Ntu\k kan mât njrăng mpa rong tơm tăm n’gor Lâm Đồng mhe saơ du ntil mpa jâng geh rpăk sa reh bah âk ntil biăp Đà Lạt. Ntil mpa aơ jông bah 0,5-2cm, lam săk nglang, geh 6-12 jâng chu\ng du\t ngăch tâm neh. Tâm neh geh âk ăp ntil neh chất hữu cơ, neh rmu\ch; neh nsuôp lah nta an ntu\k du\t dơh an ntil mpa aơ deh tăp, deh kon wa\r năm. Ndơ sa khlay bah ntil mpa aơ geh reh bah ăp ntil biăp, tơm biăp geh sa mbra [ư reh hao jêng mbrơi, mô dơi rhêp tong ăp ndơ kah bah neh mât tơm, n’ha. A[aơ, mô ho\ geh ntil dak si mât njrăng geh tâm sam [u\t rchăng n’gang. Nsing tâm neh ntu, trôk nar bah nkual biăp Đà Lat, ntu\k kan mât njrăng mpa rong tơm tăm Lâm Đồng ntru\t đă [on lan an do\ng kơt ăp trong lơi ir [ư djơh bah ntil mpa [ư djơh aơ kơt: srih buh klo, n’hôl neh nkh^t kaman tâm neh; tâm pleh tăm đah âk ntil biăp êng êng; do\ng dăk khoai tây [ư dăk ndơm; uănh do\ng chế phẩm sinh học geh sêt n’^r moh lah Metarhizium anisopliae…

  UBND n’gor Dak Nông mhe [ư r[u\n lôch nau kan tuch tăm yan mih năm 2013-2014. Yan tuch tăm aơ, rnoh geh tuh mbo bah n’gor Dak Nông geh rlau 45.000 tấn. Mpeh yan puh vai 2014-2015 lam n’gor nsôih mra srih tăm geh 10.000 ha tơm tăm ăp ntil, hao rlau 500 ha rđil năm e. Rnoh geh tuch tăm nchrăp mra geh rlau 47.00 ha. Gay dơi geh nau ntru\nh aơ, Ntu\k kan tuch tăm n’gor Dak Nông ko\ mra nchrăp ăp nau kan kơt tuch tăm đăp mpăn, n’hao săk geh văng sa tâm du ntu\k tuch tăm, n’hao nau rgaal mhe tơm tăm ân tâm di đah nau dôl geh bah ăp nkuăl. Ăp nkuăl, nkuăl têh nau mbơh khay jur ntil tât tâm ăp rnăk [on lan, nsing tâm nau geh bah trôk nar mih sial, đăp mpăn rnôk srih tăm mô roh ntil yor mih la tâm bôk yan ko\ kơt lah mô to\ng dak tâm du\t yan, rgum do\ng ăp ntil mhe gleh nar mra dơi rdâng đah bri mih nar , prăng bri, dơi rdâng đah nau bu tuh.

Tâm rnôk nu\ih tăm blân srat ta Đà Lạt, Lâm Đồng dơi săk play yơn mâp jêr jo\t tâm nău tăch, khuch tât nău s^t so\k tơm prăk, srih tăm tay, mpông trong siêu thị Big C le\ [ư bôk nău tăch ndơ mô so\k prăk kon bah 27/10 tât 2/11 gay kơl nu\ih [on lan. Jêh rlău du pơh mbơh [ư, bôk nău kan le\ so\k geh rlău nău mpo\ng kâp, đah bơi 400 tấn blân srat ta Đà Lạt. Lơn lah, Big C le\ dơn trok prăk rdêng kơl n’hu\ch rnoh tăch, pơk hvi dơi rwa\t ndơ tât đah âk nu\ih do\ng kơt kơl n’hao rnoh ndơ tăch. Bôk nău [ư le\ dơn nău r[o\ng t^ng du\t n’hâm bah nu\ih do\ng, ns^t tay nău geh ngăn ngên kơl [on lan Đà Lạt rlet rlău jêr jo\t, đăp mpăn nkra njêng, srih tăm.

. Tâm âk năm rlau aơ, Ntu\k kanm bonh kơl nau kan tuch tăm n’gor Lâm Đồng nar lơn geh nau kan khlay, kơl an kônh wa kan lo\ mir geh gi\t tât âk nau kan tuch tăm săk rnglay, n’hao nau geh văng sa. Ăp nau rgop bah ntu\k kan rgop nau leo Lâm Đồng jêng n’gor leo lor tâm lam dak mpeh nau kan tuch tăm ti\ng trong kan mhe. Nkô| trăch nar aơ mra nkah tât nau săk geh bah ntu\k kan.

Đê| năm ba năp nê, wa Nguyễn Văn Sáng, ta Phường 7, nkuăl [on têh Đà Lạt  âk năm mro mô geh săk rnglay tâm nau kan tuch tăm, tơm dâu tây khi\t âk yor bu tuh. A[aơ, ăp nau ho\ rgâl êng ngăn, wa geh Ntu\k kan bonh kơl nau kan tuch tăm Lâm Đồng kơl an ntil tơm dâu mhe, kơl an nau mât chăm, n’hanh mbơh nau do\ng ăp ntil dak si puh vi sinh. Rlau du sào dâu tây bah rnăk vâl wa hun hao ueh. Wa Nguyễn Văn Sáng rhơn nkoch:

‘ A[aơ ri gâp knu\ng [ư tâm di nau tam n’hanh ngăn lah poh ăp ntil vi sinh, thảo mộc ri tơm lo\ đê\ ngăn nau bu tuh. {ư ri gu\ nơih lơn yơn lah saơ tơm hôm geh nau hun hao jêng ueh. Nau do\ng an ntuh kơl mât chăm ri n’huch ngăn, rgâl ma ntơm nơh gâp pom du chai amistar tât 160 rbănm 100c, rlơ\ ma ri a[aơ ri knu\ng pom ăp ntil vi sinh n’hanh thảo mộc ri rnoh thuk lơn âk ngăn yơn lo\ ueh ân tơm dâu”.

Êng wa Sáng, 4 rnăk ôn lan êng êng tâm nkuăl [on têh Đà Lạt ko\ geh kơl an tă bôk nau kan ndâk njêng nau kan tăm tơm dâu tây ba dih ti\ng nau nti\m VietGap yor ntu\k kan kơl an nau tuch tăm bah n’gor [ư. A[aơ, 5 sào dâu tây bah 4 rnăk vâl aơ ko\ geh hun hao ueh ngăn, ăp ntil bu tuh kơt lah mô hôm saơ.

Nau kan tăm tơm dâu tây ba dih bil ti\ng nau nti\m bah VietGap knu\ng lah ngoai tâm âk jêt nau kan kơl an [on lan ma Ntu\k kơl an nau kan tuch tăm n’gor Lâm Đồng ho\ [ư tâm âk ntu\k n’hanh leo săk rnglay văng sa âk, kơt: Nau kan tăm cà phê nâp nâl, tăm tơm cao ao srih tâm tơm tăm jo\ năm,  nti\m nau mât rong ka tầm-ka hồ tâm n’gar. Nau tăm ba tâm lo\ têh, tăm xà lấch ăp ntil…Đah nau kơl an bah ntu\k kan lo\ mir mô eeng kơl an nu\ih [on lan tâm nkuăl geh n’hao nau gi\t tât nau kan tuch tăm, ma hôm rgop nau n’hao nau săk rnglay tâm nau geh tuch tăm tâm ndrel du rnoh neh tuch tăm bah n’gor Lâm Đồng hao 89 rkeh/ha/năm./.

Gay joi g^t na nê| mpeh nău tơm n’hanh nău [ư kơl [on lan bah ntu\k kan ntru\t nsôr tuch tăm mât rong n’gor Lâm Đồng, nu\ih nchih nkô| trăch geh nău tâm nchră đah wa Nguyễn Trúc Bồng Sơn, Kruanh ntu\k kan ntru\t nsôr tuch tăm mât rong. Jă kônh wa n’hanh le\ băl mpôl kâp djăt:

Ơi wa, dơi lah Lâm Đồng ntu\k leo bôk năp lam dak mpeh kơt t^ng tuch tăm t^ng trong công nghệ mhe. Kơt ne\, gay tâm di nău đă aơ, mpeh ntu\k kan le\ geh moh âk nău kan na nê| ?

“Ri mpôl hên nsrôih đo\ng g^t nău u\ch bah kônh wa, nt^m nu\ih [on lan phâm tuch tăm luh ăp ndơ kloh ueh. Nkre ntop đah ăp nău rgop bah ăp nu\ih. Tâm ne\ lah bah ntil, phân poh, dak si, le\ rngôch ăp ndơ dơi đăp mpăn kloh ueh. Tal 2 lah gay n’hu\ch prăk do\ng rnoh khlay ndơ rwa\t. Pơng geh du\t âk jêr jo\t, yơn mpôl hên mpo\ng ăp nău [ư bah mpôl hên mbra kơl an nu\ih [on lan geh âk ndơ tăch ueh lơn”.

Kơt ne\ tâm rnôk pah kan bah he, wa saơ nău u\ch bah nu\ih [on lan moh ntil ndơ ?

“Na nê| lah nu\ih [on lan u\ch m^n joi g^t nău mhe. Mpôl hên ndơ\ an âk ntrong kan mhe ri kônh wa g^t dil. Mpôl hên saơ, ăp nău ntoh di t^ng nău u\ch, hăn m^n joi g^t n’hanh uănh lah di nău u\ch ri mbra pơk hvi du\t dơh. Yor r^ mpôl hên nsrôih phâm [ư joi ăp nău mhe ma [on lan dôl u\ch. Lơn lah, mpôl hên dôl uănh nău rgâl máy móc tâm nău srih tăm. Nt^t nsa nkual tăm biăp ri mpôl hên joi ăp máy móc kơl an nău peh lêh kơt trong kan srih tăm. Jêh ne\ ăp nkual cà phê ri an phâm [ư geh ăp máy móc peh lêh, mô lah máy [ư ntu ri mbra kơl prăk do\ng nu\ih kan an [on lan, jêh máy tôch chè…v Ri ne\ lah ăp nău ma mpôl hên u\ch ndơ\ an phâm [ư dơi hao pah kan ueh, n’hu\ch rnoh khlay rwa\t an nu\ih [on lan”.

Ơi wa, nău an luh ndơ săk geh n’hanh ueh kah âk lah nău khlay. Ndr^ đah nău [ư tơm lah ntu\k ntru\t nsôr tuch tăm mât rong ri le\ phâm geh trong n’hanh le\ geh moh nău nchrăp ?

“A[aơ mpôl hên dôl nsrôih phâm [ư ndâk njêng ăp neh têh, phâm ndrel nkual, êng nu\ih tơm yơn ndrel trà n’hanh ndrel ndơ. Kơt ne\ ri mơ geh tong rnoh âk ndơ nkre an đăp mpăn ueh kah n’hanh tâm ban, nkre geh trong tâm ban ri kơt ne\ he mơ geh âk trong tăch têh, n’hanh dơi đăp mpăn. Yor r^ ma a[aơ mpôl hên dôl joi luh âk ntrong kan gay phâm [ư tâm rgop geh 4 jay: ngih dak, nu\ih kỹ thuật, nu\ih [on lan n’hanh doanh nghiệp ta\ch. Yor nău tâm rgop aơ doanh nghiệp mơ geh rnoh ndơ tong ăp n’hanh đăp mpăn ri he mơ kơl [on lan geh ns^t nău sa n’hanh rgâl nău rêh”.

                                                            H’Thi- Y Sưng răk rblang