VOV4.Mnông:  tiu lah tơm công nghiệp geh rnoh tăch an dak bah dih khlăy, ns^t tay nău geh âk an nu^h [on lan kan lo\ mir. Tiu geh tăm ta âk nkual tâm lam dak, tâm ne\ Tây Nguyên lah nkual geh âk nău dơi gay ma hun hao. Yơn lah, nău ngăn tâm ăp năm ba năp, tơm tiu hôm nha ê ho\ geh dâk nâp ta nkual neh aơ, nkô| nău têh lah yor [on lan kan lo\ mir ê ho\ g^t mpeh nău kĩ thuật tăm t^ng ntrong đăp mpăn n’hanh nâp nâl.

Ăp năm dăch aơ, tiu ta Tây Nguyên mô rlu hun hao mpeh rnoh neh, nău geh n’hanh rnoh âk. Kanu\ng kơp bâh bôk năm 2015 tât a[aơ, ăp n’gor ta Tây Nguyên le\ tăm mhe rbăn ha tiu. Rnoh neh tăm tiu hao âk, ndrel đah nău mât tăm mô đăp mpăn [ư an âk rnăk [on lan tăm tiu tâm rdâng đah ăp ntil nău bu tuh, âk mir tiu kanu\ng tâm du [lât le\ khuch kro le\ rngôch yor nău bu tuh. N’hanh kơtne\, geh âk nu^h sâm geh bâh toi đo\ng yơn lah geh âk [on lan tup ta nău ach o yor tơm tiu đo\ng.

Tâm ban kơt du đê| rnăk [on lan kan lo\ mir êng ta ntu\k, yor ê ho\ g^t na nê| mpeh kĩ thuật tăm n’hanh mât tơm tiu jêng tiu bâh rnăk vâl wa Nguyễn Hữu Hà, ta xã Liên Hà, nkuăl Lâm Hà, n’gor Lâm Đồng têh jêng n’hanh hun hao mbrơi, mir tiu dôl geh bu tuh âk. Wa Nguyễn Hữu Hà ngơi.

“ T^ng rnoh khlay ta ntu\k tăch rgâl a[aơ rnoh tiu tăch khlăy r^ [on lan hên ntơm mât tăm tơm tiu âk. Yơn lah bâh nău joi năl bôk năp nău bu tuh kh^t ngăch kh^t mbrơi bâh tơm tiu, yơn ê ho\ g^t năl na nê| đo\ng.

Tiu lah ntil tơm geh tu tơm bâh bri nđik jêng kanu\ng u\ch geh du đê| măt nar, yor ne\ an geh tơm nku\m n’hâm n’ho ro. Tơm nku\m n’hâm kơt lah ndơ [ư nđik kơl an nău luh kao n’hanh kơn play an tơm tiu. Ta meng ne\, nkual neh tăm tiu an lah ntu\k geh nău l’^t ueh ta khay wai, luh dak ueh ta khay mih, yơn a[aơ hôm nha geh âk nu^h tăm tiu ta Tây Nguyên mô geh ua\nh njrăng nău tơm khlăy aơ. Yor ne\, âk rnoh tăm tiu ta nkual rđi\ng, dơh geh dak băm, mir tiu way geh bu tuh, ngăn lah ta khay mih rnôk ma nău bu tuh ta reh n’hanh sêt mbring ntưp âk, khuch âk tât nău pah kan n’hanh săk rnglăy bâh play tiu.

Tâm ban kơt âk nu^h [on lan kan lo\ mir êng ta nkuăl têh Ea Drăng, nkuăl Ea H’leo, lôch âk năm o\ r’ah jêr jo\t yor tơm tiu way geh bu tuh [ư khuch. Wa Trần Xuân Phương, ta tổ 9, nkuăl têh Ea Drăng le\ nsrôih kơt nti nău kan, g^t mpeh nău pah kan n’hanh njrăng nău bu tuh ăp ntil, jêng lah mir tiu bâh rnăk vâl le\ mô hôm geh ntưp nău bu tuh, têh jêng n’hanh hun hao ueh jêng săk rnglăy pah kan le\ ns^t tay du\t âk. T^ng nău mbơh bâh wa Phương, rlău ma nău đăp mpăn ueh ăp nău kĩ thuật mât tơm tăm n’hanh do\ng ăp ntil phân poh an tâm di, ueh, wa hôm nha geh do\ng ăp khay ăp ntil dak si sinh học mô geh kh^h, ngăn lah dak si an ueh hao jêng RIC10WP an tơm tiu, bah ne\ săk rnglăy pah kan ăp nar lơ ma geh đăp mpăn lơn. Wa Trần Xuân Phương ngơi:

“ Ntơm nơh rnăk vâl gâp ndrel đah [on lan ta aơ tăm tiu du\t jêr, nău bu tuh geh [a [ơ, ngăn lah bu tuh kh^t ngăch kh^t mbrơi. Bâh ntơm geh do\ng tay dak sinh học tâm năm mhe nơh r^ geh saơ săk rnglay âk lơn đo\ng. ngăn lah reh tiu luh âk, tơm ueh nđir n’hanh hun hao ngăch lơn, do\ng dak si aơ r^ ăp ntil ndơ ueh an tơm mô geh kh^t ma [ư an ueh pru neh lơn đo\ng.

Mô dơn rnăk vâl wa Phương ma âk rnăk [on lan kan lo\ mir êng ta ăp n’gor Tây Nguyên le\ geh njoat do\ng ăp ntrong kan mât tơm tăm dah ăp ntil dak si sinh học mô geh kh^h [ô ta nău mât tăm tơm tiu, đah nkô| u\ch lah mpo\ng tât du mir tiu geh do\ng di đah nău ntru\nh, do\ng tay ăp ntil dak si sinh học mô geh kh^h le\ hun hao ueh, bah ir geh ăp ntil nău bu tuh, ngăn lah nău êr n’ha, ru\ng play, n’hanh ôm reh. Tâm mbơh mpeh nău aơ, wa Đỗ Trọng Hoàng, nu^h way kan mpeh nău mât tăm tơm tăm an g^t:

“ Tâm nău mât tăm tơm tiu geh du\t âk nău bu tuh, n’hanh tâm ăp năm dăch aơ r^ nău bu tuh n’hanh tu tuh geh du\t âk, tâm ne\ nău bu tuh kh^t ngăch kh^t mbrơi lah 2 nău bu tuh dôl geh âk ta Tây Nguyên. Ma nkô| nău tơm jêng tât kh^t ngăch kh^t mbrơi lah yor bu tuh mbring mô lah ôm reh [ư khuch tât le\ rngôch reh ta tơm, bâh ne\ nău bu tuh mơ tơm [ư khuch reh n’hanh [ư ôm reh. Gay ma bah nău aơ r^ kônh wa an geh do\ng nău kan mât tăm na nê|, du ntrong kan le\ rngôch, bah nău mât tăm di ueh đah tơm tiu, bah luh dak, poh phân an tâm di tât nău săm mbring , bu tuh ta reh.

           Tây Nguyên dôl lăp tâm khay mih, ndr^ nu^h tăm tiêu ta Tây Nguyên moh ndơ njrăng tâm rnôk mât chăm gay der ăp ntil bu tuh sa? Njrăng đă bah kơi aơ bah wa Nguyễn Văn Chương, nu^h mbơh nti kỹ thuật tuch tăm mbra nkoch ăp trong nkra ue\h, kơl [on lan mât chăm đăp mpăn n’hanh dơi geh du năm ju\r geh.

            Tiêu lah ntil ndơ tê| trău [ô kah, geh rnoh tăch n’gluh du\t khlay, ns^t tay GDP an neh dak Việt Nam du\t âk. Yor kơt nê| nău ns^t geh wa\ng sa bah tơm tiêu âk kơt nê| jêng kônh wa le\ tâm rlong tăm âk tơm tiêu, yơn mô dơi mât njrăng ntil tiêu, ăp trong [ư tăm tiêu n’hanh mât chăm tiêu phâm [ư. Đah tơm tiêu khay mih dja, kônh wa do\ng dak si tâm ban hao jêng an tơm tiêu d^l gay kơl an reh păng hao jêng âk, dăng cho\l tay đah ăp nkô| nău ndâp băm dak n’hanh nkô| nău mô to\ng ndơ sa kah. Tâm rêng [ư bah Cục mât njrăng si tăm ndơ\ luh nău njrăng đă an ăp chi cục mât njrăng si tăm ăp n’gor do\ng dak si tâm ban hao jêng an tơm tiêu ri kônh wa mbra bah ir geh bu tuh kh^t ngăch kh^t mbrơi.

            Nău poh phân tâm khay mih ri kônh wa moh ndơ njrăng mêh wa?

            Đah khay mih ri kônh wa lơi ir poh ăp ntil phân geh âk đạm n’hanh poh đêt dơm. Nt^t kơt đah cà phê ri he poh 3 tơ\ yơn đah tiêu ri ân poh bah 4 tât 5 tơ\, n’hanh lơi ir ku^h sơr neh tâm ntu tiêu, der go\ tât reh tiêu. Yor lah he geh go\ tât reh păng ri ăp reh tâng, reh me ri mbra [ư an tơm tiêu kh^t mbrơi.

            Tâm bah ri aơ nơh tă bah tât khuch bah ăp tơ\ phu\t ta dak lêng, ri ăp n’gor Tây Nguyên geh ăp rơh mih têh, n’hanh nkre mih ntoch jong. Ndr^ [on lan ân phâm [ư gay mât njrăng dơi mir tiêu bah he ta năp nău tât djơh bah trôk nar mêh?

            Gay mât chăm tơm tiêu tâm khay mih an ue\h ri kônh wa he, bôk năp lah phâm [ư an bah ngâr dak sor, jêng lah tơm tiêu mô dơi an ngâr dak sor. Tâl bar lah suăt dak ngăch. Tâl pe lah ân mât răm an reh tơm tiêu, bun reh tiêu an prêh, mô an reh tiêu trăm tâm dak jo\. Tâl poăn lah gâp njrăng đă kônh wa [on lan ân do\ng ăp dak si sinh học gay njrăng n’gang bu ro\ sa reh, phâm [ư reh tiêu an hao jêng ngăch, gay đăp mpăn rhôp ngăch ndơ sa kah, [ư an tơm tiêu geh soan dăng cho\l đah nău rgâl bah trôk nar.

            Ơ dăn lah ue\h wa!

Nu^h răk rblang: Điểu Thân n’hanh Thị Đoắt