Ta n’gor Kon Tum, dŭt âk rnăk, rmôt ƀon lan, n’hanh ăp doanh nghiệp hŏ dơn mât njrăng bri, manh bri gay mât tăm nsĭt tay nău geh wăng sa âk. Bri hŏ nsĭt tay nău geh ta năp măt  n’hanh jŏ jong an tĭng rnăk wâl jêng lơn ma dơi mât njrăng lhăt. Bri lah maih yor hŏ nsĭt tay maih ngăn ngăn an ăp tơm nuĭh gĭt mât dŏng bri.   

Mhe aơ, UBND nkuâl Kon Plông (n’gor Kon Tum) ƀư lễ ntoh măt: Ƀon văn hóa – pâl nđaih ƀon lan Vi Rơ Ngheo, đah ăp ntil trong pâl nđaih mha êng kơt: Pâl nđaih bri dak, rlu rlău, pâl nđaih văn hoá ƀon tơm ta ntŭk. Ndơ lơh Vi Rơ Ngheo jêng ƀon pâl nđaih? Nău nkoch ntơm bah nuĭh tơm leo bah ƀon lah nô A Hiền. Rlău 10 năm bah năp nơh, A Hiền hŏ rgŏ jă ăp rnăk dơn rlău 1.000 ha bri wăr ƀon gay mât njrăng. Tât aƀaơ ƀon lan Vi Rơ Ngheo hŏ nchih rgum, yơng ntil tăm rlău 1.000 chậu địa lan n’hanh phong lan; mât njrăng 5 yôk kao phong lan wăr ƀon. A Hiền nkoch, nơm geh prăk nkhôm săm mât njrăng bri, rnăk hŏ rgum ntêm geh prăk mât rơ̆ tât 16 mblâm rpu. Nău rdâk njêng Vi Rơ Ngheo jêng ƀon  pâl nđaih, du gâl ndrel bah rnoh prăk nkhôm săm mât njrăng bri.

        “Lơn âk kônh wa ta ao ri rnoh prăk nkhôm săm mât njrăng bri lah ăp năm bu rgum ntêm du đêt gay rgop tâm nsum mpôl ƀon lan gay ƀư trong hăn luh kan. Ntuh kơl rdâk njêng ƀon, nkra tay trong hăn, hôm trong dĭng dak  kloh uĕh gay ngêt đŏng”.

           Wa Nguyễn Văn Bảy, groi Kruanh UBND xã Đắk Tăng lah rjăp: Ntơm bah rnôk kônh wa dơn mât njrăng bri, ta xã bah ngăn nău hăn lơh joi si mô geh nău way, mô lah rŭn in neh bri ƀư mir ban.

“Ta xã ri rnoh hvi neh bri aƀaơ jao an nsum mpôl ƀon lan lah dŭt hvi, rlău 10 rbăn ha. Jao an thôn Vi Rơ Ngheo n’hanh Đăk Brồ lah 110 rnăk. Aƀaơ rnoh hvi neh bri dja dơi nsum mpôl ƀon lan mât njrăng dŭt jăp. Kônh wa dŏng dŭt uĕh rnoh prăk nkhôm săm mât njrăng bri gay trok an hun hao wăng sa rnăk wâl.”

     Ta nkuâl Tu Mơ Rông, n’gor Kon Tum, âk rnăk hŏ geh ndrŏng nơm geh dơn mât njrăng bri gay tăm sâm Ngọc Linh. Tu Mơ Rông geh trôk nar n’hanh neh ntu tâm di gay hao rơ̆ jêng ăp ntil tơm dak si, lơn lah sâm Ngọc Linh. Nô Nguyễn Xuân Tuấn lah du nău ntĭt mpeh tăm sâm Ngọc Linh ta Tu Mơ Rông. Rnăk nô rvăt 10 ha neh mir n’hanh manh tay 100 ha bri gay tăm sâm Ngọc Linh. Lôch bơi 11 năm gŭ bĭch ta nâm n’hâm bri, rngeh bah meng mbor sâm, tât aƀaơ mir sâm Ngọc Linh bah nô hŏ geh rnoh khlay dŭt têh.

“Lah geh tơm prăk đêt ri he yơng ntil dŭt mbrơi. Bar pe rhiăng rkeh prăk mbra dơi tăm, bar pe jât rkeh prăk mbra dơi tăm đŏng. Ăp năm dăch aơ ri rgum yơng ntil, geh n’gluh tăch đŏng, yơn ma đêt dơm. Dơn rgum an xã viên, hội viên dơm. Năm mhe aơ nơh yơng nklăp 3 rbăn tơm.”

         Mô dơn ndăn n’hâm bri gay ƀư geh ndrŏng an rnăk wâl, nô Tuấn hôm njêng hợp tác xã đah 30 nuĭh lah rnoi Xê Đăng ta ntŭk dơn mât njrăng bri n’hanh tăm tơm sâm đŏng. Ăp rnăk aƀaơ hŏ jêng geh mbơm oi da dê. Wa A Bráp lah nuĭh lăp kan nsum bah Hợp tác xã, n’hanh hôm geh mir sâm Ngọc Linh êng bah he đŏng.

        “Ur sai nô Tuấn hŏ tâm pă rlak ntil sâm Ngọc Linh an gâp tăm ta nâm n’hâm bri. Mir sâm bah gâp hun hao uĕh. Aƀaơ geh nklăp 1.100 tơm, rnoh khlay rlău pơh, pham rhiăng rkeh prăk”.

Wa Võ Trung Mạnh, Kruanh UBND nkuâl Tu Mơ Rông an gĭt, lĕ rngôch 11 xã bah nkuâl tăm sâm Ngọc Linh, đah rnoh khlay 1.700 ha, tâm nê 7 xã hŏ dơi pă an siƀŭt nchŏng gĭt ntŭk neh tăm.

        “Nklăp jât năm rlơ̆ aơ, nuĭh ƀon lan geh nău gĭt tăm sâm Ngọc Linh. Ma trong hun hao tăm tơm sâm Ngọc Linh nuĭh ƀon lan hŏ jut jăng ji ngot n’hŭch ach o. Tâm 3 năm aơ hŏ geh hang rbăn rnăk klaih rlău ach o nơm geh tăm sâm Ngọc Linh, tâm nê geh hang rhiăng rnăk hŏ geh ndrŏng, geh ăp rnăk nsĭt geh wăng sa dŭt âk, rlău jât rmen prăk.”

        Kon Tum aƀaơ geh rlău 3.300 rnăk, 168 ƀon lan dơn mât njrăng 375.000 ha bri. Lah n’gor dâk bôk năp nkual Tây Nguyên tâm nău tĭng ƀư geh nău tam nău n’glêh an bah Chính phủ mpeh jao neh, jao bri an ăp mpôl, ăp ƀon lan, ăp nuĭh mât njrăng bri. Nơm geh kơt nê, âk rnăk rnoi mpôl đê̆ gŭ rêh dăch kêng bri geh tay nău kan, njêng tơm geh wăng sa đăp mpăn, n’hao geh ăp ntil tâm nău rêh. Nkre  bri di mât njrăng uĕh lơn, rnoh nkŭm n’hâm nar lơn ma dơi n’hao âk hvi. Ntơm bah nău dơi geh ngăn ngăn dja, UBND n’gor Kon Tum hŏ đă lĕ rngôch ăp nuĭh tơm bri, ân jao an ăp ƀon lan, rnăk wâl gŭ rêh dăch kêng bri mât njrăng rlău 50% rnoh hvi neh bah đơn vị nê. Mbra geh tay âk nău rhơn gơm ta ăp n’hâm bri đăp mpăn./.