VOV4.M’nông: Ơi kônh wa n’hanh băl mpôl! Tâm rnôk dja tơm cà phê dôl seh kruanh jêng săk găr. Nău dja n’glêh an tât săk geh n’hanh kah ue\h bah găr cà phê rnôk klêh. Nkre ma, aơ lah rnôk tơm hao jêng ngăch mpeh n’ging lha, chông tơm gay ntêm an play năm bah kơi tay. Jêng nău mât chăm, njrăng n’gang tu ndru\ng chuh sa an tơm cà phê tâm rnôk dja lah du\t khlay. Nar aơ, ăp nu^h rnâng kan tuch tăm mbra njrăng đă kônh wa du đêt nkô| nău rnôk poh phân an cà phê tâm rnôk dja gay ns^t tay săk geh an tơm tăm.

            Mir cà phê bah rnăk wa Trần Văn Long, ta thôn 5, xã Ea Kiết, nkuâl Cư M’gar, n’gor Dak Lak geh 1,2 ha cà phê dôl tâm rnôk klêh play. Bol ma bar pe năm rlơ\ aơ trôk nar mô ue\h yơn ăp năm, rnăk păng nha klêh geh 5 tấn cà phê rnglăy đo\ng. Gay săk geh đăp mpăn kơt nê| t^ng nău ơm g^t bah păng, tâm khay mih păng poh phân 3 tơ\.

            Bôk khay mih gâp rgum poh đạm n’hanh lân, n’gul n’hanh kêng du\t khay mih poh NPK n’hanh kêng du\t khay mih gâp poh tay du tơ\ đo\ng an tơm to\ng geh ndơ sa kah mât play têh, n’ging dăng an năm bah kơi tay)

            Yơn lah, đah ăp mir cà phê jo\ năm n’hanh ăp mir sreh tăm tay le\ tă mât chăm jo\ năm, rnoh âk dak ôm tâm neh mbrơi mbrơi roh le\, lơn lah ta ăp nkual neh sop dơh geh dak rchoh kônh wa ân kơi ntop poh tay phân hữu cơ an neh. Kơi ntop ndơ sa kah an neh kơl mât njrăng măt neh, mât ue\h tam ăp tơm ndơ săk geh bah tâm neh. Phân hữu cơ lah ngoăy tâm ăp trong nkra khlay gay he rgâl ue\h jêng neh tâm rnôk dja. Kônh wa ân tâm pă poh jêng t^ng rơh uănh t^ng ntil neh n’hanh rnoh jo\ năm tơm tăm. Tiến sĩ Tôn Nữ Tuấn Nam, Kruanh phòng Khoa học, Viện Khoa học kỹ thuật Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên ơm njrăng đă:

            Đah ăp mir cà phê săk geh âk 6-7 tấn rnglăy, tăm ăp ntil mhe ri he poh 4 tơ\ jêng poh rơh dja hôm poh tay rơh n’gle\ du\t khay mih đo\ng. Hôm đah ăp mir cà phê tâm nklăp rlău 4 tấn rnglăy ri rơh poh phân dja lah rơh poh n’gle\ du\t tâm năm. Lah nu^h i poh 3 tơ\ ri n’gul khay 9 lah dơi, hôm lah nu^h i poh 4 tơ\ ri a[aơ poh ơm du rơh n’hanh gay rơh poh n’gle\ du\t he poh nkai du đêt yơn he ân bah poh phân lor rnôk khay mih du\t bah ri mơ geh nău tam lăp sa)

            Rêng poh phân dơi ăp nu^h rnâng kan tuch tăm njrăng đă đo\ng, ân poh di rnôk, poh to\ng n’hanh geh nău tâm ban ndơ sa kah t^ng rnoh tâm di. T^ng nău hăn ôp uănh, gu\ m^n mpeh săk neh n’hanh phân poh bah Viện khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên an saơ: tâm khay mih cà phê u\ch geh đạm n’hanh Kali đah rnoh du\t âk. Lân dơn geh nklăp 5% rđ^l đah đạm n’hanh Kali dơm. Lôch nê lah lưu huỳnh, magie ndrel đah du rnoh đêt lơn lah kẽm n’hanh bo. Ăp kỹ sư rnâng kan an g^t, bol ma u\ch geh rnoh mô âk yơn ăp dak kơt lưu huỳnh, can xi, magie, lơn lah kẽm n’hanh bo du\t khlay an tơm tăm hao jêng. Yor kơt nê|, rnôk poh phân an tơm cà phê ân njrăng tât ăp trung n’hanh vi lượng ri nău tam do\ng phân poh mơ dơi n’hao prêh, săk geh n’hanh kah ue\h cà phê rnglăy mơ dơi rgâl. Tiến sĩ Trình Công Tư, Groi giám đốc ntu\k rgum gu\ m^n neh, phân poh n’hanh ntu\k gu\ rêh Tây Nguyên njrăng đă:

            Rnôk dja he mô dơi poh phân kơt rnôk bôk khay mih. Bôk khay mih he poh âk mpeh phân đạm gay an hao jêng dăng mpeh tơm lha. Yơn rnôk dja he poh âk mpeh kali, n’hao âk kali gay play săk lay jêng kônh wa ân njrăng poh âk kali. Nkre ma kônh wa njrăng tât ăp dak vi lượng rnôk dja du\t khlay đo\ng gay n’hao dăng rnôk tâm rgâl dak kah gay jêng kah an ndơ tuch tăm).

            Gay an geh du\t tam tâm rnôk tơm lăp sa dak kah, ns^t tay nău geh wa\ng sa âk kônh wa ân njrăng tât nô nău trôk nar gay [ư poh phân đo\ng. a[aơ trôk nar ta nkual Tây Nguyên du\t djơh, ăp rơh mih têh nkre đah sial rvoănh brông phu\t n’glaih way geh tâm kêng măng n’hanh măng jêng nău dak rchoh kônh wa jêr njrăng dơi. Yor kơt nê| kỹ sư Nguyễn Văn Duy, Công ty cổ phần phân poh Bình Điền njrăng đă:

            Lor rnôk poh phân he njrăng bar pe nkô| nău jê| lah mhe aơ geh ăp rơh mih du\t têh jêng ăp nkual neh sop ma he poh kâp njrăng mih rnôk geh l’^t mbe\ hôm yơn hôm poh tâm kêng măng geh ăp n’hâm tơm mih têh ma he poh phân tâm rnôk nê geh ma nău roh du\t têh. Yor rnôk mâp bri sop nkêng bah mir ndrel đah ăp mih têh ntoch jong, mih têh ri phân lêk geh nkêng n’hanh dak sor rchoh, lah ăp mir neh lâng, mih âk kơt nê| reh rhôp sa dak kah bah tơm cà phê 95% lah way geh tât 30cm rlơ\ tay dơm lah mih lăn têh ir he poh phân tâm kêng măng kơt nê| ri lêk phân n’hanh lăp jru rlău bah dâng reh, nău nê [ư an he roh tơm dak kah du\t âk jêng kônh wa njrăng der poh phân tâm ăp nar mih kêng măng du\t têh ir.

            Mpôl hên mhe nt^m nti kônh wa n’hanh băl mpôl du đêt nău ơm g^t tâm mât chăm, poh phân cà phê tâm rnôk kêng du\t khay mih. Mpo\ng đah ăp nău njrăng đă dja mbra kơl kônh wa n’hanh băl mpôl mât chăm mir cà phê ue\h lơn, ns^t tay nău săk geh wa\ng sa âk lơn tâm rơh bah kơi tay.

            Kônh wa n’hanh băl mpôl mhe tă djăt nkô| way nkoch “Ndrel hăn [on lan kan lo\ mir” tă bah Nhih pah kan Radio nău ngơi Việt Nam ta nkual Tây Nguyên [ư. Lah ue\h kônh wa n’hanh băl mpôl le\ pơk djăt./.

Nu^h rblang: Điểu Thân