Wa A Thit lĕ 70 năm yơn hôm kơl an kon sau đah nău ăp nar mât rong rpu 4 mlâm bah rnăk wâl. Wa A Thit nkoch: Bah 1 mlâm rpu me rwăt ƀư ntil, bah kơi 7 năm aơ lĕ geh mpôl 4 mlâm. Nĕ lah mô hŏ nkoch dŭt năm e wa tăch du mlâm nkuăng 22 rkeh prăk, ntop an kon bu klô ƀư jay. Wa gŭ đah 2 hê ur sai kon bu klô n’hnah 3 hê sau. Đah 5 sào lŏ, 2 ha neh tăm bum n’hanh 1,5 ha cà phê, rnăk wâl wa lĕ rklaih luh ach o nâp nâl. Bah năp đaơ knŭng ƀư mir, geh năm tŏng phe sa wăr năm. Yơn năm mô săk, mô lah geh rke phah ba mir ri mô tŏng ndơ sa. Bah rnôk ƀư ba lŏ, phe mô knŭng tŏng sa lôch năm ma hôm rmêh gay dŏng an mât rong. Kăch rek bah mir ba, bum n’hanh mir cà phê du năm ntêm nkrem bơi 50 rkeh. Dŭt năm 2022 rnăk wâl lĕ dơi ƀư jay, chor ntưm tôl khlay rlău 120 rkeh prăk. Wa A Thit lah:

“Geh prăk wăng sa bah rnăk wâl mpôl hên aƀaơ lĕ hao âk nkôp đah bah năp. Rnăk wâl gâp n’hanh âk rnăk êng lĕ dơi rklaih ach o. Knơm nău uănh mĭn ntuh kơl bah ngih dak đah kon ntil, tơm tăm jêng nău rêh đăp mpăn. Lĕ rngôch nuĭh ƀon lan tâm ƀon mpôl hên mô hôm geh nuĭh phah bri ƀư mir tay”.

A Nâng an gĭt, 10 năm bah năp nô n’hanh 8 nuĭh êng bah thôn Măng Kênh, xă Đăk Man dơn 230 ha bri gay mât uănh. Năm 2022 mhe rlău, rnoh prăk trok nkhôm mât uănh njrăng n’gang bri trok an rmôt 91 rkeh 200 rbăn prăk. Du nar râng uănh bri, du hê geh prăk 180 rbăn, rnoh prăk ƀa ƀă an prăk nkrem nsum mpôl, dŏng tâm nău nsum bah ƀon kơt: nkra jay văn hóa, ƀư trong hăn n’hanh rwăt sŭr, phe m’êt klâm ƀanh an lĕ ƀon răm ndrel tâm ăp nar wơt tết. A Nâng mĭn lah, 5 năm plơ̆ ma aơ mô geh nuĭh tâm ƀon phah bri ƀư mir.

“Gâp râng rmôt mât njrăng bri lĕ bơi 10 năm aơ. Aƀaơ du pơh mpôl hên hăn uănh nđôi bri du tơ̆. Nuĭh ƀon lan tâm ƀon mô geh nuĭh phah bri ƀư mir tay. Lĕ rngôch ăp nuĭh tâm ntŭk gŭ rêh wât da dê ƀư uĕh nău mât njrăng bri jêng tơm si mô geh sreh, neh bri mô geh rŭn in”.

Ƀon Măng Kênh, xă Đăk Man geh 171 rnăk, đah rlău 600 nuĭh. Ndrel đah ƀư ba lŏ, tăm bơi 100 ha bum, lĕ ƀon lĕ geh 130 ha cà phê play. Rpu, ndrôk bah ƀon lĕ hao tât bơi 150 mlâm. Ta năp năm 2015, rnoh rnăk ach o tâm ƀon geh 54%, aƀaơ lĕ hŭch bah dâng 10%, knŭng hôm 16 rnăk. Tĭng wa A Dứa, kruanh ƀon Măng Kênh, nkual bri ƀon lan dơn mât njrăng mât uănh dŭt tâm di gay hun hao ăp ntil tơm dak si geh khlay wăng sa âk kơt: lan kim tuyến, sâm rse n’hanh sâm Ngọc Linh. Yơn gay hun hao ntil tơm aơ, an geh prăk âk gay rwăt ntil, tơm tăm. Nău aơ rlău nău geh bah kônh wa.

“Mpôl hên dăn đă Ngih dak uănh mĭn lơn tay, pơk hvi tay rnoh neh jao an gay n’hao geh prăk an nuĭh ƀon lan. Tal 2 tay lah ta nâm bri nta an nuĭh ƀon lan an khân pơng hun hao ăp ntil tơm dak si. An uănh mĭn lơn an kônh wa nuĭh ƀon lan tâm thôn geh ndơ hun hao wăng sa rklaih luh ach o nâp nâl”.

Đăk Glei geh rnoh neh bri hon êng bơi 150.000 ha, rnoh nkŭm jêng bri ta aơ dŭt âk, hao tât 71,14%. Ta nkuăl Đăk Glei lĕ geh 247 rnăk ta 38 ntŭk ƀon lan gŭ rêh dơn mât uănh njrăng n’gang 6.400 ha bri, tâm nĕ rnoh neh geh bri lah 5.600 ha. Wa Nguyễn Sĩ Phương, groi hạt trưởng Hạt Kiểm lâm nkuăl Đăk Glei an gĭt: Nău jao bri lĕ dơi ăp neh nsroih mât njrăng bri, ntrong kan aơ rgop n’hŭch rnoh neh n’hanh uĕh jêng, rnoh tih pháp luật mpeh bri. Ăp nău phah bri, rŭn in neh bri ta ntŭk lĕ hŭch na nê̆.

“Bah rnôk dơi geh trok nkhôm ntŭk ntô bri ri nău wât bah nuĭh ƀon lan nar lơ hao. Aƀaơ geh âk nău jêr jŏt ngăn tâm trong kan mât uănh njrăng n’gang bri, lah nsum nău rêh an nuĭh ƀon lan rnôk khân pơng râng mât uănh bri, đăp mpăn tĭng đah bei hôm e đêt. Đah ƀon lan rnoi mpôl đêt ta aơ bu ŭch tĭng bri, rêh đah bri ri ngih dak an geh trong mkra, nău kơl an nuĭh ƀon lan n’hao nău rêh gay bu đăp mpăn tĭng đah bri. Aƀaơ tâm bôk nău kan jao neh jao bri ri tâm nĕ geh du đêt rnoh neh nsoih. Nuĭh ƀon lan mpŏng ngioh dak geh du nău kơl ntuh kơl an nuĭh ƀon lan bu tăm bri, mô lah tăm ăp ntil tơm tâm di đah ntŭk, nsĭt geh wăng sa âk lơn, đăp mpăn nău rêh”.