VOV4.Mnông: Lôch bơi tât 5 năm ndơ\ do\ng tăm tâm breh ta mir điều, tât a[aơ du đê| rnoh neh ca cao ta nkual Buôn Đôn, n’gor Daklak le\ hun hao ueh jêng n’hanh ntơm lêh play. Yơn lah tâm rnôk mât chăm, nu^h [on lan hôm nah w^ we\ rnôk mâp âk nău geh tât bu tuh n’hanh nău tât bâh mih sial.

Rnăk vâl wa Cao Xuân Yên, ta [on Ea Mar, xã Krông Na, nkuăl Buôn Đôn geh 1 ha ca cao a[aơ lăp ta rơh pe\ lêh. Wa Yên an g^t, yor nău way rêh bâh ca cao lah mbra lêh play le\ năm n’hanh mô u\ch đah but uh jêng wa way tât chop [a [ơ gay ma mât kloh ueh mir tơm, ngăch jăng ăp play ôm, but uh , nkre lah ngăch saơ nău but uh gay ma geh ntrong kan njrăng der. Bôl ma kơt ne\, wa Cao Xuân Yên ua\nh năl, le\ lah nu^h tăm Ca cao r^ an rêh nsum đah bu tuh.“ Bu tuh r^ ta aơ lah rmiăt dơm, rmiăt sa tơm. Ăp năm hên pih dak si  rmiăt, rnôk ku^h ươm tơm r^ puh dak si nkh^t rmiăt  , sui dak si rmiăt gay ma njrăng hôm. A[aơ hao prêh geh bu tuh đo\ng. hôm nău bu tuh n’ha r^ mô nă âk , geh đo\ng yơn lah mô âk. Ăp nar gâp le\ hăn chop mir mbro, ua\nh ăp ntu\k tu tuh gay ma ngăch njrăng săm.

Rmôt kan tâm kơl mât tăm ca cao xã Krông Na, nkuăl Buôn Đôn geh 14 nu^h kan ndrel, tăm rlău 10 ha ca cao. Gay ma kơl an [on lan, ntu\k kan tuch tăm nkuăl tâm rgop đah ntu\k kan khuyến nông n’gor, pă ntil an đăp mpăn ueh jêng n’hanh pơk ăp jrô nti mpeh kĩ thuật an nu^h [on lan, [ư hăn ua\nh năl nău kan tăm ca cao ns^t tay nău geh âk ta ăp ntuk. Bôl ma geh nti âk jrô nti nău mât chăm, hăn ua\nh âk ntu\k tăm, yơn wa Phan Thị Ngi, ta [on Ea Mar hôm nha w^ we\ đo\ng rnôk mât săm mir ca cao geh but uh. Tâm năm bôk năp tăm, mir tơm ca cao bâh rnăk wa Nghi geh du đê| tơm kh^t yor rmiăt sa tơm n’hanh an geh tăm ndơn tay tơm mhe. Wa Phan Thị Nghi an g^t:“Tâm rnôk tăm r^ bôk năp gâp mô geh njrăng săm rmiăt chuh bâh ta tơm hao ba lơ. Kơt lah kro n’ha mô lah ăp nău bu tuh lah tu sa ma gâp mô năn njrăng săm lah tơm kh^t sơm”.

Hôm đah rnăk wa Trần Thị Ngư, ta [on Ea Mar le\ tăm tâm breh ca cao tâm mir điều geh 4 năm. Wa Ngư an g^t, năm aơ mir ca cao ntơm an nău geh âk ta ăp tơm. Mhe nơh ca cao ntơm luh kao, kơn play, yơn lah, yor nău khuch bâh trôk nar, năm aơ mih âk jêng du đê| tơm geh nău tu tuh âk, geh rnôk mih âk [ư an tơm ca cao mô geh kơn play, mbra khuch âk tât nău geh. Wa Trần Thị Ngư ngơi:“ Nău bu tuh geh mbr^ng krêp, ôm reh, lôch ne kơt rơh aơ mih âk r^ ôm play yơn lah mô kơn kao, kao luh yơn mô play, ru\ng kao, ôm play, geh play têh kơt aơ ma hôm nha ôm đo\nh, play ôm lah khuch le\, mô geh săk.

Ta năp nău mô g^t ma kônh wa [on lan kan lo\ mir mâp, Tiến sĩ Trương Hồng, Viện Khoa học kỹ thuật Nông Lâm Nghiệp Tây Nguyên njrăng đă du đêt kỹ thuật mât chăm n’hanh njrăng n’gang tu ndru\ng chuh sa ta tơm ca cao tâm khay mih. Jă kônh wa n’hanh băl mpôl gu\ djăt:

            Ơi Tiến sĩ Trương Hồng, đah nău mât chăm tơm ca cao tâm khay mih ri nu^h [on lan moh ndơ njrăng mêh?

            Tiến sĩ Trương Hồng: Tâm khay mih he njrăng bar pe nkô| nău kơt aơ: bôk năp lah koh n’ging. He nsrôih koh n’ging an tơm ca cao soih aih, đăp mpăn du\t đêt 40- 50% rnoh măt nar lăp. Koh n’ging aih ri bah ir tât khuch mbr^ng sêt phytoxthora lơh. Lôch nê đo\ng lah way chop uănh mir tơm gay ơm saơ bu tuh ôm play n’hanh bu tuh tă bah mbr^ng sêt phytoxthora lơh. A[aơ ri tơm ca cao dôl luh kao, kơn play, ri he njrăng lah tâm let năp aơ tay ân hăn chop uănh mbro ta mir gay ơm saơ bu tuh dja.

            Ndr^ tơm ca cao way geh moh ntil tu ndru\ng chuh sa mêh hơi tiến sĩ?

            Tiến sĩ Trương Hồng: Đah tơm ca cao ri geh 2 ntil bu tuh ân njrăng uănh khlay lah bu jôp n’hanh mbr^ng sêt phytoxthora. Bu jôp ri lơh khuch chông tơm ca cao lah khuch tât trong hao jêng bah păng, nkre păng chuh tâm play tơm ca cao ri [ư an play geh sôt khap n’hanh mô dơi hao têh. Nău bu tuh du\t khlay lah bu tuh phytoxthora lơh ôm play. Ri 2 ntil ndơ dja kônh wa ân njrăng gay lơh an tam bah.

            Ndr^ rnôk mâp ăp ntil bu tuh kơt mhe nkoch bah lơ nê ri nu^h [on lan ân phâm nkra mêh?

            Tiến sĩ Trương Hồng: Đah bu jôp rnôk saơ geh lơh khuch tơm tăm ri he mbra do\ng dak si, ăp ntil dak si puh ndru\ng ngăn kơt actara. He puh tâm kêng măng, nsrôih puh 2-3 tơ\ tâm [ah ntơm bah 7- 10 nar. Gay njrăng n’gang bu jôp geh nău tam, ri kônh wa he ân ndrel puh, lah mô ri puh ta mir dja, păng mpăr tât mir ri, tât rnôk le\ dak si păng plơ\ tay.

            Hôm đah bu tuh phytoxthora ri he do\ng dak si tam puh, nt^t kơt Ridomil, aliette mô lah Ảgi-Fos…Rnôk puh ri ân njrăng puh du rơh đo\ng, yor mbr^ng sêt păng t^ng dak mih bah mir dja ntưp rêng tât mir êng mbra ntưp rêng du\t ngăch. Rnôk puh ri ân puh nklăp 2-3 tơ\, puh tâm ôi lah du\t ue\h, puh rnôk bri n’hâm nđik, der rnôk duh n’heng n’hanh mih.

            Hôm đah ntiăr reh tơm ri mhâm mêh? Nu^h [on lan moh đah trong lơh hơi tiến sĩ?

            Tiến sĩ Trương Hồng: Nău way đah tơm ca cao geh ntiăr reh tơm tâm năm tăm bôk năp mô lah năm tâl 2 dơm, hôm ăp năm bah kơi nê ri đêt lơn. Lah geh ntiăr reh tơm ri he mbra do\ng dak si Condipho lah dak si săm tam ntiăr reh, puh tâm n’gu tơm t^ng rnoh bah nu^h tơm njêng. Aơ lah du ntil dak si khlay prăk jêng kônh wa do\ng t^ng di rnoh, mô kâp do\ng kât ir yor [ư mpu\ng lir n’hanh khêh djơh ntu\k gu\ rêh neh ntu.

            Kơt nău nkoch bah nu^h [on lan ta xã Krông Na, nkuâl Buôn Đôn ri rnôk dja khân păng mâp nkô| nău ru\ng kao, mô kơn play tă bah mih âk. Ndr^ tiến sĩ moh ndơ njrăng đă đah kônh wa tâm trong mât chăm tơm ca cao tâm rnôk dja mêh?

            Tiến sĩ Trương Hồng: Mih âk ma [ư an tơm mô kơn play ri aơ lah ndơ tât êng ma he jêr mât njrăng dơi, lơn lah tâm rnôk a[aơ rgâl duh nđik trôk nar ri nău way mih mbra rgâl. Đah nău dja ri he uănh mih nar mhâm păng gay mât njrăng an ue\h, lơn lah mât njrăng rnoh play le\ kơn lơi d^ng an ru\ng đo\ng ôh. Nău way tơm ca cao play le\ kơn geh ru\ng đo\ng ntơm bah 30- 60% tâm mih nar ngăn. A[aơ rnôk kơn play đêt ri he mât chăm rnoh play nê an ue\h gay bah ir ru\ng play. Tâm rnôk dja ri kônh wa njrăng, ân t^ng groi nđôi mbro ăp tu ndru\ng chuh sa kơt bu jôp n’hanh mbr^ng sêt ôm play. Aơ lah bar ntil ndơ bu chuh sa hao rơ\ du\t ngăch tâm khay mih, lơn lah rnôk ma mih âk, rnoh l’^t mbe\ âk, trôk mô geh duh nar.

            Ơi tiến sĩ, rlău ma ăp bu chuh sa kơt mhe nkoch nê ri, tiến sĩ moh geh nău njrăng đă đah nu^h [on lan tăm tơm ca cao mêh?

            Tiến sĩ Trương Hồng: Tăm tơm ca cao ri he uănh khlay 2 ntil: 1 lah kon ntil. Ân sơch ăp kon ntil ue\h jêng, săk play âk, găr kah ue\h n’hanh lơn lah geh nău dơi cho\l bu tuh ôm play tă bah mbr^ng sêt phytoxthora lơh. Lôch nê lah nkô| nău mât njrăng bu tuh. Ri kônh wa ân r[ah g^t kỹ thuật tâm mât njrăng bu tuh.

            Tơm ca cao mbra tăm êng mô lah tăm rlu\, yơn mpôl hên m^n tâm rnôk a[aơ he ân tăm rlu\ nkre đah du đêt ntil tơm tăm. Yơn lah, rnôk tăm rlu\ tơm ca cao ri mô dơi tăm rlu\ đah tiêu mô lah sầu riêng, yor ndrel geh mbr^ng sêt phytoxthora lăp tuh. tơm ca cao mbra tăm rlu\ đah du đêt tơm sa play êng [a [a\, yơn njrăng ăp ntil tơm ma ndrel du ntil bu tuh phytoxthora ri mô dơi tăm nsum.

            Ơ, dăn lah ue\h tiến sĩ.

Nu^h nchih rblang: Điểu Thân n’hanh Thị Đoắt