Bol ma rlău 90% rnoh rnăk lĕ geh tăch lĕ cà phê bâh ntơm rnôk ndơ aơ hôm nha ta rnoh ba dâng 50 rbăn prăk/kg, yơn nău ntŭk tăch rvăt cà phê ta lam dak n’hanh lam ntur neh mbra geh hao rnoh khlay mhe tâm khay 7, n’hanh aƀaơ dôl rgâl văr rnoh 66 rbăn prăk tât 68 rbăn prăk/1kg, hôm nha geh ƀư an âk ƀon lan kan lŏ mir ta nkuăl Chư Prông, n’gor Gia Lai kơt lah rêh tâm bĭch mbơi. Ƀon lan an lah, lah kơt aơ, bol ma ntŭk tăch rgâl ta rnoh jur, rĭ nău têh lah cà phê hôm nha geh mât ta rnoh rlău 50 rbăn prăk/kg, lah rnoh ma ƀon lan ê hŏ tă geh tăch. Wa Lê Quang Điền, ta xã Bàu Cạn, nkuăl Chư Prông, Gia Lai rhơn nkoch.

"Tâm xã 10 rnăk rĭ kanŭng 3 rnăk lah geh cà phê tăch đah rnoh khlăy, hôm 7 rnăk lĕ tăch lĕ ta năp nĕ gay ma doh rklaih âk ntil nău n’hanh ntuh mât tay. Dŭt năm aơ, kanŭng an geh mât rnoh khlăy 50 rbăn tât 55 rbăn prăk/kg lah hên dŭt rhơn ngăn hôm".

Tĭng nău mbơh bâh ƀon lan kan lŏ mir Phạm Đình Kiên, ƀon lan tăm cà phê ta xã Đức Mạnh, nkuăl Dak Mil, n’gor Dak Nông, rnoh khlăy cà phê dŭt khlăy bâh ntơm lah ta năm 1995-1996, bol ma ta rnoh 35 rbăn tât 40 rbăn prăk/kg. Yơn ta rnoh nĕ, prăk tăch du tấn cà phê ta rơh nĕ mbra dơi ƀư du mblâm ngih. Bâh nĕ tât aƀaơ, ƀon lan hôm nha mât ta rnoh dŭt thuk n’hanh mô dơi geh đăp mpăn nău rêh lah kanŭng rêh kâp ta cà phê dơm. Ta rnôk aơ năm 2022, rnoh khlăy cà phê geh rnôk hao tât 53 rbăn prăk, yơn ngăch plơ̆ tay ta rnoh rlău 40 rbăn prăk/kg, kanŭng du pơh lôch nĕ.

"Bol ma lĕ âk tơ̆ hao ngăch, jŭr thuk ngăch, kâp knơm lôch nĕ roh knơm, yơn gâp mĭn lah cà phê yan aơ mbra rlău 50 rbăn prăk/kg. Nkô̆ nău lah, đah rnoh khlăy kơt aơ, tâm nău pah kan dơh bâh Tây Nguyên, nău geh bâh ƀon lan kan lŏ mir mô hôm âk. Cà phê đah rnoh khlăy 50 rbăn prăk/kg, đah ba năp nơh lah dŭt ueh ngăn hôm. Yơn ta rơh aơ, ƀon lan kan lŏ mir nsrôih kan êng rĭ rnoh prăk kon lah dŭt đê̆. Yor ta aơ aƀaơ bâh nkhôm bu kan, rnoh phân, dak si mât tơm tăm, dŭt khlăy da dê".

Tĭng nău mbơh bâh ăp nuĭh mbơh rblang, nău rnoh khlăy cà phê Robusta hao ngăch tâm ăp khay dŭt aơ, geh nkô̆ nău bâh nău cà phê Indonesia mô play, Brazil  mô rvăt âk n’hanh tup ruch n’gâng kan wăng sa ta lam ntur neh ƀư an nuĭh dŏng ndơ joi tât cà phê Robusta thuk lơn jêng ntrôl n’hao khlăy rnoh cà phê aơ. Yơn lah, Tiến sĩ Trịnh Đức Minh, kruanh Hiệp hội cà phê Buôn Ma Thuột an lah, ndrel đah ăp nău kan bâh du ntil drăp ndơ, cà phê hôm nha lah du rnoh kan tơm prăk, jêng lah rnoh khlăy ndơ aơ geh âk nău jêr. Nău nkoch aơ nar aơ hao ôi tay jŭr lah mô geh tâm nău tât bâh ăp doanh nghiệp n’hanh nuĭh tăm cà phê Việt Nam. Rnoh khlăy cà phê yan tât tay lah dŭt di kâp gay ma mĭn knơm, yơn nău ngăn an saơ, nău knơm ir ta du rnoh khlăy na nê̆ mbra jêng tât njêng tay nău doanh nghiệp n’hao nkrâm ndơ kâp rnoh hao khlăy, ƀon lan kan lŏ mir n’hao nău njoăl ndơ kâp rnoh khlăy. Aơ lah nău tă geh bâh âk năm aơ n’hanh ƀư geh âk rơh tup rnon ta Tây Nguyên, lah nău an geh der tâm let năp tay.

Tiến sĩ Trịnh Đức Minh an lah, nău rhơn ntŭk tăch rgâl n’hao rnoh khlăy lah rhơn du ƀlât. Kanŭng rnôk n’hao nău dơi ueh n’hanh nău ntơ bâh cà phê Việt, bâh nĕ n’hao nău khlayw, rgâl mhe rnoh tăch, mơ lah nău rhơn jŏ.

"Nău khlăy lah mhâm ƀư geh mât chăm mir tơm an ueh, njêng luh cà phê geh rnoh khlăy âk, ntĭt lah kơt ƀư cà phê ueh jêng, cà phê ntoh lư, n’hanh he ndrel đah ăp ntŭk vâr kĭn, ăp mpeh rvăt đah ăp nău tâm rgop nâp nâl. Kơt nĕ rĭ nău rhơn mơ geh jŏ jong. Kơt lah he mô geh knơm ta nău jur hao rnoh khlăy cà phê ta ntŭk tăch rgâl, yor ntŭk tăch rgâl cà phê bâh ntơm nơh lah kơt nĕ hôm”.

Ƀư cà phê ueh jêng, pơk hvi nău tâm rgop...lah trong hăn ma cà phê Tây Nguyên lah êng, cà phê Việt Nam lah nsum dôl geh ƀư tĭng. Bol ma hôm nha geh âk nău kŏ văk, yơn rnoh cà phê ƀư tĭng ăp nău kơp dơn lam ntur neh geh tâm rgop đah doanh nghiệp, lĕ geh bơi tât 200 rbăn ha geh klâp ma 27% lĕ rnoh geh ta lam dak, rnoh khlăy cà phê geh kơp dơn âk lơn rnoh khlăy ntŭk tăch rgâl bâh 50 đolar tât 300 đôlar ăp tấn. Cà phê Robusta ntoh lư bâh Việt Nam lĕ geh mbơh tơih ntơm geh ăp ntŭk tăch rgâl vơt dơn đah ăp rnoh tăch ngluh tĭng trong tơm bôk năp. Nău rhơn du ƀlât n’hao rnoh khlăy bâh ntŭk tăch rgâl mbra lah nău nsrôih di rnôk gay ma cà phê Việt Nam geh tay nău nsrôih n’hao nău dơi kan, rnoh khlăy n’hanh nău ntơ, gay ma nău rhơn jŏ jong lơn mbra tât.