VOV4.M’nông:   Jêh lvang jêr jŏt ngăn yor srê Covid-19, wăng sa rêh jêng Tây Nguyên geh nău rdâk hao dăng. Lơn lah, nău ƀư tăch rgâl dơi rdâk hao lĕ kơl ăp yan tuch tăm têh bah nuĭh ƀon lan Tây Nguyên joi saơ ntŭk tăch, nthoi tay ăp yan răm rhơn. Nău nchih “Rdâk hao tăch rgâl, nău răm rhơn plơ̆ tay” bah nău nchih Đài TNVN nkoch nău rdâk hao dơi rhơn nĕ.

          Yan aơ, njok quốc lộ 27 rlău nkuăl Cư Kuin geh dŭt âk ntŭk mpla tăch sầu riêng. Ndrel đah sầu riêng mô geh grăp, ăp play sầu riêng ngăn dơi tăch-rwăt đah rnoh khlay. Wa Y Nhoái Knul, kruanh ƀon Jung A, xă Ea Ktur, nkuăl Cư Kuin an gĭt, knơm srê Covid-19 lĕ dơi nking n’gang, tăch rgâl plơ̆ tay nâm ơm jêng rnoh tăch sầu riêng lĕ rlău âk năm e. Kơt rnăk wa knŭng rlău 40 tơm sầu riêng ntil ngăn, yan aơ pĕ tăch geh rlău 120 rkeh prăk. Wa Y Nhoái an lah, lah kơt aơ wăng sa bah kônh wa tâm ƀon mbra geh nău hun hao uĕh:

“Năm aơ sầu riêng khlay, mô kơt năm e yor srê Covid-19, play djơh, rgum du ntŭk, mô dơi tăch. Năm aơ uĕh đŏng, nkre săk play lŏ dơi tăch, geh rnoh khlay kơt aƀaơ hin. Play sầu riêng aƀaơ geh rlău 20 rbăn du ký, nuĭh ƀon lan geh sa đŏng n’hanh wăng sa geh nău hun hao”.

Mông nar yan play lơ n’gŭr răm ta nkuăl Krông Pắk, n’gor Dak Lak đah âk ndeh container rdêng sầu riêng njưh ăp lôk neh nsoih 2 đah quốc lộ 26. Aơ lah ntŭk rgum ăp mir sầu riêng têh. Tĭng yuh Lê Thị Thanh Thúy ta Buôn Jung, xă Ea Yông, nkuăl Krông Búk, rnôk aơ năm e, tâm nău kol lĕ rngôch yor srê Covid-19, bah thôn ƀon tât nkuăl-n’gor joi trong nchrăp kơl sầu riêng, ri năm aơ, nkuăl dôl ntơm ƀư lễ hội sầu riêng rơh bôk năp. Nău ƀư nchoăn rdêng-tăch rwăt lĕ soih, lŏ ntop nău sầu riêng Việt Nam dơi tăch n’gluh ntŭk têh, ăp mir tơm tăm tâm nkuăl lơ wăch rgum nuĭh rwăt, tăch hao khlay:

“Rnăk wâl gâo dŭt rhơn, kônh wa ƀon lan dŭt rhơn. Năm e geh âk jay tăch geh 20 rbăn, 22, geh nuĭh tăch 25 rbăn du ký ma năm aơ khlay rlău hôm. Rnoh khlay dơi geh kơt nĕ ƀon lan mpôl hên nsrôih ntuh kơl kơt phân vi sinh, phân hữu cơ kloh uĕh gay tăch n’gluh an di”.

Sầu riêng Dak Lak geh âk nău dơi tăch n’gluh bah dih.

Ndrel đah nău răm sầu riêng, yan cà phê dôl wơt nău dŭt uĕh bah ntŭk tăch rnôk rnoh cà phê rlăi lĕ geh bơi 50.000 prăk/kg. Wa Phạm Đình Trung ta thôn Đức Trung xă Đức Minh nkuăl Dak Mil, n’gor Dak Nông lĕ an gĭt, mô knŭng tăch khlay âk, cà phê năm aơ dŭt geh săk rnmglăy, ton du năm săk play, rnoh khlay đŏng:

“Năm aơ tơm cà phê trôk nar uĕh. Lah êng nkual Dak Mil ri geh rlău năm e. Rnoh khlay lah dơi mât kơt nĕ ri uĕh đŏng”.

N’hêl na nê̆ an saơ, nkôp đah rnoh phân poh hao khlay ri lŏ mir Tây Nguyên lơ geh ndơ kol tâm nău tăch. Yor rĭ, dôh rklaih dơi ăp trong kol ăp ntŭk tăch n’gluh, kơl lor ndơ bôk năp bah ăp n’gor. Wa Lê Văn Thành, chi Cục trưởng chi cục tuch tăm n’hanh dak si tơm tăm Dak Lak an gĭt, aƀaơ geh 20 ntil ndơ lŏ mir, play ta n’gor lĕ tŏng ăp gay dơi tăch n’gluh an ntŭk rwăt Trung Quốc, Australia, New Zeand n’hanh Hoa Kỳ. Dak Lak hôm ƀư tĭng bôk nău rgop an tâm nchră têh gay lĕ rngôch ndơ lŏ mir bah n’gor, nkre dơi boăt nthoi ntŭk tăch tâm dak, nkre dơi tăch n’gluh di trong tât ăp ntŭk tăch rwăt jêr ngăn.

“Aƀaơ, ăp dak nglăp rwăt play, ndơ lŏ mir bah Việt Nam, đă ndơ an geh tu tơm, ntŭk tăm n’hanh tâm di nanê̆. Rƀŏng tât ntrôl dăng tăch n’gluh ndơ lŏ mir di trong, mpôl hên dôl ndâk njêng bôk nău rgop an tâm nchră gay kloh rah wah lĕ rngôch ăp ndơ. Tâm năm 2022 mbra ƀư. Aơ lah bôk nău rgop an tâm nchră gay rhŏ an joi tu tơm. Mpôl hên dôl ntrôl ngăch gay nkra njêng tĭng trong geh ăp sam ƀŭt kơp dơn VietGAP glabalGAP, UTZ. Tal 2 lah an mrô nkual tăm, mpôl hên dôl kuăl jă ăp doanh nghiệp hăn ndrel đah ƀon lan. Ri aƀaơ ăp doanh nghiệp dôl rgum tâm Dak Lak gay joi, boăt nthoi, lơn lah boăt nthoi ăp rmôt kan, hợp tác xã”.

Rnoh khlay ntuh kơl hao âk ƀư jêr an nkra njêng tăch rgâl, ngăn lah nău kan lŏ mir. Yơn lah, lĕ geh ăp nău dơh lơn dơi Ngih dak nta an, nĕ lah ăp tâm ton tăch rgâl mhe lĕ dơi ký, soih ăp ntŭk tăch rwăt têh. Nău êng, rlău 30% rnoh neh cà phê bah Tây Nguyên lĕ jêng du gâl bah ăp trong boăt nthoi, way tăm cà phê uĕh kah âk, dơi kơp dơn lam ntŭr neh, n’hanh dơi wơt dơn ta ăp ntŭk tăch lam ntŭr neh. Jâng nsan têh dăng mhe bah Tây Nguyên lah play, geh âk ntil lĕ tât ntŭk tăch Trung Quốc, Australia New Zeand lan n’hanh Hoa Kỳ, nsĭt tay nău khlay têh. Knơm nĕ, nău geh tăch n’gluh ndơ lŏ mir bah nkual lĕ hao jêng bah 40 tât rlău 60% ta lĕ năm 2021 n’hanh n’gul năm 2022. Săk rnglăy nĕ, lŏ mir Tây Nguyên dôl dơi ƀư uĕh, dŏng uĕh ăp nău dơi geh n’hanh geh nău dơi tâm âk jêr jŏt, n’gâng tơm kơl nâp nâl an wăng sa-rêh jêng nkual.

 Nuĭh rlang: Y Sưng Phê Ja