VOV4.Mnông: Ta n’gor Kon Tum ăp năm ba năp nău tăm prit le\ ns^t tay săk rnglăy wa\ng sa ueh an nu^h [on lan kan lo\ mir ngăn lah đah [on lan rnoi đê|. Yơn lah a[aơ ta ăp ntu\k tăm prit ntil ơm bâh nu^h [on lan ntoh geh âk ntil bu tuh [ư kh^t n’hanh nău geh prit mô jêng. Ta năp nău aơ ntu\k kan ntru\t nsôr tuch tăm n’gor Kon Tum le\ mbơh nău kan tăm prit yơng ntil t^ng trong yơng ntil ma bum reh kloh ueh mô geh bu tuh n’hanh an nău geh âk. Jă kônh wa n’hanh [on lan kan lo\ mir ndrel tât ua\nh nău kan tăm prit yơng ntil ma bum reh geh ntu\k kan ntru\t nsôr tuch tăm n’gor Kon Tum [ư ta nkuăl Kon Rẫy.

            Bôk năm 2019, ntu\k kan ntru\t nsôr tuch tăm n’gor Kon Tum mbơh [ư nău kan rlong tăm tơm prit yơng ntil ma bum reh ta nkuăl Kon Rẫy đah rnoh neh klâp ma 1,2 ha. Tât râng nău kan, 5 rnăk [on lan ta thôn 4, xã Đăk Tờ Lung geh kơl an 100% tơm ntil n’hanh 50% phân poh.

Lah ngoăy tâm 3 rnăk [on lan rnoi đê| tât râng nău kan, nô A Minh an g^t, lôch geh pă an 630 tơm prit yơng ntil ma bum reh ntil prit dêh tơm Nam Mỹ, rnăk vâl nô le tăm ta rnoh neh 3 sào. A[aơ, prit hao jêng, têh ueh, mô geh bu tuh.

“Ntu\k kan ntru\t nsôr tuch tăm pơk jru nt^m nti nău kan, rnăk vâl hên le\ tât râng nti nău kan gay ma g^t na nê| nău tăm, nău hun hao wa\ng sa. Tal 2 đo\ng lah ntu\k kan ntru\t nsôr tuch tăm le\ kơl an phân poh săp ba dâng, ntu gay ma mât đăp mpăn ueh mpeh nău tăm. Tal 2 lah ta mpeh ntu\k kan ntru\t nsôr tuch tăm kơl ntil prit Nam Mỹ”.

Gay ma kơl an nu^h [on lan g^t na nê| mpeh nău tăm n’hanh mât chăm tơm prit yơng ntil ma bum reh . Ntu\k kan ntru\t nsôr tuch tăm n’gor Kon Tum pơk ăp jrii nti nău kan, nkre lah đă cán bộ [a [ơ tâm mâp, tâm mbơh nău kan geh rnôk lah nhup ti nti kan ta ăp nău tăm, mât ăp ntil tơm aơ. Bâh geh cán bộ kĩ thuật nt^m nti na nê|, yuh Y Ly g^t na nê| ăp njoat kan gay ma tăm dơi tơm prit.

“Ntrong kan bâh rnăk hên lah lôch ku^h ntu. Ku^h nti r^  mpli lor phân , mpli nsum ăp ntil phân kơt lah hữu cơ, ăch ndrôk, vội mpli nsum lôch ne\ brôi ta ntu. Lôch klâp ma 1khay lôch geh ndơ\ ntil rnăk hên tăm tơm. Gâp tă kơt way tăm dơm. Tơm ntil hao jêng ueh”.

Nău ngăn an saơ rđil đah trong kan tăm prit kon way ơm kơt way tăm, tăm prit rong ntil yơng ntil ma bum reh geh âk nău ueh. Ndrel đah nău dơi tâm rdâng đah ăp ntil bu tuh, tơm prit rong yơng ntil ma bum reh hun hao ueh ta âk nkual neh êng êng. Tăm prit t^ng trong aơ mô geh ir jêr, prăk ntuh mât mô hoach âk n’hanh nău dơh nơih đo\ng lah khay prit geh play ngăch.

Gay ma kơl an [on lan g^t vât tay mpeh nău yơng ntil, tăm prit t^ng trong mât rong yơng ntil ma bum reh;  geh g^t nău ntru\nh mpeh kĩ thuật mât chăm prit.PV nkô| way nkoch geh nău tâm mbơh đah wa Nguyễn Văn Khoa, cán bộ kĩ thuật ntu\k kan ntru\t nsôr tuch tă n’gor Kon Tum.

- Năp lor dăn lah ueh wa Nguyễn Văn Khoa, cán bộ kĩ thuật ntu\k kan ntru\t nsôr tuch tăm n’gor Kon Tum le\ ntêm mông nar an rơh tâm ngơi aơ. Ơi wa, bâh ntơm jo\ [on lan tăm prit đah trong so\k tơm kon bâh tơm me lôch ne\ leo tăm. Kơt ne\ ntil prit rong yơng ntil ma bum reh geh êng đah ntil prit tăm ma tơm kon đo\ng?

-T^ng nău mât tăm way ơm u\ch geh tăm du tơm prit an geh so\k ntil bâh tơm me, kon chah bâh tơm me. An geh mât tăm jo\ khay n’hanh du\t jêr geh so\k ntil tâm ban tâm ndr^h n’hanh tăm ta du rnoh neh hvi. Yor ne\, u\ch ma an tâm ban r^ an geh rong ma trong yơng ntil ma bum reh . Tâm tơm prit rong yơng ntil ma bum reh geh so\k bâh mô dơi geh jêng luh rtah kon bâh tơm me geh săch ntil ueh dăng, tâm ban, tơm mô geh bu tuh. Yor he mô geh so\k bâh tơm me, he mô geh go\ đah neh r^ tơm prit mô geh bu tuh, geh yơng ntil đah rnoh âk tơm n’hanh tơm prit tâm ban têh, rnôk nchoăn rdeng he rdeng geh âk tơm du tơ\. Mbra dơi tâm rdâng đah nău bu tuh bâh tơm prit rong yơng ntil ma bum reh lah du\t ueh. Mô geh khuch tât nău djơh bu tuh bâh neh rnôk he so\k tơm. Nău geh bâh tơm prit  yơng ntil ma bum reh âk lơn đah tơm prit he tăm way ơm bâh 10 tât 20% , nar khay lêh play ngăch. Ne\ lah nău dơh nơih bâh tăm prit cấy mô đah nău way tơm ma tơm kon.

- Đah tơm prit yơng ntil ma bum reh ntu\k kan ntru\t nsôr tuch tăm n’gor Kon Tum mơh geh ntil eh?

-Tơm prit yơng ntil ma bum reh gâp geh ăp ntil lah: prit dêh tơm Nam Mỹ, prit toh rpu mô lah prit bok, prit la pa mô lah prit tây Thái Lan. Geh du đê| ntil tơm prit êng tay yơn ma mpeh tăm âk ta nkual neh trôk nar ta Kon Tum he aơ r^ bôk năp gâp rlong tăm tâm di lah prit tơm gleh rong tăm yơng ntil yơng ntil ma bum reh dơm.

- Gay ma dơi tăm prit yơng ntil ma bum reh [on lan kan lo\ mir mơh ndơ nchrăp neh tăm an tâm di eh?

-Tâm kĩ thuật tăm tơm prit bôk năp nău kan nchrăp neh. Nchrăp neh lah kuaih, nchoăn n’hanh an neh tăm prit aơ mô kâp lah neh ueh neh jêng ma ăp măt neh an geh [ư rlău 75cm mô geh dak băm mô lah tơm prit u\ch geh to\ dak âk yơn mô dơi geh dak băm tơm. Neh lơ ma mbâl prêh, ueh r^ tơm prit lơ ma têh jêng hun hao ueh lơn r^ ne\ lah nău nchrăp neh tăm.

- Gay ma tơm prit yơng ntil ma bum reh hun hao ueh, dơh mât chăm r^ [on lan kan lo\ mir an geh [ư nău tâm [ah tăm n’hanh dăp tơm tăm n’hanh mbor tăm mhâm eh?

-Nău mbâl tăm n’hanh mât tơm tơm prit yơng ntil ma bum reh aơ r^ rnoh tăm lah 2 rbăn tơm/1ha. Geh bar nău tăm. Bôk năp lah tăm t^ng mbung rbư n’hanh tăm t^ng trong n’goang tâm mbo\ng. mbor [ah đah mbor 2,5m, tơm [ah đah tơm, ntu [ah đah ntu lah 2 m. kơt ne\ rnoh tăm 2 rbăn tơm/ha.

- Kônh wa mơh ntil phân poh geh do\ng gay ma mât chăm tơm prit eh?

-Tâm nău tăm prit yơng ntil ma bum reh r^ rnoh phân poh bôk năp mpeh phân ndrung n’gar ndum lêk, phân ach ndrôk rnôk ma kônh wa ku^h ntu r^ te\ lor phân ach ndrôk bâh 10 tât 15kg/du ntu. Tâm rgop bâh 0,3 tât 0,5kg vôi n’hanh 0,3 tât 0,5kg lân. He mpli an tâm ban ba lơ, poh săp lor ta ntu ê lor tăm. Nău kan aơ [ư lôch ê lor tăm klâp ma 15 nar ne\ lah kĩ thuật brôi ntu ê lor tăm.

- Mpeh tơm ntil ê lor tăm r^ mhâm an geh tâm di eh?

-Mpeh tơm prit rong yơng ntil ma bum reh tâm di tơm ntil tâm jay bil luh tăm r^ rnôk ma le\ ngluh tơm ntil an bah dih le\ to\ng 15 nar tơm prit bâh rnôk [ư  yơng ntil ma bum reh tât rnôk tăm ta neh an geh 25 tât 30 nar. Rnôk ne\ tơm prit ntil le\ prêh bâh 35 tât 45cm n’hanh geh 4 tât 6 n’ha ngăn r^ he mơ leo tăm ta ntu. Prit rong yơng ntil ma bum reh lah tơm rbư\n, mô ho\ nâp dăng. He lah ma tăm săch, bôk năp lah tăm ta ơm ôi, ta rnôk trôk nđik mô lah ta kêng măng he tăm mô dơi tăm ta rnôk trôk duh n’heng. Trôk duh tăm mbra [ư an tơm mô hao jêng. Gâp ăp nar mih sial dăng he do\ng tơm rkeh tơm si gay ma nkăl an tơm prit nâp rnôk he mhe tăm.

- Wa geh nău nt^m mbơh đah [on lan kan lo\ mir tâm rnôk poh phân n’hanh mât chăm tơm prit đo\ng?

- Tơm prit lah nsum n’hanh tơm prit yơng ntil ma bum reh lah êng r^ he an geh ua\nh năl rnoh phân poh an tâm di, to\ng. mô dơi poh mô to\ng, poh rmeh. Poh âk ir [ư khuch tât nău têh jêng [ư khuch tât nău hun hao bâh reh tơm prit. Tal bar lah he njrăng dak băm. Tơm prit aơ rnôk ma mih ma dak nkân jo\ nar ma mô geh kor n’hong dak an luh aih dak r^ tơm mbra ôm reh mô dơi têh jêng hun hao ueh. Tơm prit yơng ntil ma bum reh aơ deh mbah du\t ngăch, ueh dăng. Kơt ne\ [on lan rnôk mât chăm poh phân to\ng ăp tâm nău neh ntu ueh r^ păng deh mbah du\t âk. [on lan he an geh săch ntêm tay 3,4 mbah tơm kon gay ma an păng jêng du ndru tơm prit. Tâm du ndru aơ he an geh săch ăp nku\r tơm hao gay ma tâm pleh sreh play. Ne\ lah [on lan săch ăp tơm dăng têh ntêm n’hanh nkre lah he ua\nh năl klâp ma 1 pơh tât 10 nar he săch du tơm êng gay ma an păng hao prêh gay ma tât rnôk geh lu\h njro\ng prit he sreh tâm pleh mô geh sreh le\ du tơ\.

- Đah tơm prit rong yơng ntil ma bum reh bâh rnôk tăm tât rnôk luh njro\ng play d^ng âk khay mêh wa?

-Đah tơm prit yơng ntil ma bum reh bâh ntơm tăm tât lu\h njro\ng play klâp ma bâh 6 tât 10 khay. Bâh rnôk lu\h njro\ng play tât rnôk sreh prit lah 2 tât 3 khay. Ne\ lah bâh 60 tât 90 nar. T^ng nău krănh du\m he mbra ua\nh năl lah t^ng mông nar luh njro\ng play. T^ng khay yan luh njro\ng play an tât rnôk sreh prit tâm [ah klâp ma 3 tât 4 khay.

-  Ơ dăn lah ueh wa

            Nu^h rblang: Thị Đoắt