VOV4.Mnông:  Tâm nău nkoch ba kơi bah nkô| noch, tiến sĩ tuch tăm Tôn Nữ Tuấn Nam mbra nt^m mbơh đah kônh wa du đê| nău nkah tâm rnôk mât chăm n’hanh săm nău bu tuh ta tơm tiu.

            Tiu lah ntil tơm jêr tăm, mô u\ch đah nău rgâl ndal bâh trôk anr mih sial. Rlău ma ne\, reh ta tơm tiu du\t dơh sôt yor nău tât bâh bah dih. Ngoăy tâm âk ntil nău bu tuh way mâp ta tơm tiu, ngăn lah tâm khay mih, ne\ lah nău bu tuh kh^t ngăch , kh^t mbrơi. T^ng nău mbơh bâh tiến sĩ tuch tăm Tôn Nữ Tuấn Nam, tâm rnôk mât chăm tiu, nău poh phân mô dơi an nău geh âk ma hôm nha du\t khlăy ta nău mât njrăng bu tuh.“ Nău poh phân an tâm di lah du ntrong kan du\t khlăy gay ma kơl an [on lan dơi mât njrăng nău but uh aơ, yor ta ăp mir poh âk phân đạm, nău aơ le\ geh m^n ua\nh hôm, poh phân đạm âk ir, ne\ lah poh mô tâm ban đah đạm- lân- kali. Đạm lah ndơ sa du\t u\ch bâh sêt Phytoxthora  jêng lah păng mbra geh ntưp bu tuh âk lơn. Gâp nkah tay kơt ne\ lah yor dăch aơ âk [on lank an lo\ mir dôl u\ch do\ng phân cá, ma  tâm phân cá du\t âk lah đạm. âk nu^h lah đah gâp lah poh phân cá mô kâp poh ndơ êng. Păng mbra geh 2 nău mô ueh; mô năp lah păng mbra geh nău ntưp phytoxthora n’hanh rnôk ne\ păng mbra mô dơi njrăng yor lah âk ir đạm, tơm hun hao ueh nđir, mô dăng tơm,  r^ tât geh nău but uh r^ he jêr ma dơi njrăng. Tal 2 tay đo\ng, lah kơt mir tơm mô geh nău but uh r^ păng geh âk tât nău kơn play bâh tơm tiu đo\ng. yor lah âk đạm kơt ne\ nkre lah năm aơ duh phang du [lât dơm r^ tơm tiu luh kao đê|, mir ueh jêng, gâp le\ saơ ăp mir tơm  n’ha nđir yơn lah kao mô âk”.

Gay ma an mir tiu hun hao ueh jêng r^ nău mât chăm mir tiu an tâm di, g^t ăp nău mpeh kĩ thuật ta ntrong mât chăm n’hanh chăm tơm tiu lah nău khlăy. Ta meng ne\, nău do\ng ăp ntrong kan njrăng but uh ta mir tiu đah ăp ntil dak si mât tơm tăm geh tu tơm bâh sinh học lah ntrong kan hun hao tơm tăm nâp nâl ma [on lan an geh do\ng:“He le\ geh do\ng dơi le\ rngôch ăp ntrong kan mât tăm kơt lah ku^h n’hong dak, mô an dak nkân ta ntu đah ntrong kan [ư prêh ntu tâm khay mih, koh n’g^ng mô an n’hu tơm, poh phân an tâm di, poh phân ăch ndrung n’hanh ăp ntil dak si vi sinh ., êng ăp dak si vi sinh gap u\ch lah na nê| tay du tơ\. Âk nu^h le\lah đă gâp do\ng dak si vi sinh yơn nău bu tuh mô bah đo\ng, yor rnôk ôp na nê| r^ âk [on lan do\ng 1 tơ\ 1 năm mô lah geh tat 2 năm mơ do\ng, r^ kơt ne\ lah mô ho\ to\ng, yor lah vi sinh rnôk he ndơ\ lăp ta neh mâp âk nău dơh nơih păng mbra hao jêng âk gay ma dơi nkh^t lơh sêt phytoxthora yơn lah mâp nău mô ueh r^ păng kh^t dâl, yor n\ he an geh ndơ\ ăp dak si vi sinh vật geh ueh, ta klâp ma 2-3 tơ\ tâm 1 năm r^ dơi, nău ne\ kơl an [on lan bah ir nău do\ng hoá học rnôk ma nău bu tuh âk”.

Đah tơm tiu, rnôk reh le\ sôt r^ mô hôm dơi djrôp sa dak, mô dơi djrôp sa ndơ kah, ăp ntil nău bu  tuh  tât lăp gay ma lơh khuch. Yor ne\ nău [a [ơ ua\nh chop mir gay ma ngăch saơ lah du\t khlăy gay ma ơm joi nkô| nău n’hanh geh ntrong kan ndâk nsơm ơm.“Lah păng le\ geh nău  bu tuh , lah he hăn ua\nh chop mir [a [ơ he dhôm dơi do\ng dak si hoá học puh. Lah tơm ôm reh r^ he mô dơi njrăng săm hôm, yơn lah tơm geh êr n’ha r^ he an geh ua\nh nđôi tay reh n’hanh an geh do\ng dak si hoá học gay ma njrăng nău ntưp trêng mô lah ua\nh ntu\k geh bu tuh gay ma bah ntưp trêng”.

Đah mir tiu tam rnôk lêh play, lah geh du tơm bar tơm geh bu  tuh r^ nău kônh wa an geh jăng lơi tơm bu  tuh n’hanh [ư ueh  ntu tăm ê lor tăm ntrok tay.“ Tâm mir tơm le\ geh play ma geh kh^t bar pe tơm ma he le\ năl ne\ lah kh^t yor kh^t ngăch r^ năp lor an geh ntrơn le\ ăp reh, tơm luh ta ntu n’hanh ih ueh ntu tăm. Ne\ lah geh ku^h ntu ih du khay duh năm ne\ mô lah he mbra su ndok ta ntu ne\, n’hanh lôch [ư ueh ntu kuaih ntu tan e\ yor lah he tăm tay jêr ma chol reh. Lôch ne\ sui vôi n’hanh tăm ntrok tay r^ an geh poh ăch ndrâk an âk. Ne\ lah nău bôk năp gay ma dơi geh ueh đah tơm tăm ntrok ne\. geh rnôk an geh do\ng dak si hoá học gay ma [ư ueh ntu an ăp ntu\k tăm ntrok aơ ta bôk khay mih mô lah ta ăp rơh mih n’hach”.

T^ng nău ua\nh năl, năm aơ lah năm geh âk mih n’hanh mih ơm, jêng mir tiu dơh geh nău bu tuh, ngăn lah bu tuh kh^t ngăch kh^t mbrơi, [ư khuch âk tât nău hun hao bâh tơm n’hanh wa\ng sa bâh nu^h tăm. Yor ne\, nău khlăy lah kônh wa an njrăng nău mât ua\nh mir tơm le\ rngôch gay ma njrăng bu tuh an geh săk rnglăy, bah nău khuch khat.

            Nu^h rblang: Thị Đoắt