VOV4.Mnông-Tây Nguyên le\ geh mih ta âk ntu\k. đah tơm cà phê, rơh aơ lah du\t khlăy yor aơ lah rơh tơm an geh do\ng âk ndơ kah gay ma rong play an ngăch têh, nkre lah njêng n’g^ng mbah mât ueh dăng an tơm mhâm ntru\nh tât nău geh n’hanh nău ueh găr. Yor ne\, nău poh phân, mât chăm n’hanh mât ua\nh njrăng tu tuh tâm rơh aơ lah nău ma nu^h tăm cà phê du\t mât ua\nh.

Đah nău tă g^t kan bơi 30 năm tăm tay cà phê, wa Phạm Đình Quê ta nkuăl têh Buôn Trấp, nkuăl Krông Ana, n’gor Dak Lak an g^t; rnăk vâl wa geh 3 ha cà phê, le\ rngôch ăp năm lôch rnôk mih têh 4-5 rơh r^ ăp ntil nău bu tuh ta tơm cà phê hun hao du\t ngăch dăng.

“A[aơ ntơm lăp ta khay mih, a[aơ nău bu tuh dôl hun hao du\t dăng ngăn lah bu tuh mbr^ng ta tơm cà phê hun hao du\t ngăch ngăn  dăn mbơh an nu^h [on lan poh phân mô lah to\ dak mô lah mhâm [ư n’g^ng mhah, mơh ntil dak si puh săm”.

Du nău êng geh [on lan kan lo\ mir mât ua\nh lah ndơ kah an tơm cà phê ta rơh aơ rnôk ma tơm dôl tă geh du rơh duh phang du\t jo\ tâm khay wai mhe nơh. Nô Dương Văn Thao, nkuăl têh Buôn Trấp,nkuăl Krông Ana an g^t:

 “Gâp geh bar pe ha cà phê năm aơ geh cà phê ranh nkre du đê| cà phê mhe tăm tay. A[aơ ta khay mih r^ gâp u\ch ôp ntph tay ndơ kah ăp ntil phân mhâm an ăp rơh sui phân an tâm di an tơm tăm gay ma nkre têh play nkre der bah nău ru\ng play, ru\ng play tâm khay mih”.

 Đah tơm cà phê, tâm rnôk bôk khay mih aơ lah du\t khlăy yor aơ lah rơh tơm u\ch geh du\t âk ndơ kah mât rong play an ngăch têh, nkre lah hôm nha njêng geh mbah n’g^ng n’ha mhe, aơ lah n’g^ng n’ha ntêm an năm ba kơi, lah mô to\ng r^ nău geh bâh yan aơ mbra hu\ch dâl n’hanh hu\ch âk ta năm ba kơi. Yor ne\ nău pă ndơ kah an tơm cà phê tâm rơh aơ lah nău ma nu^h tăm cà phê du\t mât ua\nh.

Yuh H’Len Niê, ta [on Tría, xã Ea Tul, nkuăl Cư M’Gar an g^t, mir tơm cà phê 2 ha bâh rnăk vâl yuh dôl nchrăp poh phân rơh 2, yơn lah yuh ê ho\ g^t mhâm poh phân, ntil phân poh n’hanh rnoh poh d^ng âk an tâm di.

“Tâm rnôk  rpng play way geh mâp âk nău jêr lah tu ndru\ng, rmiăt n’hanh ru\ng play, ta rnôk aơ ru\ng play du\t âk. Gay ma njrăng bah nău aơ an geh nt^m nău poh phân an tâm di an nu^h [on lan n’hanh nău mât chăm nt^t kơt rơh a[aơ tơm cà phê an geh mơh ntil chất, mbơh ua\nh rblang an na nê| gay ma nu^h [on lan g^t”.

Bâh nău nkoch mhe nơh r^ nău ntop ndơ kah n’hanh mât njrăng bu tuh ta tơm tăm lah ăp nău m^n rvê bâh nu^h tăm cà phê ta Dak Lak tâm rơh aơ. Gay ma mbơh rblang ăp nău ko\ văk bâh [on lan n’hanh mbơh tay du đê| ntrong kan kĩ thuật mât chăm tơm cà phê tâm rnôk nklang khay mih an săk rnglăy, Phóng viên radiô nău ngơi Việt Nam gu\ kan ta Tây Nguyên tâm ôp ngơi đah Thạc sĩ Đào Thị Lan Hoa, groi kruanh phòng Khoa học n’hanh tâm kơl lam ntur neh, Viện khoa học kĩ thuật Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên nkoch mpeh nău aơ.

-Ơi Thạc sĩ, mpôl he mhe djăt du đê| nău mbơh mpeh ăp nău jêr jo\t dôl mâp tâm rnôk mât chăm tơm cà phê ta khay mih. Kơt ne\ tâm rnôk aơ, kônh wa mhâm an geh ntrong kan gay ma mât đăp mpăn an tơm cà phê hun hao, têh jêng ueh êh?.

Thạc sĩ Đào Thị Lan Hoa: Lor bôk năp đah ăp mir cà phê i he ê ho\ geh koh mbah tơm nku\m n’hâm r^ [on lan an geh koh mbah ăp n’g^ng nku\m n’hâm gay ma an ueh aih an mir cà phê. Đah mir tăm tâm breh r^ an geh [ư koh mbah an tâm di ăp ntil tơm tăm tâm breh aơ gay ma njêng nău nku\m n’hâm prêh bâh mbah tơm cà phê hao tât tơm sa play tâm mir du\t đê| tâm [ah klâp ma 1 m. lôch ne\ [on lan an geh [ư t^ng ăp ntrong kan kơt lah mât ueh mir tơm tăm. Lah ta mir tơm tăm geh tơm bu tuh êr n’ha r^ an koh jăng lơi, rgum donh jăng su bah dih. Lah ăp tơm geh nău bu tuh êr n’ha ôm reh r^ ku^h reh jăng lơi gay ma [ư an ueh tay ntu tơm tăm an mât ueh ih kro neh nchrăp an nău tăm tay.

Lôch ne\ tay lah nău mât jik pih r^ he an geh jik pih gay ma nchrăp poh phân an tơm cà phê ta khay mih, nt^t lah kơt ăp ntil phân hữu cơ, ăp ntil phân vô cơ. Tâm ăp ntil phân vô cơ r^ [on lan an njrăng he mbra do\ng ăp ntil pâhn đa lượng, trung lượng n’hanh phân vi lượng. t^ng ta năm bâh tơm, neh tăm n’hanh nău ueh mir tơm gay ma he ntru\nh tât rnoh poh phân an tâm di. Lah kơt [on lan mô ho\ dơi ua\nh năl mơh phân poh an tâm di r^ he mbra dơi so\k ntil neh ua\nh lor ta năp khay mih mô lah ê lor poh phân lôch ne\ njoăl an Viện khoa học kĩ thuật nông Lâm nghiệp mô lah ăp ntu\k kan dơi kan mbơh rblang ua\nh năl r^ ăp ntu\k kan ne\ mbra mbơh rblang an [on lan ăp nău poh phân mât chăm an tâm di đah nău ngăn ta neh ntu tâm ban nău geh săk rnglăy bâh mir tơm.

- Ơi Thạc sĩ, ngoăy tâm  âk nău [on lan mât ua\nh lah mât njrăng nău bu tuh an tơm cà phê. Thạc sĩ mbra dơi nt^m an [on lan g^t ntrong kan ngăch năl n’hanh njrăng ăp ntil nău bu tuh tâm rơh aơ đo\ng.

-Thạc sĩ Đào Thị Lan Hoa: Mpôl he an geh hăn ua\nh nđôi mir tơm [a [ơ gay ma ngăch saơ n’hanh njrăng nău bu tuh an ngăch. Lah geh ăp tơm dôl geh ăp ntil mbr^ng tuh sa kơt lah mbr^ng gu\h, mbr^ng nđ^r r^ he an ngăch ua\nh năl n’hanh njrăng săm an bah tâm di. Ne\ lah he kanu\ng njrăng đah ntrong kan [ư ăp ntrong kan mât chăm kơt hên mhe mbơh ne\. rlău ma ne\ rnôk ma rnoh nău bu tuh tât rnoh njrăng săm r^ he mbra dơi do\ng ăp dak si sinh hoc mô lah hoá học an tâm di. Yơn lah hên mbơh đă njrăng lah mơh tơm i geh bu tuh r^ he puh săm n’hanh t^ng rnoh mbơh njrăng rnoh an tâm di n’hanh t^ng kĩ thuật ta ntô du\ng l^r nchih dơi an. Rlău ma ne\ he hôm nha saơ lah ta mir tơm a[aơ ntoh geh du đê| tơm geh bu tuh mbr^ng. đah nău bu tuh mbr^ng ăch găm r^ way geh ăp tơm geh nău bu tuh hô r^ hôm nha geh rmeh bâh yan ba năp r^ he an geh donh rgum n’ha ru\ng leo su jăng. Hôm đah ăp mir tơm ntơm, geh ntưp bu tuh r^ he ua\nh njrăng săm n’hanh ua\nh năl lah ntơm saơ geh ăp bêk ntruh kơt ntruh dak ngi ta ba dâng n’ha r^ he puh ăp ntil dak si gay ma njrăng săm nău mbr^ng ăch găm n’hanh njrăng puh t^ng nău nt^m bâh ntu\k nkret [ư n’hanh an geh puh dak si ơm lah tât rnôk nău bu tuh tre\ lah ta măt n’ha hôm mơ d^ng he puh r^ mô geh săk rnglăy đo\ng. đah ăp ntil tơm geh nău bu tuh hô r^ he an geh ndop [ư ueh đah ăp ntil vô tính gay ma kơl an mir tơm hao jêng ueh tâm ban lơn.

Rlău ma ntoh geh nău bu tuh êr n’ha ôm reh r^ [on lan an geh ua\nh njrăng n’hanh t^ng ta rnoh geh ta mir r^ he an geh mât ua\nh an tâm di n’hanh an do\ng lor dak si sinh học n’hanh nkah đă dak si aơ he an geh to\ ta reh bâh tơm cà phê n’hanh nău mât njrăng aơ t^ng nău tă g^t kan bâh hên r^ njrăng ta bôk khay mih r^ mbra săk rnglăy lơn. N’hanh mpôl hêh nkah đă tâm rnôk do\ng dak si r^ an geh săk dak si tâm ntu\k rnoh ăp dak si geh mbơh dăn tâm rnok dak si mât tơm tăm an do\ng bâh n’gâng kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao [on lan dơi an ăp năm.

• ơ, dăn lah ueh Thạc sĩ.

Nu^h rblang: Thị Đoắt