VOV4.Mnông: T^ng nău way bâh kăl e, bôk năp lah dak tal bar lah phân tal pe lah nsrôih tal poăn lah ntil, r^ ntil dăp nglâ| du\t tâm 4 nău kan tuch t5ăm. Yơn lah, tâm nău pah kan tuch tăm a[aơ, ntil tơm tăm lah du\t khlăy bôk năp, ntru\nh tât nău geh âk n’hanh ueh ndơ tăm. Nău ngăn ta Daknông, pah kan ntil tơm tăm le\ jêng du nău kan êng. Nu^h [ư ntil tơm tăm mô dơn geh nău g^t blău n’hanh tă g^t kan, ma an geh g^t vât mpeh ntu\k tăch rgâl, gay ma g^t ăp ntil tăm mhe geh ueh âk, ndơ\ lăp do\ng mât tăm n’hanh tăch an ntu\k tăch rgâl, an tâm di đah nău u\ch bâh n’gâng kan tuch tăm ta ntu\k. phóng viên nkô| way nkoch nchih êng mpeh ntil tơm sa play n’hanh tơm công nghiệp jo\ năm, dôl geh âk nu^h [on lan kan lo\ mir n’gor Daknông mât ua\nh.

Gay ma tâm di đah nău u\ch tơm ntil ta ntu\k, rnăk vâl wa Đinh Thành Trúc , ta tổ 4 phường Nghĩa Tân, nkuăl têh Gia Nghĩa le\ [ư ntu\k yơng ntil ăp ntil tơm sa play, tâm ne\ du\t âk lah sầu riêng. Mô dơn geh nău g^t blău tăm sầu riêng jo\ năm, wa Trúc hôm nha joi g^t âk mpeh ntu\k tăch rgâl n’hanh an nău geh ueh ntil tơm tăm ta ăp nkual way geh sa play mpeh ba dâng gay ma pă an nu^h [on lan kan lo\ mir ta ntu\k n’hanh ăp n’gor êng ta nkual Tây Nguyên. Tâm ne\, ntil sầu riêng Ri6 n’hanh Monthong bâh rnăk vâl wa du\t geh nu^h [on lan ta ăp n’gor Daklak, Gialai u\ch tăm. Wa Đinh Thành Trúc an g^t, ăp năm tăch an ntu\k tăch rgâl klâp ma 40 rbăn tơm ntil.

Băng:“Gay ma an geh du mir tơm ntil geh săk rnglăy ueh r^ năp lor he an geh săch ntil tơm mô geh sôt. Tu tơm bah tơm ntil jay gâp rvăt bâh Cái Mơn, Bến Tre. Êng ndop lah đă bu [ư gay ma tâm di kĩ thuật r^ săk rnglăy mbra ueh lơn. Lôch geh nău dơi n’hanh tâl du\ng rong tơm r^ an geh do\ng phân poh n’ha ntil an ueh luh reh kon, lôch ne\ poh du tơ\ lân, lôch ne\ [ah 20 nar poh du tơ\ NPK way poh an tơm ntil.

Geh băl mpôl mbơh tơih, yuh Trần Thị Hương, thôn 10, xãQuảng Thành, nkuăl têh Gia Nghĩa tâm 1 năm ba năp le\ rvăt ntil cà phê bâh mir ươm jay wa Đinh Thành Trúc gay ma tăm. Yuh Hương an g^t, yuh rvăt 500 tơm cà phê s^t tăm mhe ta mir, lôch du năm tơm cà phê le\ hun hao ueh, n’ha n’g^ng hao jêng, ndrel đah mât chăm di kĩ thuật jêng mir cà phê dôl hun hao ueh. Dơn saơ aơ lah mir ươm geh nău knơm, jêng yuh Hương tât săch tay gay ma săch rvăt ntil cà phê an mir tơm bâh rnăk vâl nơm.:“Năm aơ rnăk gâp geh tăm rlău 1 ha cà phê đo\ng, nar aơ tât ta aơ săch ntil, năp lor r^ tăm saơ jêng, geh play âk jêng a[aơ tât ta aơ gay ma rvăt tay, năm e nơh le\ rvăt ta aơ đo\ng, a[aơ le\ bên jêng plơ\ rvăt tay, geh ăp yuh nô mbơh nti mpeh nău ươm s^t tăm ueh jêng đo\ng”.

Tâm ban kơt ne\, ntu\k tăch tơm ntil bâh nô Bùi Duy Thêm ta tổ 5, phường Nghĩa Phú, nkuăl têh Gia Nghĩa le\ geh pă ăp ntil tơm sa play. Ntu\k kan geh nău hvi lah 800 met vuông, đah rlău 1 rmưn ntil du\t âk lah ntil tơm sầu riêng ndop măt ăp ntil, bơ booth, play oi, cam…ăp ntil tơmn sa play geh rnoh khlăy bâh bar pe jât rbăn prăk tât rlău 100 rbăn prăk t^ng knơm ta ăp ntil tơm tăm. Nô Thêm an g^t, rlău ma nău tăch ntil tơm, nô hôm nha mbơh an [on lan gay ma tăm an geh âk play n’hanh di rơh di khay.:“Bâh ăp mir ươm tơm ntil mât đăp mpăn, mir tơm ma nău geh âk, nău ueh đăp mpăn khân păng ươm r^ he săch bâh ntu\k ươm ne\. Nu^h [on lan he săch r^ bu săch ăp tơm têh ueh jêng n’hanh ua\nh ueh dơm mô g^t lah ntil ne\ jêng geh âk play đo\ng lah mô mô dơi g^t. jêng lah rnôk tăch r^ he an geh mbơh an năch lah tơm aơ ntu\k bâh so\k, mhâm nău jêng nău play n’hanh he mbơh nău mât tăm.

T^ng nău mbơh bâh ntu\k kan tuch tăm n’hanh mat tơm tăm n’gor Daknông, a[aơ ta n’gor, geh bơi tât 250 ntu\k pah kan tăch rgâl ntil tơm sa play n’hanh tơm công nghiệp jo\ năm, tâm ne\ geh 87 ntu\k pah kan [a [ơ, hôm e lah ăp ntu\k êng kanu\ng pah kan t^ng khay,

Ăp ntu\k pah kan [a [ơ way du\t âk lah ăp ntu\k pah kan jo\ năm geh ntu\k pla, nchih, lir na nê| , tă geh g^t tâm nău pah kan [ư ntil tăm. Hôm đah ăp ntu\k kan t^ng khay r^ rvăt ntil bâh ăp ntu\k êng s^t tăch, tât lôch khay tăm mbra mô hôm geh tăch tay. Đah ăp ntu\k kan aơ du\t jêr tâm nău mât njrăng, ua\nh năl nău ueh jêng tơm ntil geh rnôk ê ho\ đăp mpăn đo\ng, khuch tât nău hun hao tuch tăm an nu^h [on lan.

Tâm nkô| way nkoch nar aơ, phóng viên nkô| way nkoch ôp wa Nguyễn Tuấn Khải, Chi cục trưởng Chi cục Tuch tăm n’hanh Mât njrăng si tăm n’gor Dak Nông gay kônh wa dơi djăt ăp nău mbơh njrăng lor mpeh trong sơch kon si ntil ue\h jêng tâm nău tuch tăm.

Hơi wa, Dak Nông lah n’gor geh du\t âk ntil mpeh dăp rgum tuch tăm, ndr^ may mbra nkoch du đêt mpeh ntil tơm tăm tơm a[aơ mêh?

Wa Nguyễn Tuấn Khải: Tâm nău kan tuch tăm hun hao công nghệ mhe a[aơ, he saơ geh du\t âk công nghệ, êng mpeh nău uănh mpôl hên ri mpôl hên saơ công nghệ lor bôk năp ri he ân uănh khlay tât ntil

Ntil tơm tăm ta n’gor ri geh du\t âk ntil, mpôl hên tâm pă jêng kơt aơ bôk năp lah ăp ntil jong nar, nê lah tơm cà phê, tiêu đah rnoh hvi bơi 150 rbăn ha. Lah he geh ăp ntil ue\h jêng ri mbra ns^t tay nău geh wa\ng sa du\t âk, nău dja ho\ dơi uănh khlay tâm bah ri aơ nơh. Na nê| nê lah ăp bôk nău kan kơt sreh tăm tay cà phê gay rgâl dơi mir cà phê kro ranh, rgâl ăp ntil cà phê ơm, săk geh play đêt mô lah tu ndru\ng chuh sa ri ntrôl săk geh âk bah tơm cà phê du\t âk đo\ng. T^ng gâp m^n ri djăt ma ăp ha cà phê he kơi ntop geh tay 1 tât 2 tạ ri rnoh âk geh tâm ban kơt GDP bah n’gor hao du\t âk đo\ng.

Rmôt tâl bar lah ăp ntil tơm kônh wa du\t uănh khlay nê lah tơm sa play. He saơ lah tơm sầu riêng, bơ, tơm geh nchoih dơi n’glăp tăm ri aơ lah ăp tơm ntil du\t ue\h gay geh âk ntil ndơ tăch, ns^t geh wa\ng sa âk an kônh wa [on lan kan lo\ mir đo\ng.

Rmôt tâl pe lah ăp ntil glêh nar kơt mbo ba, tuh tương đăp mpăn, săk geh [ư yơng ntil bah công ty a[aơ ho\ to\ng đah nău u\ch geh bah kônh wa đo\ng, đêt geh ntil mô ue\h jêng.

Rmôt tâl 4 lah ăp ntil mpeh biăp, kao, aơ lah ndơ geh [ư tăch âk, aơ lah ăp tơm tăm he ân uănh khlay nê lah n’hao ntil mhe lăp tăm.

Ơi wa gay đăp mpăn ăp mir yơng ntil tăch ntil tơm săk jêng ue\h an [on lan kan lo\ mir, Chi cục Tuch tăm n’hanh mât njrăng si tăm ho\ t^ng [ư moh ntil ndơ mêh?

Wa Nguyễn Tuấn Khải: Đah nău kan mât uănh bah ngih dak bah mpôl hên ri nê lah n’hao dăng pah kan hăn ôp uănh. Lor rnôk lăp tâm khay tuch tăm ri mpôl hên way hăn ôp uănh. Nt^t kơt nchrăp an khay mih ri mpôl hên nchrăp ăp ntil tơm tăm jong nar kơt bơ, sầu riêng, cà phê, mpôl hên n’hao âk tơ\ hăn rsong uănh ta ăp ntu\k tăch rgâl ntil dja. Nt^m nti ăp ntu\k [ư yơng ntil tăch rgâl [ư t^ng di pháp luật. Tâl bar lah an saơ tơm luh kloh rvoah, n’hanh ntơm bah pah kan ôp uănh dja mpôl hên mbra nkoch nău lư an kônh wa [on lan lah mọh ntu\k i kônh wa dơi tât hăn rvăt, n’hanh rlău ma nău mpôl hên nkoch trêng, nt^m nti kônh wa tâm ban kơt ntu\k [ư yơng ntil đo\ng ri mpôl hên mbra [ư rmal, đah ăp ntu\k [ư yơng ntil tăch rgâl mô đăp mpăn to\ng ue\h jêng ma plơ\ tih tay ri rmal ngăn, kan nsum đah n’gâng kan ta ntu\k gay ăp ntu\k dja mô dơi tăch ăp ntil mô ue\h jêng luh bah dih, [ư khuch tât nău kan tuch tăm bah kônh wa.

Ơi wa, gay sơch ăp ntil tơm tăm săk geh jêng âk ri may moh geh ndơ njrăng đă đah kônh wa mêh, n’hanh may mbra so\k du đêt nău nt^t na nê| mpeh du ntil tơm tăm nê nơh đo\ng?

Wa Nguyễn Tuấn Khải:  Gay [ư bah mpeh tơm ntil mô ue\h jêng ri mpôl hên njrăng đă kônh wa [on lan lah he ân rvăt ntil ta ăp mir yơng ntil kloh na nê| ntu\k. der bah rvăt ta ăp ntu\k mô kloh tu tơm luh. Mpôl hên ho\ uănh saơ a[aơ hăn du đêt ntu\k bu ho\ tăch ntil tiêu kơt lah tăch rse bum blang dơm. Ri nklăp lah nău dja [ư an he mô g^t kloh tu tơm luh n’hanh he mô dơi g^t lah săk jêng g^t ue\h đo\ng lah mô. Kơt he ho\ g^t ăp ntil bu tuh bah tơm tiêu rnôk koh păng mbra ntưp rêng t^ng ntu\k têl koh, mô lah ăp mir tiêu ho\ geh ntưp bu tuh hôm mô mpơl luh bah dih ri rnôk rvăt s^t tăm ri mbra ntoh jêng bu tuh. Jêng a[aơ mô ho\ geh ntil tiêu to\ng ue\h jêng tăch an kônh wa [on lan. Tâl bar lah he mô ho\ geh ndơ groi nđôi, n’hanh i ngăn ri nhih pah kan dơi kan a[aơ mô geh trong [ư gay uănh năl aơ lah ntil tiêu ue\h mô lah mô ue\h ơm, ntil dja g^t ntưp bu tuh lah mô ma he dơn uănh năl ma măt ngăn dơm ri du\t jêr năl. Jêng mpôl hên njrăng đă kônh wa lah rnôk tăm âk mpeh tơm tiêu ri he ân uănh khlay tât ntil, rnôk uănh khlay mpeh ntil he ân joi g^t kloh mpeh rêng [ư kỹ thuật tăm n’hanh nău mha êng bah ntil tiêu, lơn lah ntil tiêu he ân sơch ăp ntu\k g^t kloh tơm luh ri he mơ so\k ntil đăp mpăn ue\h jêng, lah mô ri nău tât rmoh rman du\t têh.

Ơ, dăn lah ue\h wa!

Nu^h nchih rblang: Điểu Thân