Trong nchrăp [ư mât rong ka têh “Thung lu\ng cầu vồng” ta xã Đạ Sar n’hanh xã Lát, nkuâl Lạc Dương, n’gor Lâm Đồng tă bah công ty TNHH liên doanh Thung Lũng Nắng, geh nhih pah kan ta Đà Lạt, Lâm Đồng ntuh kơl dôl [ư lôch. Đah le\ rngôch tơm prăk ntuh kơl 1,7 rkeh đôlar, ta 2 xã dja, công ty t^ng [ư trong nchrăp tăm rlău 100ha bri mpeh Tiểu khu 115, Tiểu khu 99, Ban mât njrăng bri tu dak Đa Nhim. Tâm nê 6ha [ư ntu\k mât ka dak nđik, rnoh âk geh 150- 200 tấn ka/năm; 94ha mât njrăng bri n’hanh tăm bri. Ntơm bah aơ tât kêng du\t năm 2014, công ty ntuh kơl tay tơm ka ntil n’hanh ndơ sa gay pơk hvi ntu\k mât ka tâm so\k puăch n’hanh tăp. Tât năm 2015, công ty [ư trong n’hoch dak tu êng pă an ăp n’glău mât ka dak nđik, đăp mpăn rnoh âk geh n’hanh kah ue\h puăch ka t^ng trong nchrăp mât, tăch rgâl bah công ty, tâm ban kơt t^ng nău u\ch geh hun hao nar lơn ma âk bah ntu\k tăch rgâl đo\ng./.

            Ntru\nh nau srih tăm yan puh vai năm 2014-2015, nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột, n’gor Dak Lak nchrăp srih tăm 1.600 ha tơm tăm ăp ntil. Ti\ng nau nchrăp, yan mih năm aơ nơh mra lôch ơm yor ri ma yan sial puh năm 2014-2015 mra mâp âk nau jêr tât tơm dak. Bah năp nau kan nê, UBND nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột ho\ đă ăp ntu\k kan n’gâng kan nsing tâm rnoh mih n’hanh tơm dak bah nkuăl gay nchrăp ndâk nau kan pă ntil tơm tăm n’hanh rnoh ntil tăm yan puh vai 2014-2015 tâm di. Ti\ng nê, knu\ng tăm ba tâm ăp lo\ to\ng dak tât lôch yan, rgâl tơm tăm đah ăp neh tăm bah neh dak mô to\ng, nkre geh nau kan [ư hvi tăm ăp ntil ba ntil mhe geh săk rnglay văng sa âk, ngăn tâm nkuăl [on lan rnoi mpôl đê\ [ư ti\ng nau kan tuch tăm, [ư ti\ng nau kan mât ndơ mât chăm jêng n’hanh rgum tâm yan tăm ba./.

 T^ng trong nchrăp, tât năm 2015 hvi neh tăm tơm dêh mbli dơi uănh lah “tơm jut jăng n’hu\ch ach o” an [on lan rnoi mpôl đê|, bah n’gor Gia Lai mbra geh 3.500ha. Yơn lah a[aơ hvi neh tăm tơm dêh mbli hôm nklăp 526 ha rđ^l đah 5000ha rơh tơm dêh mbli du\t hun hao tâm ăp năm 2005- 2006. Kông Chro lah nkuâl geh neh tăm tơm dêh mbli du\t âk n’gor a[aơ dơn hôm 220 ha đo\ng. nkô| hvi neh tăm tơm dêh mbli hu\ch lah tă bah rnoh khlay rvăt ju\r thuk jêng nău geh bah tăm tơm dêh mbli rđ^l đah ăp ntil tơm glêh nar êng [a [a\ tâm l^n lơ. T^ng kơp nđăp bah nu^h [on lan, ntuh kơl an 1ha tơm dêh mbli a[aơ nklăp 11 rkeh prăk. Đah rnoh âk geh ntơm bah 1- 1,5 tấn/ha, lôch n’hâp le\ prăk do\ng kan, nu^h tăm tơm dêh mbli hôm nha geh sa rlău 2 rkeh prăk/ha dơm./.

:

A[aơ jă kônh wa n’hanh băl mpôl ndrel tât uănh mir tăm byăp kloh ueh, đah ăp ntil byăp mơng, yơn ho\ ân nu\ih [on lan gu\ tâm nkuăl [on têh ta Phường Thống Nhất, nkuăl [on têh Kon Tum, n’gor Kon Tum geh âk prăk.

Âk rnăk vâl ta [on Plei Kon Hra Chot, Phường Thống Nhất, nkuăl [on têh Kon Tum săch tơm tăm tơm tâm ăp năm dăch aơ. Nau êng rđil ăp ntil tơm tăm êng lah kônh wa săch ăp ntil byăp-play nơih tăm, kơt lah nông, byăp rau ngót, byăp rhu\m, mồng tơi, byăp rklân…Yor nơih tăm, rnoh mô khlay yor ri âk nu\ih rvăt. Ntop ma nê, ntu\k tăch bah nkuăl [on têh knu\ng ngai [on ê tât 2km, yor ri byăp bah Plei Kon Hra Chot lơn ma âk nu\ih rvăt. Urr sai yuh A Đưng n’hanh Y Trứ knu\ng tăm du sào ma n’gur byăp, ndăn rnôk ôi ơm n’hanh kêng măng ma du nar geh tay 150 rbăn tât 200 rbăn.Nô Y Đưng, ngơi:

‘Gi\t năl mặt n’hanh byăp bah nơm ri bu u\ch ngăn, bu mô klach byăp geh puh dak si tu dru\ng mô lah byăp mô kloh ôh. Yor lah byăp gâp tăm ri kloh ngăn yor ri kônh wa rnoi yoăn ta ntu\k tăch rgâl bu u\ch rvăt ngăn”.

Êng đah rnăk nô A Đưng tăm âk ntil byăp, rnăk nô Đặng Thế Thảo lo\ săch tăm tơm nông. Jur ntil tơm bôk khay 5, tât khay 7 mhe nơh nông ngih nô Thảo ho\ ntơm geh pe\ play. Bôk yan geh rnoh, du kg nông tăch ntơm 5-9.000 rbăn. Nô Đặng Thế Thảo, ngơi:

 ‘ Lah nơm [ư ơm tâm khay 6 khay 7 nơm tăch ri păng khlay lơn, nơm ko\ geh săk rnglay păng ko\ khlay. Tâm 1.600 m2 ri aơ gâp geh tăch 40 tata 50 rkeh prăk. Tâm năm gâp jur ntil tâm khay 7 geh pe\ lah khay nê păng ko\ khlay ngăn đo\ng”.

Ntơm nau kan ngih nô A Đưng n’hanh nô Đặng Thế Thảo, a[aơ ho\ geh tay âk rnăk vâl tâm [on Plei Hra Chot săch tăm byăp gay ma geh tay prăk. Rnơm nau geh “[on tâm nkuăl [on têh” nơih ntu\k tăch, kônh wa săch âk ntil byăp tăm, ăp ôi, kêng măng kônh wa anh sah hăn tăch, geh âk nu\ih rvăt sa. Nô A Rét, kruanh Rmôt pah kan lo\ mir Phường Thống Nhất, ngơi:

 ‘ Nu\ih [on lan rnoi mpôl đê| ta Phường râng nau kan tăm byăp kloh ri âk ngăn, nau săk geh leo nsi\t ri âk ngăn. Kônh wa tăch nơih ngăn leo nsi\t nau văng sa ân kônh wa âk ngăn”./.

Ta [on Plei Kon Hra Chot, phường Thống Nhất, nkual [on têh Kon Tum dôl tăm ăp ntil biăp way bên, mô kâp geh kỹ thuật âk, yơn ns^t tay nău geh wa\ng sa âk đo\ng. Trong leo dja du\t tâm di đah ngăn ngăn geh ta ntu\k he gu\ “{on tâm nkual [on têh” bah kônh wa. Bah kơi aơ, mpôl hên nt^m nti kônh wa kỹ thuật tăm tơm nông n’hanh tơm rau ngot. Mpo\ng kônh wa kơt do\ng ngăn. Lor bôk năp lah tăm tơm nông.

Tơm nông, kônh wa mbra dơi tăm wa\r năm, yơn lah lah kônh wa tăm tơm nông tâm khay wai ri tơm mbra đêt bu chuh sa lơn n’hanh an săk jêng ue\h lơn rđ^l đah tăm khay mih.

Rnôk tăm tơm nông ta lo\ kơh, lor bôk năp kônh wa [ư mbor nklăp du njuat jâng, prêh dah play poih jâng. Nông dơi tăm t^ng mbor, tơm tâm [ah đah tơm 1 njuat jâng.

Lor rnôk srih tăm găr, kônh wa ân poh lor phân ta ntu. Ăp ntu poh bah 10 tât 15kg ăch su\r ndrôk rmu\ ôm tâm pot đah 100g súp pe lân. Lôch rnôk poh phân tâm ntu, bôr neh bah lơ lôch nê tăm găr nông bah lơ neh ăp ntu 4- 5 găr nông.

Rnôk tơm nông hao jêng, koh lơi ăp tơm jê| rgay, an rong tay ăp ntu 2 tơm I du\t jêng. Rnôk mât chăm, ân njrăng to\ to\ng dak, mât neh an way mbe\ răm n’hanh way chôk xơr neh an rmu\ chrai gay an reh hao jêng ngăch.

Rnôk tơm nông luh kao [ư bun prêh tơm n’hanh dăp neh an tơm nông. Lah mâp trôk nar duh kro mô lah sial duh, kônh wa ân do\ng pih, rhe kro njâm ta tơm lôch nê to\ du tơ\ dak ân du\t mbe\ gay mât an tơm nông mbe\ răm jo\ lơn.

Ân [ư ndrơng an tơm nông hao. Ndrơng prêh nklăp 2m. Gay an tơm nông hon dăng, jo\ ranh n’hanh an geh âk play, lor rnôk an rse nông hao ndrơng kônh wa ân kuai neh ta njônh rvoel rse ta trôm ntu lôch nê bôr tay ma neh. Njrăng mô ir bôr ndâp tât chông tơm nông. Kalơ ndrơng ân koh chông an sre păng rtah n’ging hon âk tâm ban lam ndrơng.

Đah tơm rau ngót:

Tơm dja dơi tăm tâm nklăp khay 11-12 ăp năm. Kônh wa sreh tơm I dăng, jêng ăp gâl jong 2 nđam, (koh jăng tơm I jong ir n’hanh n’ging nse). He mbra koh tăm d^l mô lah njâm ta mbor geh nkrum rhe gay mât mbe\ răm. Lah njâm tơm, rnôk nê tơm luh hon neng, kônh wa ndjôt tăm tâm [ah 1 nkong du nđam, 2/3 nkong jong ru\p ndâp bah nâm neh. Kônh wa mât neh way mbe\ răm, poh ntru\t nphân dak ăch su\r ndrôk mô lah dak mpli sât./.

                                    Điểu Thân – H’Thi răl rblang