VOV4.Mnông:Nău kan tâm rgop rnăk mât tăm cà phê nâp nâl ta Dak Lak le\ ns^t tay nău geh săk rnglăy bôk năp. Ntrong kan aơ le\ geh njoat rgâl mhe nău way pah kan mât tăm cà phê ơm, kơl an [on lan g^t đah nău mhe mpeh khoa học kĩ thuật, mpêt nkrem nar kan, prăk kan ntuh kơl, n’hao nău khlay ndơ mât tăm. Bâh ne\, njêng dơi rnoh ndơ cà phê nâp ueh, mpơl na nê| nău knơm cà phê Buôn Ma Thuột ta ntu\k tăch rgâl. Hương Lý, phóng viên radiô nău ngơi VN gu\ kan ta Tây Nguyên geh nău nchih nkoch săk rnglăy nău kan aơ.

Geh njêng bơi tât 2 năm, rmôt kan tâm kơl tuch tăm [ư cà phê nâp nâl Ea Kmat, xã Hoà Đông, nkuăl Krông Pách, n’gor Dak Lak geh bơi tât 100 nu^h kan, le\ rngôch lah nu^h rnoi đê|, đah le\ rnoh neh tăm cà phê 140 ha.

Nău kan njêng rmôt kan tâm kơl bâh nău u\ch kan bâh ăp nu^h kan ndrel tâm nău mbơh nău mhe mpeh khoa học kĩ thuật, tâm kơl mpeh prăk, ntil, phân poh, dak si mât tơm tăm n’hanh tăch ndơ. Rmôt kan tâm kơl hun hao cà phê nâp nâl Ea Kmat le\ rdâk njêng nău ntơ n’hanh geh ntu\k kan nău ntơ tăch rgâl tâm ban lam ntur neh (FairTrade) pă nău kơp dơn mât tăm cà phê nâp nâl.

Wa Lê Văn Đường ta thôn Tân Đông, xã Ea Kêng, nkuăl Krông Pách an g^t: bâh ntơm rnôk tât râng rmôt kan tâm kơl, wa geh nt^m nti, tâm mbơh âk nău tă kan ueh tâm nău mât tăm cà phê. Na nê|, kơt lah: to\ dak mpêt nkrem, do\ng ndơ ơm geh ta tơm cà phê gay ma njrăng nău bu tuh, poh phân an tâm di n’hanh di rơh. Bâh ne\, nău geh cà phê bâh rnăk vâl wa le\ geh âk. “Ntơm nơh ê ho\ tât râng rmôt kan tâm kơl r^ nău mât tăm cà phê t^ng ntrong  tăm tâm t^ng, tâm kơl jêng nău geh ne\ râng geh ta klâp ma 2 tấn/ha. Hôm a[aơ, kơt năm mhe npơh geh 3 tấn n’gul, năm ba năp geh âk play r^ 4,3 tấn găr”.

Đah nkô| u\ch n’hao nău geh rnoh khlay cà phê, n’hao nău g^t m^n ntrong kan tăch rgâl an nu^h tăm cà phê, năm 2011, bơi tât 50 rnăk [on lan ta xã Ea Kiết, nkuăl Cư M’gar, n’gor Dak Lak le\ njêng rmôt kan tâm kơl tuch tăm nău kan tâm ban Ea Kiết. bâh geh [ư t^ng ăp nău mpo\ng mât tăm cà phê ueh mhe bâh lam ntur neh kơt: phân poh, puh dak si, koh n’g^ng, [ư mbah, di kĩ thuật; pe\ lêh play du\m rlău 90%..rnoh cà phê bâh rmôt kan tâm kơl ndrel geh FairTrade pă s[ kơp dơn, jêng rnoh tăch khlay lơn ta ntu\k tăch rgâl bâh 2.500 tât 3 rbăn prăk/kg. nău geh bâh ăp nu^h kan ndrel le\ hao bâh 10 tât 20 rkeh prăk ăp năm.

Rmôt kan tâm kơl kan geh săk rnglăy, ăp nar lơ ma âk xã tât râng, tât a[aơ le\ geh bơi tât 100 nu^h kan ndrel, đah le\ rnoh cà phê rlău 180 ha, hao rlău 2 tơ\ đah nar bôk năp njêng. Wa Nguyễn Văn Phúc, Giám đốc Hợp tác xã an g^t: “ăp năm đah bôk nău kan mât tăm cà phê nâp nâl r^ Hợp tác xã [ư 3 tât 4 rơh an [on lan kan ndrel mpeh khoa học kĩ thuật, mât đăp mpăn kloh ueh ndơ sông sa, mât đăp mpăn nău pah kan an khân păng g^t vât. Na nê| đah ăp rnăk r^ ăp khay geh bôk nău kan nchrăp kan na nê| an ăp rmôt pah kan jan sa, mbơh tơih an [on lan g^t vât mpeh bôk nău kan hun hao cà phê nâp nâl mât đăp mpăn ueh lơn.

Dak Lak a[aơ geh rnoh neh cà phê du\t âk ta lam dak đah rlău 200 rbăn ha yơn le\ rngôch pah kan nchrah nchrai. Mbơh [ư nău kan hun hao cà phê nâp nâl lvang năm 2008-2015 n’hanh mpo\ng tât năm 2020, n’gâng kan têh ta Dak Lak le\ ua\nh nđôi, nchrăp tay nkual nt^m leo kan ntu\k tăm cà phê Buôn Ma Thuột đah rnoh neh klâp ma 80 rbăn ha gay ma hun hao t^ng ntrong nâp nâl n’hanh geh nău ntơ, ntu\k luh na nê|. Ndrel đah ne\, n’gor geh nău kơl ntru\t đă njêng nău tâm rgop 4 ntu\k tâm nău hun hao cà phê nâp nâl, tâm ne\ ua\nh khlay nău tâm boh kan đah nu^h kan lo\ mir n’hanh doanh nghiệp. tât a[aơ, lam n’gor le\ geh rlău 132 hợp tác xã n’hanh rmôt kan tâm kơl đah ăp doanh nghiệp pah kan mât tăm cà phê nâp nâl, đah le\ rnoh âk bơi tât 5400 ha. Wa Huỳnh Quốc Thích, groi giám đốc ntu\k kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao [on lan n’gor Dak Lak an g^t: “Rlău ma ăp bôk nău kan bâh chính phủ, Dak Lak le\ geh âk bôk nău kan kơl an doanh nghiệp ntuh kơl ta tuch tăm, [on lan kan lo\ mir, nkual [on lan gu\. Bâh ne\ Dak Lak le\ nta nău dơh nơih an ăp doanh nghiệp pah kan ta ntu\k, na nê| lah ăp doanh nghiệp geh rpăk FDI mbra dơi tât râng rvăt cà phê âk r^ tât râng ndrel đah [on lan kan lo\ mir gay ma njêng rmôt kan tâm ban kơt ăp ntrong kan mât tăm cà phê kơp dơn gay ma rgum [on lan kan lo\ mir. Du ntrong kan le\ t^ng njoat hăn tât nău nâp nâl đah nău pah kan, tăch rgâl cà phê, ne\ lah ăp nău kan tâm kơl kan ndrel.

Mpeh nău njêng ăp rmôt kan tâm kơl n’hanh tâm kơl mât tăm cà phê nâp nâl ta Dak Lak, bôk năp le\ ns^t tay săk rnglay na nê|. Bâh ne\, le\ geh ăp njoat rgâl mhe nău m^n, nău way pah kan mât tăm cà phê ơm, kơl an [on lan kan lo\ mir g^t đah nău mhe khoa học kĩ thuật, mpêh nkrem prăk kan tâm nău mât chăm, n’hao rnoh khlăy ndơ, njêng rnoh ndơ cà phê ueh săk, mpơl na nê| nău knơm cà phê Buôn Ma Thuột ta ntu\k tăch rgâl tâm dak n’hanh lam ntur neh.

Rnôk a[aơ dôl lah khay wai ta Dak Lak. Khay wai lah rnôk tơm cà phê luh kao kơn play đo\ng jêng du\t u\ch geh nău mât chăm tâm di gay hao jêng tâm ban, đăp mpăn săk geh. Bôk ntuh nău ngơi nar aơ mbra njuăl tât kônh wa n’hanh băl mpôl du đêt nău ơm g^t kan bah du đêt nu^h [on lan kan lo\ mir n’hanh nău njrăng đă bah nu^h rnâng kan tuch tăm tâm rnôk to\ dak, poh phân an cà phê rnôk luh dang kao ơm. Jă kônh wa n’hanh băl mpôl gu\ djăt.

Wa Nguyễn Đức Thành, nu^h tơm mir cà phê 2 ha ta thôn Tiến Thịnh, xã Quảng Tiến, nkuâl Cư M’gar an g^t: Tâm khay wai lah do\ng di rêng kỹ thuật mât chăm an cà phê bah n’gât dak, lơh an luh kao tât pă an ngăch ndơ sa kah săk geh mbra đăp mpăn n’hanh hao bah 15-20%. T^ng păng trôk nar tât ndal kơt a[aơ tơm cà phê mbra luh kao âk rơh lah rnoh âk kao ta tơm bah 5-10% păng mbra n’gât dak ntlơi rơh luh kao nê. Lah luh kao âk rlău 30% ri ân to\ t^ng mih nkre poh ăp to\ng phân gay kao luh kao âk n’hao kơn play yor mât chăm cà phê tâm rnôk dja ring tam du\t âk tât săk geh cà phê. Wa Nguyễn Đức Thành an g^t:

Rnôk bah năp khay wai mpôl hên poh phân to\ dak gay mpet an păng luh kao dơm yơn ăp năm nê nău geh mô ho\ di nuih n’hâm tât rnôk mpôl hên poh phân khay wai lôch nê to\ dak ri saơ kao nđ^r ue\h, dăng du rơh lơn săk geh an saơ kloh lơn.

Lah nu^h ơm g^t tăm cà phê ta xã Quảng Tiến, nkuâl Cư M’gar, wa Cao Văn Thắng nkoch nău ơm g^t kan poh phân bah rnăk păng. Păng an g^t uănh t^ng nău geh ngăn ngăn bah mir tơm, ăp năm i play âk tơm nhop êr ri kơi ntop poh phân âk lơn n’hanh poh tâm rnôk to\ bôk năp d^l. Lah saơ mir tơm nđ^r ue\h ri mbra poh phân ta rơh to\ tâl 2 gay kơn play n’hanh hao têh play nse:

T^ng gâp nău poh phân to\ dak tâm khay wai mbra năl dơi săk geh tâm năm bah kơi tay. Yor lah mô to\ng dak tơm kro huănh mô hao jêng, to\ dak mô to\ng phân ri kao luh dang mô tâm ban mô lah rnoh kơn play đêt. Nău way gâp do\ng phân poh Đầu Trâu bah Bình Điền, phân way do\ng an khay wai. Poh tâm khay wai ngăch lêk lơn n’hanh nău u\ch geh ndơ sa tâm di đah tơm cà phê tâm khay wai ri nău ns^t geh wa\ng sa mbra âk lơn.

Năm aơ, trôk nar mô dơh ue\h nô nău duh phang tât krit jêr. Ta âk mir kônh wa le\ poh phân, to\ dak lor bôk năp gay tơm luh dang kao n’hanh kơn play. T^ng ăp nu^h khoa học gay tơm cà phê hao jêng dăng tâm rnôk trôk nar kro phang ntoch jong ri Đạm lah du\t khlay gay kơl tơm luh kao kơn play, play ngăch têh. Yơn lah dơn poh Đạm dơm ri tơm mô to\ng ndơ sa kah gay tơm luh mu\n kao dang kao n’hanh n’hao âk rnoh play. Lơn lah tâm rnôk bri duh hô neh kro ntang [ư Lân tâm neh jêr lăp tâm tơm. Bah meng nê rnoh âk Kali lah du\t khlay gay n’hao âk rnoh kơn play, dăng soan cho\l đah tu ndru\ng chuh sa n’hanh trôk nar tât ndal. Gay poh phân di rnôk n’hanh di rnoh âk tâm rnôk dja, kỹ sư Phạm Phú Hưng, chuyên viên công ty phân poh Bình Điền njrăng đă:

Nău way kônh wa poh nkre đah rnôk ăp rơh to\. Đah ăp mir geh djôr lôch rnôk klêh kônh wa ân poh tâm rnôk to\ bôk năp d^l, rnoh âk poh an du tơm cà phê ntơm bah 200 tât 250gam đah ntil phân Đầu Trâu khay wai. Đah ăp mir tơm hôm nđ^r ue\h kônh wa he mbra mô poh mô lah poh đêt dơm ntơm bah 100- 150gam. Rơh poh du\t khlay bah tơm cà phê lah rơh poh tâl 2. Rnôk kônh wa poh di rơh dja mbra kơl tơm cà phê n’hao nău dơi kơn play tâm ban kơt hao têh play nse đo\ng. Rnoh âk phân poh rơh dja ntơm bah 300-400gam/tơm/tơ\. Rnôk kônh wa poh phân tâm di mbra kơl tơm cà phê dăng to\ng soan cho\l đah tu ndru\ng chuh sa nkre ma njêng an săk geh ta kêng du\t năm đo\ng.

A[aơ le\ rngôch ăp mir cà phê dôl luh dang kao da dê. Aơ lah rnôk khuch du\t hô tât săk geh play tâm năm tât. Yor kơt nê| kônh wa ân t^ng groi nđôi, mât chăm chop uănh mir mbro gay an du năm ju\r geh.