VOV4.M'nông: Ndrel đah âk n'gor tâm lam dak, nău kan ƀư njêng tăch rgâl ta Dak Lak lah êng, Tây Nguyên lah nsum, mâp ntul rlong têh yor nău hao khlay ndal ndơ tơm kan. Đah trong kan tuch tăm, ntul rlong lơn ma têh yor phân poh geh rnoh hao rlău bar tơ̆. Gay rlău dơi ntul rlong, bah meng nău rƀah gĭt uĕh ăp trong dơh soih bah ăp hiệp định tăch rgâl dak bah dih gay ntrôl ngăch tăch n'gluh, nuĭh ƀon lan kan lŏ mir n'hanh doanh nghiệp ta Tây Nguyên hôm kah rngăl gĭt năl tay rnoh khlay săk he nơm, ngăch joi ăp gưl ntŭk tăch rgâl êng, ƀư njêng ăp ntil ndơ tăch đah rnoh săk kah uĕh tâm di gay n'hao rnoh khlay n'hanh suan dăng tâm rlong ta ntŭk tăch rgâl lam dak  dĭl.

Lah doanh nghiệp cà phê, lăp kan nsum bah Tổng công ty cà phê Việt Nam, yơn Công ty TNHH MTV Cà phê 721, n'gor Dak Lak, hôm "jêng lư" đah săk ntơ "Phe 721, uĕh an ăp rnăk", rnôk geh dŭt âk ndơ nkhôm rnê săk kah uĕh  bah năm 2015 tât aƀaơ, jêng ndơ geh ƀư công nghiệp ƀon lan ntoh lư gưl neh dak bah Dak Lak. Đah 250ha neh tăm ba, ntuh kơl ăp tŏng rêng ntơm bah sơch ntil, srih tăm tât rek, kĭn n'hanh nchrăp ntŭk tăch, ăp khay ba ta công ty way nsĭt geh ntơm bah 120 tât 150 rkeh prăk/1 ha. Wa Trịnh Xuân Tài, Giám đốc công ty an gĭt, nău ngăch rgâl tăm ba tăch rêh jêng tăm ba- nkret njêng n'hanh tăch phe, mô dơn kơl công ty nsing nâp tâm rơh jêr jŏt ma hôm geh tơm ndơ gay sreh tăm tay 200 ha cà phê hŏ kro ranh đŏng:

Mpôl hên gŭ ta aơ ơm geh dŭt âk ba. Ntơm bah năm 2015, bah hôm ma tăch ba ri rdâk njêng ntŭk nkret njêng. Ndrel hăn 2 ntil, tuch tăm n'hanh kĭn luh phe. Tâm rnôk aƀaơ ri nsĭt tay rnoh khlay lah dŭt uĕh, yor ăp năm an rek bar tơ̆. Ma tâm rnôk nê, cà phê hŏ rôk lĕ gay tăm tay, ri hôm nsĭt geh âk bah nău tăm ba n'hanh kĭn luh phe đŏng.

Năl di săk geh, joi ăp gưl  tăch êng n'hanh rdâk njêng ndơ  geh ƀư tâm di, hŏ kơl âk ƀon lan kan lŏ mir xã Buôn Choah, nkuâl Krông Nô, n'gor Dak Nông nsan hao ƀư geh ndrŏng đŏng. Wa Phạm Xuân Lai, Groi Giám đốc Hợp tác xã tuch tăm Buôn Choah an gĭt, ntơm bah bar pe năm aơ ta Buôn Choah kơt lah mô hôm geh nuĭh tăm ntil ba ngăn. Lĕ rngôch 770 ha neh tăm ba ta xã, tăm ntil ba săk jêng uĕh da dê kơt ST24, ST25. Ngăn an saơ, đah nău uĕh jêng bah lŏ sre tă bah buh yôk ŭnh bruh Buôn Choáh, săk geh 2 ntil ba dja way ta rnoh đăp mpăn 10 tấn 1 ha let lơ. Ba săk geh âk, "tơm ndơ tăch mô tŏng an nău ŭch geh rvăt" jêng tăch geh rnoh khlay ƀon lan nsĭt geh hang rhiăng rkeh prăk 1 năm kơp lĕ ma tơm prăk kan bôk năp hao âk:

Đăp mpăn săk kah uĕh ndơ tăch, geh ƀoi gĭt tơm luh, ri rnoh khlay ndơ tăch păng hao êng dơm. Kơt may saơ nê, ba rêh dja aƀaơ hŏ geh rnoh khlay 8 rbăn ngoăy, 8200 bar 1kg hôm. Ndeh ô tô ri djăt ma ăp du ntŭk 2-3 bôk hŏ lăp kâp rvăt, nê ndeh dôl ma lăp ta aơ nê̆.

Tâm rnôk phe bah nkual prêh Tây Nguyên dôl hao âk mbrơi ta ntŭk tăch rgâl tâm dak, ri play- tơm geh âk mhe bah nkual hŏ tăch n'gluh ngăch tât ăp dak đŏng. Bar pe jât rbăn ha nkual tăm chanh rse, prit, prit nkŏ, play wai n'hanh lơn lah sầu riêng, dơi nkre đah ăp ntŭk nkret njêng n'hanh tâl nklâm đŏng, geh rnoh hun hao lĕ mpeh rnoh âk n'hanh rnoh khlay. Wa Đinh Gia Nghĩa- Giám đốc Công ty Tâm rgop tăch n'gluh n'glăp Đồng Giao ta n'gor Gia Lai an gĭt, play lôch nkret njêng bah công ty dôl geh rnoh hun hao rlău 100% rđĭl đah ndrel khay dja năm e nơh. Đơn vị dôl nsrôih ntuh kơl công nghệ, pơk hvi nkual tăm gay tŏng đah nău ŭch geh bah ăp ntŭk tăch rvăt têh:

          Aƀaơ, mpôl hên rgum ntuh kơl âk tâm công nghệ, lơn lah công nghệ nkret njêng jru, lôch nê n'hao săk geh ndơ geh ƀư, lăp jru tâm ntŭk tăch rgâl Mỹ n'hanh Liên minh Châu Âu. Mpôl hên tâm boh đah ăp ƀon lan kan lŏ mir gay đăp mpăn nkual tăm đăp mpăn, hun hao, đăp mpăn tŏng ndơ an nhih máy nkret njêng đăp mpăn kan".

Ndrel đah âk ntŭk nsan hao dăng mhe dơi njêng luh, săk geh âk lah cà phê way ơm ta nkual Tây Nguyên dơi rgâl mhe n'hanh n'hao rnoh khlay đŏng, đah nklăp 150 rbăn ha lah ăp nkual tăm tâm rgop đah doanh nghiệp-hợp tác xã n'hanh ƀon lan kan lŏ mir, mât chăm cà phê săk geh âk tĭng ăp rnoh di dak bah dih, rnoh khlay tăch n'gluh âk lơn đah nău geh nsum bah 50 tât 250 USD ăp tấn. Êng n'gor Dak Lak n'hanh Dak Nông, hŏ jêng dơi bar pe jât rbăn ha cà phê tăm rlŭ đah ăp ntil tơm geh wăng sa âk kơt macca, sầu riêng, an rnoh khlay wăng sa hao rlău 10 tơ̆ rđĭl đah trong tăm cà phê way ơm.

Tĭng wa Phạm Tuấn Anh, Giám đốc Sở Nông nghiệp n'hanh Phát triển Nông thôn Dak Nông, nău hao têh bah n'gâng kan tuch tăm Dak Nông n'hanh ăp n'gor Tây Nguyên, mô dơn ta rnoh khlay wăng sa ma hôm ta rnoh khlay bah ăp tâm boh jŏ jong hŏ dơi rdâk njêng:

Aƀaơ ăp doanh nghiệp rƀŏng tât nău kan mhâm ƀư gay njêng luh dơi nău tâm boh jŏ jong đah nuĭh ƀon lan kan lŏ mir ma nău tâm rgop kan ntop kơl mha êng lah geh ntŭk nkret njêng tâm boh tâm pă nău geh wăng sa. Nuĭh ƀon lan kan lŏ mir mô dơn gĭt ƀư tuch tăm ma khân păng hôm tor gĭt lor rnoh khlay ndơ geh ƀư bah khân păng đŏng, sŏng di tât ntŭk tăch rgâl. Tâl bar đŏng lah tuch tăm aƀaơ mô dơn rhŏ dŏng an nău ŭch geh bah ntŭk tăch rgâl ma hôm lah âk ntil nău geh rnoh khlay đŏng, ntĭt kơt rhŏ dŏng an nău pâl nđaih tuch tăm, rhŏ an nău rlong gĭt n'hanh âk ntil rnoh khlay êng ƀa ƀă.

  Năm 2022 dôl ta ăp khay n'glĕ dŭt, bol mâp âk jêr jŏt tă bah prăk kan bôk năp huach âk, yơn tuch tăm Tây Nguyên hôm geh nău dơi têh đŏng. Nsĭt geh tăch n'gluh âk ntil ndơ tuch tăm bah 2 n'gor Dak Lak-Gia Lai, hao ntơm bah 40 tât rlău 100% rđĭl đah ndrel khay dja năm 2021. Sầu riêng bah 4 n'gor Dak Lak, Lâm Đồng, Dak Nông, Kon Tum, hŏ geh nău dơi tăch n'gluh tĭng trong me, njêng geh jâng nsan dăng têh ta ntŭk tăch rgâl Trung Quốc rnoh khlay rlău 4 rmen USD, lơn ma ntop tay suan dăng an tuch tăm Tây Nguyên. Ăp nhih máy nkret njêng, ăp ntŭk nklâm tâl ndơ tuch tăm n'hanh ăp nkual tăm tâm rgop đah ƀon lan kan lŏ mir -hợp tác xã n'hanh doanh nghiệp, dôl kan tâm râp jôn rbăn, njêng tay suan ntrôl dăng gay tuch tăm Tây Nguyên rlău dơi ăp rgoh n'gơ mô dơh soih./.

Đình Tuấn/Nuĭh rblang: Điểu Thân