VOV4.Mnông: Khay mih lah khay hao jêng ueh bâh tơm cà phê. Aơ lah rơh tơm rgum ndơ kah gay ma hun hao play, săk găr. Lah mô geh mât chăm ngăch t^ng di kĩ thuật, mir cà phê mbra n’huch nău geh, n’hanh mô hao jêng [ư khuch tât ăp năm ba kơi. He ndrel ua\nh ntrong kan bâh du đê| [on lan kan lo\ mir blău mpeh nău tă kan mât chăm phân poh geh săk rnglăy gay ma mir cà phê geh nău geh đăp mpăn.

            Mir cà phê bâh rnăk vâl wa Võ Quang Thắng, ta thôn 15 xã Hoà Đông, nkuăl Krông Pach, n’gor Daklak, le\ 30 năm yơn hôm nha hao jêng ueh, 1,2ha cà phê aơ an nău geh đăp mpăn rlău 4 tấn rnglăy ăp năm. Wa Võ Quang Thắng an g^t, nău kan gay ma mât cà phê geh nău geh ueh lah mât chăm mir tơm t^ng nău ntru\nh kĩ thuật. cà phê an geh tơm nku\m n’hâm nching sial , khay wai r^ to\ to\ng dak, koh n’g^ng [ư mbah an ueh. Khay mih r^ [a [ơ k^ch nkur mbah, n’hanh ngăch poh phân t^ng rơh. Bôk khay mih, 2 năm du tơ\ wa poh du rơh phân hữu cơ. Hôm phân vô cơ r^ ăp năm poh jêng âk rơh, t^ng di đah rnoh âk, di nău mbơh nti bâh ăp nu^h kan khoa học. nkre lah gay ma dơi geh âk play, wa le\ săch ăp ntil phân poh geh nău ntoh lư, geh tăch ta ăp ntu\k tăch têh, do\ng ntil phân poh mhe tâm khay mih aơ, wa Võ Quang Thắng an g^t:

            “A[aơ gâp rgâl jêng do\ng phân aơ yor saơ geh mbơh ta tivi lah phân ueh, rlong do\ng du năm saơ ueh, n’g^ng mhah hun hao dăng ma phân aơ geh rnoh p-h âk jêng lah păng rgâl ueh neh. 1 ha aơ gâp poh 2 tạ đạm 2 tạ kali lah jêng 4 tạ, yơn poh phân aơ kanu\ng 3 tạ dơm, rnoh prăk tâm ban ma he n’huch tay nar poh đo\ng.

            Mât chăm cà phê ueh lah ntrong kan gay ma mir cà phê bâh rnăk vâl nô K ‘Biển ta [on Bu Sốp, xã Dak Nia, nkuăl têh Gia Nghĩa, n’gor Dak Nông way geh rlău 3 tấn rnglăy. Nô K’Biển mbơh nău tă kan, gay ma der geh poh phân rlăm, nô way rvăt phân geh ntô lir g^t na nê| tu tơm, geh tăch ta ăp ntu\k tăch ntoh lư ta ntu\k. ăp năm nô poh phân an cà phê 4 rơh t^ng di nău nt^m.

“đah 800 tơm cà phê r^ ăp rơh poh gâp poh klâp ma 4 tạ phân NPK, lah ma phân du ntil r^ gâp mplơ đah klâp ma 10 bao lân, 3 bao u rê, 2 bao kali, đah 1 bao n’gul S-A. kơp rnoh prăk r^ do\ng phân du ntil thuk lơn đah phân NPK. Poh phân NPK r^ păng dơh lơn, hôm do\ng phân du ntil r^ he hoach nar mpli nsum, yơn lah păng dơi mpêt nkrem du đê| prăk rvăt. Poh phân an geh tâm ban, n’hanh di rơh đo\ng. nt^t lah kơt trôk duh ir r^ mô dơi poh, yơn ma poh rnôk trôk mih r^ e an brôi phân, lah ma sui lêng lang mô geh tam, phân mbra dak rdu le\ rngôch.

              Tâm khay mih lah rnôk play cà phê hao têh ngăch nkre đah nê lah nău hao jêng ngăch bah n’ging lha đo\ng. Jêng nău mât chăm poh phân an tơm cà phê rnôk dja lah du\t khlay, poh an păng ăp to\ng ndơ sa kah n’hanh [ư n’ging lha hao jêng dăng an play năm bah kơi tay. Bah kơi aơ Thạc sĩ Phạm Công Trí, cán bộ Viện Khoa học kỹ thuatạ nông lâm nghiệp Tây Nguyên mbra njrăng đă kônh wa n’hanh băl mpôl du đêt nău ơm g^t poh phân an tơm cà phê tâm khay mih.

            T^ng gu\ m^n bah ăp nu^h khoa học rnôk hao jêng bah tơm cà phê dơi tâm pă [ư âk rơh, tâm nê rơh hao têh play nse lah ngoăy tâm ăp rơh du\t khlay. Rơh dja play cà phê u\ch geh du rnoh ndơ sa âk, nău way kônh wa poh phân ăp khay đah du rnoh phân lơn rgum âk tâm NPK. Yơn rnoh âk trung vi lượng đah tơm cà phê ri âk rnăk mô ho\ njrăng uănh khlay. A[aơ geh du\t âk ntil phân bu tăch bah lơ bao nha nchih TE đo\ng yơn dơn geh du rnoh đêt lah to\ng rnoh trung vi lượng an tơm cà phê dơm hôm [a [a\ lah mô ho\ ăp to\ng. Nău mô to\ng trung vi lượng lah ngoăy tâm ăp nkô| bôk năp [ư ru\ng play a[aơ. Rlău ma nê, t^ng thạc sĩ Phạm Công Trí, cán bộ Viện Khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên ri a[aơ le\ rngôch ăp ntil neh he tăm cà phê geh trong r[o\ng srat jêng nău mô to\ng Magie, S, silit du\t âk. Lah mô kơi ntop poh ăp trung lượng dja ri lha n’hanh reh cà phê mô dơi dăng đo\ng. Lha mpơl blak t^ng ntu\k mô lah êr dak kông jêng tơm mô dăng [ư jêng ru\ng play đo\ng.

            Njrăng đă kônh wa lah ndrel đah nău do\ng ăp ntil phân poh geh rnoh âk NPK tâm di kơt 16-8-16, 16-7-17…ri he uănh khlay phân to\ng ăp ntil trung vi lượng. Nt^t kơt rơh 2, kônh wa kơi ntop poh Magie, Silit n’hanh Can xi ri rơh bah kơi he kơi ntop poh tay ăp ntil phân geh Bo, Kẽm. Uănh nsum du\t đêt tâm năm ân ân kơi ntop poh 5 ntil ndơ dja ri nău ru\ng play tă bah mô to\ng ndơ sa mbra hu\ch. A[aơ du đêt nu^h [ư njêng phân poh têh khân păng le\ n’glăp trung vi lượng tâm ntil phân NPK đo\ng yơn lah ân geh trong poh tâm di lah rnoh âk poh tâm di ri tơm mơ lăp sa n’hanh geh nău tam [ư bah nău ru\ng play, kơl n’hao rnoh âk geh play cà phê.

            Bah meng nău ru\ng play nse tă bah kơi ntop poh ndơ sa kah mô tâm di lah nău [ưh hot lha geh du\t âk đo\ng. Nău way kônh wa rgum poh phân NPK đah rnoh du\t âk n’hanh he hôm puh tay phân poh lha âk NPK đo\ng yor he u\ch [ư an tơm luh play âk an săk geh âk lơn. Yơn nău dja [ư jêng an tơm mbrôn le\ soan rhôp sa le\ ăp trung vi lượng tâm neh jêng nău kơi ntop poh tay ăp ntil ndơ dja lơn ma jêng khlay, Phạm Công Trí njrăng đă tay:

            Lah he poh âk rlău tơm u\ch geh mô lah neh u\ch geh mbra [ư jêng mo\k o\l an tơm jêng rmeh n’hanh roh nău tâm ban lơn lah kroh ăp dak trung vi lượng ma nău nt^t lah kẽm, bo, magie păng [ư ăp lha cà phê [ưh hot. Lah mô to\ng Bo, tơm mbra luh n’ging pra jêng lah ăp n’ging di lah luh kao ri ta kô| n’ging luh lha pra [ư du\t djơh. Mô to\ng kẽm lha kruanh tay [ư an tơm cà phê mha êng. Mô to\ng Magie he saơ lha mô dơi hao têh [ư kro lha jêng rnôk poh phân he mô dơn n’gle\ poh ta phân khoáng ma he ân do\ng tay phân hữu cơ gay he kơi ntop geh kơt nê| ri nău [ưh hot lha tâm ban kơt nău khuch ru\ng play mơ dơi nkra bah.

            Thạc sĩ Nguyễn Công Trí njrăng đă kônh wa đo\ng, rlău ma poh phân hoá học ri nău nkre poh phân vi sinh n’hanh phân ndrung n’gar mbra ns^t tay kah ue\h an neh âk lơn đo\ng. Yơn lah kônh wa njrăng ân ndum phân ndrung n’gar rmu\ ôm lor rnôk do\ng.

            Rnôk he ndum rmu\ ôm ri săk jêng phân hao n’hanh ăp tơm bu tuh mbra geh nkh^t der lơh khuch an mir tơm. Rnôk poh nsum phân ndrung n’gar n’hanh phân vi sinh kơt nê| ri vi sinh mbra rêng lam phân ndrung n’gar đo\ng kơl nău poh phân dơi ue\h tam lơn. He ân poh bôr phân, poh rnôk neh l’^t mbe\, tâm pă 2 tât 3 tơ\ tâm khay mih. Phân ndrung n’gar ri poh du tơ\ dơm yơn lôch nê he kơi ntop poh 2 tât 3 tơ\ phân vi sinh kơt nê| tơm mbra jêng ue\h yor phân vi sinh mbra kơn jo\ tât 6 khay yơn du\t tam tâm du khay n’gul tât 2 khay dơm. He tâm pă poh âk tơ\ kơt nê| gay kaman tâm rdil way gu\ tâm mir tơm mbro đo\ng.

            He mbra dơi lah rnoh khlay cà phê thuk jêng âk nu^h mô lăng gơih nđơr đah nău mât chăm tơm cà phê. Yơn lah, cà phê nha lah tơm tăm tơm ns^t tay tơm tăch n’gluh têh đo\ng. Gay mât chăm cà phê nâp dăng kônh wa ân way hăn chop khâl mir mbro, t^ng [ư jăp ăp trong mât chăm tâm di, njrăng n’gang tu ndru\ng chuh sa di rnôk, di dak si rgop ns^t tay tơm geh wa\ng sa đăp mpăn, r[o\ng tât jâng tuch tăm nâp dăng

            Nkô| way nkoch “Ndrel hăn [on lan kan lo\ mir” nar aơ mhe nt^m nti kônh wa n’hanh băl mpôl trong do\ng phân poh geh nău tam an tơm cà phê tâm khay mih. Nkô| way nkoch nar aơ tât ta aơ ho\ le\ jêh, lah ue\h kônh wa n’hanh băl mpôl le\ pơk djăt./.

Nu^h răk rblang: Điểu Thân n’hanh Thị Đoắt