VOV4.Mnông: Ăp năm dăch aơ, [on lan kan lo\ mir ta nkuăl Cư Mgar, n’gor Daklak le\ ndăn tăm tâm breh chanh rse  brâp tâm mitt tăm tiu ta rơh mhe tăm. Ntrong kan dơh, do\ng ơm geh jro\ng tiu, [on lan rvăt rse loih s^t drăng jêng mpâr gay ma an tơm chanh hao. Knu\ng geh 5 tât 6 khay lah [on lan geh play, ns^t tay nău geh wa\ng sa âk

         Rnăk vâl wa Nguyễn Đình Hà, ta xã Ea Tul, nkuăl Cư Mgar, n’gor Daklak mhe geh lêh rlău jât tấn chanh brâp tăm tâm breh ta mir tiu tâm lvang mhe tăm. Wa Hà an g^t, 2năm aơ, rnăk vâl wa do\ng jro\ng tiu mhe tăm gay ma [ư mpâr tăm tâm breh chanh rse ta rnoh neh bơi tât 1ha. Nău geh wa\ng sa âk lơn đah ăp ntil tơm tăm êng. Đah 1 ha aơ an nău geh klâp ma 80 tấn/yan, nău geh bơi tât 700 rkeh prăk. A[aơ, chanh rse brâp ta ntu\k tăch dôl geh tăch khlay n’hanh geh âk nu^h u\ch do\ng . wa Nguyễn Đình Hà an g^t:

       “Nău ueh bâh tơm chanh rse r^ nău wa\ng sa du\t âk đo\ng, rđil đah cà phê r^ tăch khlay lơn. Bâh ntơm tăm tât a[aơ geh 2-3 khay yơn klâp geh 20-30 tấn hôm, tăch geh 14-15 rbăn geh tât 17 rbăn/kg”.

       Tâm ban kơt ne\, rnăk vâl nô Lê Xiân Hải ta thôn 6, xã Cư Dliê Mnông, nkuăl Cư M’gar, n’gor Daklak le\ so\k rse loih drăng ăp jro\ng tiu tâm mir jêng mpâr gay ma tăm chanh rse. Bôl ma kanu\ng đah 20 tơm tăm rlong bôk năp, rnăk vâl wa le\ geh rlău 2 tấn play du\m, tăch an ntu\k tăch  đah rnoh khlay bâh 15 tât 18 rbăn prăk/kg. saơ ntrong kan aơ ns^t tay săk rngăy wa\ng sa âk, wa Hải dôl geh pơk hvi tay rnoh neh tăm chanh rse tâm breh ta mir tiu.

     “Chanh rse jay gâp rlong tăm geh săk rnglay du\t âk, bâh ntơm geh mir chanh aơ r^ le\ n’hao nău geh an rnăk vâl. Saơ nău geh wa\ng sa hao kơt aơ jêng rnăk vâl gâp dôl ntuh [ư tăm tay 200 tơm tay đo\ng. chanh rse du\t geh săk rnglay, mô hoach prăk mât tăm âk kơt cà phê mô lah tiu yơn săk rnglay geh âk”.

     Chanh rse lah du ntil tơm tâm di đah neh gur Bazan, prăk mât kan mô âk nkre lah mô hoach mông nar mât chăm, yor ne\ rnăk rnăk vâl le\ do\ng jro\ng tiu ơm geh gay ma ntop tay nău geh an nơm. Chanh rse a[aơ dôl lah ndơ geh tăch âk ta ntu\k tăch rgâl n’hanh âk rnăk vâl ta xã Cư Dliê Mnông le\ [ư kơt nău kan tăm chanh rse bâh wa Hải gay ma kơt nti nău kan s^t do\ng ta mir nơm. Wa Nguyễn Đình Hiền, groi kruanh UBND xã Cư Dliê Mnông, nkuăl Cư Mgar, n’gor Daklak an g^t:

      “Ta ntuk r^ chanh rse lah du nău kan mhe, bôl lah tơm gơnh sa yơn nar lêh play păng lah 3 năm. Aơ lah tơm jut n’huch ach o ueh. A[aơ, ta ntu\k geh âk rnăk [on lan le\ ntuh kơl tăm n’hanh dôl an nău geh âk, âk jay le\ tăm 200-300 tơm. Aơ lah ntrong hăn ueh di, gay ma rgâl mhe nău wăng sa ta ntu\k”.

      Nău kan tăm chanh rse le\ ntop ns^t tay nău geh wa\ng sa âk an [on lan tâm rnôk kâp tiu hao têh. A[aơ rnoh chanh rse dôl tăch khlay, mô dơn kơl an [on lan rgâl mhe nău wa\ng sa ma hôm nha kơl nkum n’hâm n’hanh mât ueh l’^t an neh. Yơn lah, gay ma der geh nău nu^h [on lan hun hao âk ntil tơm aơ, n’gâng kan ta ntu\k ta Daklak le\ mbơh đah [on lan kanu\ng tăm gay ma kâp tiu hao jêng dơm.

           Nău ơm tă g^t mât chăm tăm chanh rse ns^t geh wa\ng sa âk ta xã Cư Dliê Mnông, nkuâl Cư M’gar

          Rnăk wa Nguyễn Văn Long, ta thôn 2, xã Cư Dliê Mnông, nkuâl Cư Mgar, Dak Lak geh bơi 2ha tơm chanh rse, lơn âk lah ntil tơm rvăt n’glăp bah Đài Loan. Wa Long an g^t: đah 2ha dja, ăp năm rnăk păng ns^t geh bơi 200 tấn play, rnoh khlay bu rvăt ntơm bah 15.000- 17.000đ/kg, lôch n’hâp le\ prăk do\ng ntuh kơl păng ns^t geh sa 1,5 rmen prăk. Yơn lah gay dơi săk geh n’hanh kah ue\h play đăp mpăn kơt nê|, bah năp nê le\ âk tơ\ mir chanh rse rlău âk tơ\ tu ndru\ng chuh sa geh rnôk ân pha lâh rôk jăng gay ma tăm tay. Lôch joi g^t n’hanh bah nău ngăn geh mât tăm ta mir he wa Long rhuăt luh du đêt nău ơm g^t kan kơt bah kơi aơ:

         Tơm chanh rse du\t dơh geh lhut ôm ko reh rnôk reh păng geh dak sor trăm, lơn lah rnôk mâp trôk âk mih. Tâm khay mih, rnoh l’^t mbe\ tâm neh way ta rnoh âk yor kơt nê| kônh wa lơi ir to\ dak an tơm. Rgâl yor khay wai kônh wa to\ dak an tơm chanh rse ăp nar, ăp tơ\ to\ ntơm bah 14- 20 mn^t ri tâm khay mih kônh wa ân to\ tâm [ah nâr n’hanh jo\ to\ ntơm bah 5- 10 mn^t. wa Long an g^t:

       Khay dja lah lăp tâm khay mih âk hôm jêng rnoh l’^t mbe\ tâm ndrơng he to\ng dak hôm jêng he lơi ir to\ âk. Lah trôk geh mih mbra 3- 4 nar he to\ du tơ\ to\ âk ir l’^t mbe\ dơh ntoh geh bu tuh”

      Rnôk mih âk, rnoh l’^t mbe\ âk ta tơm chanh rse hôm way ntoh âk ntil bu tuh êng [a [a\ đo\ng kơt: bu tuh bêk rvoal lơh khuch ta lha, play, bu tuh o tu\k lêm lơh khuch le\ ma reh n’hanh lha. Rnôk tơm geh bu tuh mbra [ư rgâl săk lha n’hanh play [ư tơm geh roh soan, hu\ch săk geh âk play. Yor kơt nê|, gay njrăng n’gang bu tuh ntoh luh âk ta tơm chanh rse kônh wa ân koh jăng n’ging gay aih an mir tơm. Bah meng nê, kônh wa ân puh du đêt ntil dak si gay njrăng n’gang bu tuh bêk rvoal, o tu\k lêm n’hanh du đêt ntil dak si njrăng n’gang bu jôp lơh khuch tơm. Gay der bah chai dak si nu^h tơm mir ân way rgâl dak si lôch bar tơ\ puh rnoh âk t^ng nău njrăng đă bah nu^h tơm [ư njêng. Wa Long nkoch:

     “Djăt ma du pơh tât 10 nar, gâp puh dak si o sêt. Yor o sêt dja hao rơ\ ngăch ngăn. Lah nar mbra 10 nar, mih 1 pơh ân puh du tơ\. Du pơh lah dak si đêt nău tam ân lâp puh tay yor tơm chanh rse dja du\t dơh geh ntưp bu tuh, he ân njrăng bu tuh dơm lah tât lăn geh bu tuh mô hôm dơi săm bah đo\ng ôh”

       T^ng wa Nguyễn Văn Long, khay mih bu tuh hao rơ\ [ư tơm roh soan âk jêng nău u\ch geh ndơ sa bah tơm ân kơi ntop tay đo\ng. Khay mih tâm rnôk tơm dôl an play kônh wa he ân kơi ntop poh ăp to\ng tâm di, poh âk Kali n’hanh lơi ir poh âk đạm gay lha mô ir luh âk, hu\ch bah bu tuh:

      “Rnôk tơm le\ an geh play lah he ân poh di rnoh he mô dơi poh n’hu\ch phân đo\ng ôh. Poh n’hu\ch phân lah tơm mbra nhop huănh n’hanh roh ndơ sa kah mbra njêng luh bu tuh âk jêng djăt ma 10 nar lah he poh phân du tơ\ ma rnoh âk phân poh Kali hao âk du đêt gay play păng chăt lay n’hanh bu tuh jêr hao rơ\”

       Du nkô| nău đo\ng dơi wa Long rhuăt luh lah đah nkual neh sop ri bah ir geh ngâr dak trăm, hôm đah ăp nkual neh lâng ri he mô dơi [ư kuar ntu jru ir. Yor ntu jru ir, khay wai ri kônh wa to\ păng mbra kơt [ư kơn dak yơn tâm khay mih mbra geh ma nău ngâr dak. Lơn lah tâm ăp khay mih hô. Rnôk geh ngâr dak mbra jêng tât geh ăp ntil bu tuh ta reh [ư ôm reh n’hanh kh^t. yor kơt nê| mât chăm tơm chanh rse khay mih, rlău ma nău kơi ntop poh ndơ sa kah tâm ban kônh wa ân njrăng uănh tât nkô| nău to\ djrah dak an tơm gay đăp mpăn an reh dăng, lăp ue\h ndơ sa kah mât tơm, mât play ns^t tay geh wa\ng sa âk đo\ng./.

Nu^h nchih rblang: Điểu Thân n’hanh Thị Đoắt