VOV4.Mnông: Rơh aơ sầu riêng dôl ntơm ta khay luh kao n’hanh kơn play. Aơ lah lvang du\t khlăy, ntru\nh tât nău geh, nău ueh ntil sầu riêng. Yor ne\, nu^h tăm an geh ăp ntrong kan kĩ thuật di n’hanh ueh. Mô đê| rnăk mât tăm mâp âk nău jêr jo\t tâm nău mât tăm sầu riêng rơh aơ.

Ntơm tăm sầu riêng Đôna bâh năm 2008, wa Nguyễn Văn Hưng ta nkuăl têh Phước An, nkuăl Krông Pách, n’gor Daklak an g^t, bôl ma le\ kơt nti âk ntu\k, joi g^t âk ntrong kan kĩ thuật mat chăm tơm sầu riêng llvang ntơm luh kao, dang kao, kơn play nse, yơn mir sầu riêng rlău 3 sào bâh rnăk vâl wa mô geh ueh jêng kơt nơm u\ch.

“ntơm nơh r^ gâp an gay ma t^ng nău kơn play êng dơm ne\ lah d^ng âk luh kao rong da dê lôch ne\ ru\ng le\, r^ bu lah mô dơi an kơt ne\, an geh nk^t lơi du đê| kao ta nkur, kanung dơi rong bâh tâm tơm luh dơm, lôch ne\ gâp [ư kơt ne\, păng ru\ng le\ đo\ng. lôch ne\ đo\ng, tăng bu lah mô di lah an bâh tâm tơm du met, 1 met n’gul ma nkre lah nău an kao kơt ne\ r^ k^t du đê|, gay ma an rong du nđam du rku\m kao r^ păng mbra ueh jêng lơn. Yơn ma lôch nk^t nkur kao r^ mô saơ kơn pkay ueh đo\ng. jêng gâp mô g^t mhâm [ư an tơm sầu riêng geh kơn play âk”.

Mô dơn ru\ng kao sầu riêng kơt rnăk vâl wa Hưng, bơi tât 100 tơm sầu riêng bâh rnăk vâl wa Thái Kiều Phượng, ta [on Ko Tam, xã Ea Tu, nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột hôm nha geh ru\ng play nse. Wa Phượng an g^t, rnăk vâl wa le\ do\ng ăp ntrong kan kĩ thuật kơt to\ dak, poh phân yơn nău ru\ng play nse hôm nha geh na nao. T^ng nău ua\nh nă, đah nău ru\ng play nse kơt a[aơ, mir tơm sầu riêng rnăk wa mbra jur 30% nău geh đah ăp yan ba năp.

“Rnăk vâl hên le\ mât chăm, to\ dak poh phân to\ng ăp, 5 nar, 10 nar to\ du tơ\, poh phân, puh dak si mbro đong, dak si tu, dak si bu tuh mbring, dak si vâl yơn mô bah păng hôm nha ru\ng kao âk, a[aơ le\ ru\ng play nse đo\ng. bâh geh khoa học nt^m nti kĩ thuật gay ma kơt nti, mât chăm an tơm tăm hun hao ueh jêng”.

Geh nău tă g^t kan rlău 20 năm tăm sầu riêng, yơn wa Y Hrah Êban ta [on Kô Tam, xã Ea Tu, nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột hôm nha saơ nău jêr jo\t ngăn lah tâm nău mât chăm tơm sầu riêng ta rơh luh kơn play lah mât ua\nh njrăng bu tuh. Wa Y Hrah an g^t, bôl ma tât râng âk bôk nău kan nti mât chăm sầu riêng, săk păng nơm geh hăn nti kơt âk nău kan kơt lah do\ng ăp ntrong mât chăm sầu riêng di kĩ thuật, yơn ăp năm, mir tơm sầu riêng bâh rnăk vâl wa hôm nha geh âk ntil bu tuh, rnoh tơm kh^t yor bu tuh hôm nha geh âk.

“Gâp saơ tâm tơm sầu riêng way geh ăp nău bu tuh luh rtăk lah bôk năp, nău bu tuh aơ r^ dơh săm bah, yơn 10 tơm r^ geh 1-2 tơm dơm, bar đo\ng lah tu lôk tơm, nău ne\ he mô dơi săm bah. lôch ne\ lah geh mbuh, tơm geh ntô ta tơm prêh, mhe nơh gâp geh mh^ng dak si plôk nto, yơn mô dơi bah. a[aơ dăn đă ăp nu^h kan khoa học mbơh an gâp nău mât săm”.

Mhe jêh nkoch ri, nău ru\ng nkao, ru\ng play n’hanh mât uănh tu ndrung lah ăp nău rvê bah nu\ih tăm sầu riêng ta Dak Lak tâm lvang a[aơ. Gay ơh ăp nău ôp bah kônh wa n’hanh nkoch tay du đêt kỹ thuật mât chăm tơm sầu riêng săk rnglăy, nu\ih nchih nău an Đaì TNVN ta nkual Tây Nguyên tâm ôp đah Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường, Kruanh Bộ môn Lâm nghiệp n’hanh Tơm sa play, Viện Nông Lâm Nghiệp Tây Nguyên mpeh nău aơ.

- Ơi Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường, tâm nău nkoch mhe aơ, nău ru\ng nkao, ru\ng play nse ta tơm sầu riêng tâm lvang a[aơ dôl [ư an nu\ih tăm sầu riêng mâp jêr, t^ng Tiến sĩ rim oh nkô| nău [ư jêng tât nău aơ mêh ?

- Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường: Nău ru\ng nkao n’hanh play ta tơm sầu riêng geh âk nău ri kônh wa ân njrăng 4 nău bah kơi: Bôk năp lah kônh wa njrăng mât răm tâm mir tơm yor lah mô to\ng duh răm mô lah to\ mô to\ng, mô lah rmeh dak ri tơm mbra rgâl sinh lý ri pơng geh nău ru\ng nkao ru\ng play. Nău tal 2 kônh wa an njrăng đo\ng tâm rnôk tơm sầu riêng dang nkao ri he n’hu\ch cheh phân âk ntil geh rnoh đạm âk, lơn lah nău he cheh Kalilorua ri ru\ng play du\t âk. Nău tal 3 lah tâm rnôk dang nkao kơn play ri kônh wa njrăng he mô koai tâm mir tơm yor mô g^t he koai reh nse tăch du\t âk n’hanh rgâl nău sinh lý n’hanh ru\ng nkao du\t âk. Nău tal 4 lah he mô koh n’ging tâm rnôk aơ, lơn lah he ot koh n’ging [ư mô ueh sinh lý n’hanh ru\ng nkao du\t âk.

- Ơi Tiến sĩ, t^ng m^n joi bah mpôl hên, a[aơ nu\ih tăm sầu riêng way kơt do\ng trong koh nkao gay ntlơi nkao luh ta âk ntu\k mô khlay, t^ng Tiến sĩ gay koh nkao di trong ri an moh nău njrăng mêh ?

- Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường: Nău koh srah nkao lah khlay, yor rnôk he koh srah nkao, he mbra uănh dâl bah ntu\k nkao n’hanh play mbra geh săk play n’hanh pơng mbra jêng tât nău tâm ban play rnôk he pe\. Kônh wa njrăng đo\ng lah nău koh srah nkao ri an lor gay ăp nkao luh njok đah tơm mô lah n’ging. Yor ntu\k aơ rnôk play têh lah ma tih mbra pă du\t âk. Tal 2 he an rkum nkao tâm êp đah tơm n’hanh n’ging têh ngăn, n’hu\ch an nkao n’hanh play êp bôk n’ging. N’hanh lơn lah ta taơ kônh wa hôm njrăng n’hu\ch hao jêng nku\r an tơm sầu riêng mô rlău 6m. Lah he an rlău 6m ri rnoh ndơ kah mât ta n’ging du\t âk, pơng mô rgum mât ăp n’ging têh. Tâm rnôk dang nkao kơn play he dơi geh trong mkra puh MKB ne\ lah siêu lân n’hanh Kali đêt ngăn geh 2 tơ\ n’hanh du tơ\ [a\ 12 nar gay n’hu\ch âk ngăn nău ru\ng play.

- Na nê| koh srah nkao rgop đăp mpăn rnoh kơn play ueh lơn. Yơn lah gay đăp mpăn tơm sầu riêng hun hao nâp nâl ri rnôk kơn play he an mât tay nklăp ding âk play sầu riêng ta du tơm lah tâm di ơi Tiến sĩ ?

- Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường: Đah rnoh play ta tơm t^ng mpôl hên m^n njêng ri t^ng rnoh năm tơm, yơn lah tâm rnôk play le\ sa t^ng tơm soan tơm, rnôk tơm play le\ sa let lơ ge knu\ng an 90 tât 120 play ta du tơm n’hanh he an mât t^ng năm. Yor he g^t tơm sầu riêng du năm pơng du\t âk play ri năm bah kơi pơng mbra mô dăng n’hanh yor nău mô dăng ne\ he [ư n’hu\ch play gay tơm geh soan ueh lơn, nchrăp an ăp năm bah kơi tay. Hôm he an âk ir play ri tơm sa le\ ndơ kah rong an play du\t âk, mô dơi rgum ri play mbra jêt, mô ring n’hanh joet hoanh.

- Ơi Tiến sĩ, rlău ma nău ru\ng play nse, nău but uh dơi nu\ih tăm sầu riêng uănh m^n đo\ng. Na nê| lah đah nău mir sầu riêng geh ndrung chuh tơm, luh rtăk n’hanh geh rwanh, ri tâm nău aơ Tiến sĩ geh nău nt^m m’hâm mêh ?

- Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường: Bôk năp lah but uh luh rtăk đang tơm pơng du\t âk, nău aơ yor 2 rmôt sêt phitopphira n’hanh phusadium [ư. Mâp nău aơ he an saơ ơm n’hanh an kor le\ brâp ông tâm ntô tơm, do\ng rirumin m’hing ta tơm play. Tal 2 lah nău geh brâp rwanh du\t âk ta tơm play. Ne\ lah kơt bu tuh bu sa tơm du\t klach yor pơng kro âk n’ging. Nkô| nău lah tâm yan mih ta tơm nđik âk. Yor he mô [ư n’ging soih n’ging jêng tơm ntô mbuh nsep geh nđik jêng luh bu sa aơ. Nău săm but uh tơm he dơi chuh dak si mpa rong tơm tăm he rwa\t n’hanh puh ta tơm. Mkra nu nău aơ, ri jêh rnôk pe\ he [ư kloh mir tơm dâl gay m’hâm [ư geh măt nar pơng nchrăt tâm tơm, rnôk ntô tơm kro mô dơi geh but uh. Nău tal 3 lah ndrung chuh tơm. Ndrung chuh ri du\t jêr săm. He an dơi wât ndrung chuh tơm n’hanh yan dang nkao bah pơng, tâm khay 3-4 du\t âk su\t n’hanh kung kim, ring he an mkra dâl rnôk dang nkao n’hanh deh tăm. Hôm tâm nău tơm le\ geh chuh tơm ri he dơi do\ng dak si puh tam tâm nkao jêh nchep ta ntu\k geh chuh gay săm.

- Ơ dăn lah Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường, Kruanh Bộ môn Lâm nghiệp n’hanh Tơm sa play, Ntu\k m^n njêng Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên le\ pă an ăp trong mkra bôk năp tâm nău mât chăm tơm sầu riêng lvang dang nkao kơn play.  

Nu^h rblang: Thị Đoắt