VOV4.M’nông: Nănh ndơ\ tiu lăp tăm ta nkual neh mhe, ne\ lah nău ma [on lan kan lo\ mir xã Ea Sar, nkuăl Ea Kar le\ geh nsrôih [ư tâm 5 năm ba năp. Ăp nău hôm nha geh du\t ueh, tiu hun hao ueh jêng, du đê| mir le\ geh lêh play ăp yan bôk năp, nău geh ueh ban đah ăp nkual êng đo\ng. yơn lah, lôch ăp rơh mih jo\ jong du\t năm e nơh, tiu ta Ea Sar kh^t le\ rngôch. Tâm nău aơ, [on lan kan lo\ mir du\t m^n rvê, mô g^t ntu\k lah trong [ư di. Phóng viên nkô| trăch tâm mâp đah [on lan Nguyễn Văn Tuệ, nu^h tăm tiu du\t âk ta xã Ea Sar, gay ma djăt ăp nău m^n rvê bâh nu^h tăm tiu tâm rnôk aơ.

         Wa Nguyễn Văn Tuệ geh 3 ha tăm tiu, tâm ne\ geh 1 ha ntơm lăp năm tal 4, 2 ha năm tal 3. wa le\ mhe rli lôch du ntu\k neh hvi 6 ha n’hanh nchrăp tăm tiu tay đo\ng.

          Yơn lah, lôch ăp rơh mih jo\ nar ta du\t khay du\t năm 2016, wa Tuệ ua\nh năl an lah, bôl ma neh sop tât rlău 10%, yơn tơm tiu hôm nha geh dak băm. Nău geh lah mir tiu le\ 4 năm bâh rnăk vâl wa le\ kh^t tât 500 jro\ng. wa Tuệ ngơi.

 “Yor sop ir jêng dak rchoh le\, rnôk mih, ta ba lơ hoch jur, lôch ne\ rchoh let đah da dê.

Gay ma njrăng bah dak rchoh hoch bâh ntu\k prêh, t^ng trong rkăng tâm trôm neh hoch let mir nơm [ư dak băm tơm tiu, wa Nguyễn Văn Tuệ le\ rvăt du máy koai neh đah rnoh khlay rlău 400 rkeh prăk, ku^h ntu hvi le\ rngôch tâm mir tiu jay nơm. Lôch 2 khay ku^h mbro, mir tơm le\ geh trong n’hong dak jong, hbi đah le\ rngôch ăp mir tơm êng ta nkuăl Ea Kar.

“ Bơi tât 2 khay hôm ku^h ntu tâm mir toi, du\t âk lah jru dah aơ da dê, ntơ lah 1 met, bar mbor ku^h du mbor.

Bôl ma le\ ku^h mbor dak jru lơn le\ rngôch ăp mir tiu tâm le\ nkual, yơn wa Nguyễn Văn Tuệ hôm mô ho\ đăp mpăn đo\ng. nkô| nău lah păng saơ tâm nău ngăn, ăp rnăk lơ ma mât chăm ueh, lơn mir tiu r^ mir tiu lơ ma kh^t ngăch, wa Tuệ ntôn, tơm tiu mô nă ueh jêng r^ mơ dơi tâm rdâng đah nău bu tuh.

“ Nău a[aơ r^ mô g^t mhâm [ư. Ntu le\ ku^h jru hôm, yơn ma mât chăm tiu klâp lah mô ir mât hô, mât hô ir kh^t le\ dơm. Klâp lah an pa kơt ne\ dơm, tât rnôk geh play d^ng he mât chăm n’hanh kanu\ng mât chăm rnôk play mô ueh. Rnôk ne\ r^ he te\ đê| phân. Lơi an mir tơm ueh ir, ueh jêng ir r^ kh^t dơm.

Mbra dơi lah,. Nu^h [on lan ta nkuăl Ea Kar ntuh kơl tăm tiu rnôk ê ho\ geh g^t mpeh nău têh jêng, hun hao bâh ntil tơm aơ n’hanh nău kĩ thuật tăm, mât chăm. Yor ne\, rnôk nău tiu kh^t hô ta âk tơm, ăp mir tiu rêh, ăp tơm rêh, geh ndơ\ [ư nău nt^t gay ma der kan, ma mô geh nău ua\nh năl, ta ăp ntil s[, nt^m mbơh khoa học bâh ntu\k kan way kan. Wa Nguyễn Văn Tuệ mbơh nău ngăn ta ntu\k.

“Saơ jay păng du ding aơ, geh bar pe jât tơm mô geh to\ djrah, ntô lah an duh phang kơt ne\ r^ kh^t kro. Ne\ ma tât tup mih lah du\t ueh jêng, n’ha mbâl, ueh nđir. Tal 2 lah ta aơ geh bar pe jât jro\ng tiu, pih du\t jêng ăp khay, yơn lah play hôm âk đo\ng, yơn lah tơm mô kh^t. kơt ne\ mhâm mât chăm, ne\ lah du nău ua\nh năl na nê|.”

         Khay mih lah rnôk khlay tâm nău mât chăm mir tiêu, kơl mir tiêu hao jêng ue\h n’hanh săk geh play âk, mât nău đăp mpăn bah mir tơm. Gay kônh wa geh tay nău g^t mât chăm mir tiêu rnôk khay mih, mpôl hên geh rơh tâm ôp đah Thạc sĩ Mai Minh Tuấn, Kruanh jrô kan Kỹ thuật, Ntu\k rgum ntru\t nsôr tuch tăm n’gor Gia Lai. Jă kônh wa n’hanh băl mpôl gu\ djăt:

            Ơi Thạc sĩ Mai Minh Tuấn, mât chăm tơm tiêu tâm khay mih phâm geh nău khlay mêh?

            Thạc sĩ Mai Minh Tuấn: Đah tơm tiêu ri geh du đêt trong nkra he ân uănh khlay rnôk khay mih tât. Bôk năp, tơm tiêu du\t tâm rdil đah dak trăm, jêng mir tơm bah he way mô dơi an dak trăm ndâp băm. Yor reh tiêu ri mô dơi ât đah dak trăm tâm 12- 24h. jêng trong nkra lor bôk năp lah ân phâm [ư gay soăt dak an mir tiêu tâm khay mih. Tâl bar, khay mih lah khay ntơm ntoh luh geh ma nău bu tuh kh^t ngăch đo\ng, tă bah mbr^ng sêt Phitopthora lơh jêng, lah rnôk ntoh luh bu ro\ sa reh đo\ng. Ntơm bah khay mih ri he ân geh ăp trong nkra bah tơm bu tuh dja,  lor rnôk [ư ăp trong poh ndơ sa an tơm tiêu.

            Ơ, na nê|, nău u\ch geh phân sa an tơm tiêu tâm khay mih lah phâm mêh, hơi wa?

            Thạc sĩ Mai Minh Tuấn: Đah tơm tiêu ri nău u\ch geh phân tâm du năm nklăp 350kg đạm rnglăy; 150 kg lân rnglăy n’hanh nklăp 250kg kali rnglăy. He mbra [ư 5 tơ\ poh. Lôch rnôk klêh n’hanh lor rnôk luh kao ri he ân poh an tơm t^ng rnoh âk đạm- lân-kali lah 2-1-1. Hôm ntơm bah aơ let năp, bôk khay mih, rnôk tơm le\ kơn play, ri he poh phân an tơm tiêu t^ng rnoh âk đạm-lân-kali lah 2,5- 1- 2 mô lah 3-1 -2. Rlău ma nê, gay dăng soan cho\l an tơm tăm, tâm bah kơt bah ir tât ru\ng play đo\ng, ri he mbra do\ng tay ăp ntil phân sinh học geh ăp a-xít-a-min. Yor ăp a-xít-a-min mbra n’hao dăng soan cho\l an tơm tiêu ue\h lơn n’hanh lah trong nking nchăng ru\ng play. Ru\ng play tă bah mô to\ng phân ri nău he kơi ntop poh ăp ntil phân sinh học lah ăp ntil phân dak puh bah lha ngăch an tơm tiêu ue\h lơn.

            {on lan du\t uănh khlay tât ăp trong njrăng n’gang bu tuh, tâm nê du\t njrăng lah bar ntil bu tuh kh^t ngăch kh^t mbrơi n’hanh bu ro\ sa reh. Geh ăp trong nkra gay njrăng n’gang bah ntil bu tuh dja du trong geh nău tam đo\ng, hơi wa?

            Thạc sĩ Mai Minh Tuấn: Bu tuh kh^t ngăch tâm ban kơt bu tuh tă bah bu ro\ sa reh đo\ng ri ntoh hô tâm khay mih. Jêng ntơm bah bôk khay mih he mbra do\ng ăp trong nkra sinh học mô lah hoá học đo\ng. Đah trong nkra ma hoá học ri he ân do\ng ăp ntil dak si gay puh njrăng n’gang an ăp ntil bu tuh kh^t ngăch kơt lah Ri-đô-min –Gâu mô lah Mê-Ta-xin mô lah A-Li-ét. Đah bu ro\ sa reh ri he mbra do\ng ăp ntil dak si kơt Mác-Xan mô lah Tẹc-Bi-gô mô lah Mo-Cáp.

            Mpeh jo\ jong ri he ân do\ng ăp trong nkra sinh học. Nt^t kơt n’hao poh âk phân vi sinh, lôch nê ăp ntil ndrui tâm ban kơt ăp ntil mbr^ng sêt Tricoderma đo\ng. Yor ăp mbr^ng sêt Tricoderma geh nău tam tâm nău rdôl lăp sa ăp mbr^ng sêt Phytopthora, mbr^ng sêt Fusarium n’hanh geh nău dơi rdôl lơh le\ ma bu ro\ sa reh đo\ng. rlău ma nê gay n’hao dăng soan cho\l bu tuh an tơm tiêu he ân poh ntil phân geh rnoh âk Canxi n’hanh rnoh âk Silic đo\ng. Yor canxi mbra [ư so\t ăp ntô, [ư an ăp mblăy ntô mbâl lơn, bah ir geh bu lăp sa lơn.

            Ơ, dăn lah ue\h thạc sỹ!

Nu^h nchih rblang: Điểu Thân n’hanh Thị Đoắt