VOV4.Mnông:  Tâm ăp năm dăch aơ, tơm sa play geh nchor kơt cam, quýt, geh tăm ta du đê| nkual ta Tây Nguyên n’hanh tâm di ta nkual neh mhe. Yor ne\, rnoh neh ăp ntil tơm aơ ăp nar lơ ma tăm âk. Yơn lah, yor aơ lah tơm tăm mhe, [on lan mô nă ho\ g^t tâm nău mât tăm n’hanh chăm, ngăn lah rnôk ăp mir tơm geh ăp nău bu tuh n’hanh mô ueh jêng.

Yor tăm ăp ntil tơm bum mbo gleh nar gơnh sa mô ns^t tay săk rnglăy wa\ng sa kơt nău u\ch, tâm 6 năm dăch aơ, rnăk vâl nô Bùi Văn Xuyến, ta thôn 6B, xã Cư Êa Lang, nkuăl Ea Kar, n’gor Daklak le\ nănh rgâl mhe jêng tăm bơi tât 2 rbăn tơm cam, quýt. Ê ho\ nă g^t mpeh kĩ thuâth mât chăm, mhâm săch neh an ueh tâm di, mhâm mât chăm an tơm têh dăng, ueh rong play r^ ta mir bâh rnăk nô ntoh geh tơm quýt êr n’ha ôm reh [ư an nô du\t rvê, mô g^t mhâm njrăng sâm an tâm di.Mir tơm aơ geh 700-800 tơm quýt yơn roh tât 20 tơm, yơn a[aơ ê ho\ g^t mơh ntil dak si gay ma njrăng săm. Poh phân kơt bu đo\ng yơn ăp tơm neh ntoh êr n’ha, ôm reh, jêr njrăng ngăn.

Tâm ban kơt rnăk nô Xuyến đo\ng, mir tơm bâh rnăk nô Hà Thanh Tuấn ta thôn 6 B, xã Cư Ea Lang, nkuăl Ea Kar tam rnôk dăch aơ ntoh geh nău tơm cam, quýt êr n’ha kh^t ru\ [ư an nô rvê đo\ng.Rnăk vâl gâp geh tăm bơi tât 1 rbăn tơm cam, quýt yơn tâm mir geh saơ tơm bu tuh, mô g^t lah mơ ndơ lơh. Tal 2 đo\ng lah jay gâp năm aơ mhe lăp năm tal 2 yơn ma play mô ueh geh âk play đang.

Tơm cam, quýt mbra dơi tăm ta âk ntil neh kơt neh dăch dak me, neh yôk, neh choih. Nău duh nđik n’hanh rnoh dak geh khuch tât âk naư ueh n’hanh hun hao bâh play. Wa Đoàn Đức Hồng , ta thôn Giang Điền, xã Ea Puk, nkuăl Krông Năng an g^t, tâm rnôk ntơm mhe tăm, nău tơm tơm nku\m n’hâm lah du\t khlăy gay ma mât ueh nău duh nđik bah ir luh n’hâm dak ta khay wai.Gay ma dơi geh tơm nku\m n’hâm r^ gâp tăm tơm muồng, ntil muồng krăk hôm ntơ lah keo krăk gay ma nku\m ueh nđik an ăp tơm mhe tăm bôk năp. A[aơ rnôk le\ ueh hôm r^ tơm muồng ne\ gâp rseh n’gâng gay ma tăm tiu. Hôm rnoh dak r^ gâp geh ơm dăch dak jêng lah lơ ma kuih tay ntu , dak geh mbro, mô geh nău pah p^t mô to\ng dak.

Tâm rnôk tăm, gay ma an tơm hun hao ueh jêng, an play têh, âk dak, nju\nh, nchor mô geh sơh, mô geh dăng nu^h tăm an geh g^t kĩ thuật mât chăm bâh ntơm [ư ntu, koh n’g^ng, poh phân, to\ dak an di rnôk, di rnoh. Wa Huỳnh Hữu Vân, ta thôn Hoà Thanh, xã Ea Nuôl, nkuăl Buôn Đôn an g^t, an geh săch ăp ntil phân poh tâm di ueh, geh tu tơm na nê| n’hanh le\ tă geh ua\nh năl na nê|. Kahg^t ua\nh do\ng phân sinh học nkre ueh an neh, nkre bah bu tuh.\Mir tăm aơ gâp do\ng rnoh phan sinh học du\t âk yor lah ntil phân aơ bu le\ tă ua\nh năl n’hanh ndum ueh, n’hanh gâp mô dơi mô geh phân NPK yơn lah săch ntil phân NPK lah ntil phân geh nău tam, mô geh khuch tât tơm, nkre lah tâm ne\ he an geh tâm rgop ndrel đah phân sinh học, geh kơt ne\ mơ geh njêng rnoh play ueh kloh r^ an geh mât đăp mpăn rnoh ntil phân ne\ jêng lah nkual neh bâh nơm mơ dơi ueh, mô lah [ư ueh neh lor lah mô ndơ\ te\ phân ma mô geh [ư neh r^ lơ ma khuch dơm mô geh ueh jêng tơm. Yor ơm lah neh he le\ mô hôm ueh hôm r^ a[aơ he te\ vôi gay ma [ư rnoh PH gay ma bah ir srat neh.

Ndrel đah nău poh phân r^ nău [ư ueh  neh tăm rnôk mir tơm ntoh nău but uh lah nău du\t khlăy. T^ng wa Vân, cam, quýt n’hanh ăp ntil tơm sa play way rgum geh âk nău but uh, yơn lah rnôk tơm le\ di ta rơh lêh play r^ nău do\ng dak si hoá học an geh ua\nh njrăng yor lah mô do\ng tâm dim bra khuch âk tât nău ueh play n’hanh mô đăp mpăn đah săk soan nu^h do\ng ndơ.Gâp mô nă do\ng âk dak si lah bôk năp, tal bar lah mô geh dah do\ng lên lang phân mô lah dak si. Nt^t lah kơt a[aơ tâm 1 khay gâp săm njrăng nău but uh 2 tơ\ dơm. Nt^t lah gâp mhe lôch koh ndơ te\ poh dak si sinh học dâl. Dak si sinh học le\ lôch ndum mpli mô di lah dak si hoá học. lôch rnôk puh dak si an 15 nar mơ he lêh play, ne\ lah [ư tât nar 30, tâm [ah di 15 nar r^ rnôk ne\ tơm mơ đăp mpăn ueh kloh play.

Nău u\ch geh ndơ sa n'hanh njrăng n'gang bu tuh ta tơm cam, quýt

Gay kônh wa n’hanh băl mpôl geh tay ănu g^t mpeh kỹ thuật tăm n’hanh mât chăm tơm sa play geh gloih lah nsum, tơm cam, quyết lah êng, tâm du gâl bah kơi aơ bah nkô| way nkoch, Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường, Kruanh bộ môn Lâm nghiệp n’hanh tơm sa play, Viện Khoa học Kỹ thuật Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên mbra mbơh nti an kônh wa nău u\ch geh ndơ sa kah n’hanh njrăng n’gang tu ndru\ng chuh sa ta tơm cam, quýt. Jă kônh wa n’hanh băl mpôl gu\ djăt:

Đah ăp ntil tơm tăm nău g^t kloh ăp nău mha êng rêh jêng bah tơm gay kơl nu^h tăm geh rnoh mât chăm mhâm an tâm di đah t^ng rơh hao jêng bah tơm gay ns^t tay săk geh âk play. T^ng tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường, Kruanh bộ môn Lâm nghiệp n’hanh tơm sa play, Viện Khoa học Kỹ thuật Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên, tơm cam, quýt lah êng tơm sa play geh gloih lah nsum mbra dơi rêh n’hanh hao jêng tâm bri duh ntơm bah 13 tât 38 độ C. Rnoh tâm l^n lơ duh nđik nar măng nar lơn ma hô ri săk geh n’hanh kah ue\h play lơn ma âk. Mô dơn nê, tơm sa play geh gloih u\ch geh dak to\ du\t âk, lơn lah tâm rnôk tơm luh kao n’hanh hao têh play, yơn du\t dơh khuch đah dak trăm đo\ng. Tâm khay mih, lah rnoh dak tu tâm neh âk n’hanh mô năn soăt tơm mbra geh ôm reh êr lha n’hanh kh^t.

Đah tơm cam, quýt, uănh nsum lah tơm geh gloih ri geh nău mha êng lah bôk năp luh kao kơn play u\ch geh du\t âk dak, tâm rnôk mât chăm u\ch geh du\t âk dak đo\ng. Ri đah ăp ntu\k ma he u\ch tăm cam ri he uănh năl ntu\k tăm lor ăp ntu\k way geh to\ng dak to\. Nău tâl bar lah đah cam phân poh du\t lah khlay lơn lah tâm rnôk kơn play. Nău tâl pe lah tu ndru\ng chuh sa n’hanh kônh wa ân njrăng đo\ng yor tơm cam quýt rgum tu ndru\ng chuh sa du\t âk. Lơn lah đah ndru\ng ta tơm cam quýt lơn âk lah ndru\ng ro\ sa ntô s^ch jôp. N’hanh bu tuh ri geh ăp ntil bu tuh mha êng lah mpeh reh. He g^t lah đah tơm cam quýt ntơm bah Bắc tât Nam tơm cam quýt way geh ăp ntil kaman. Nt^t kơt bu tuh greening lah du ntil bu tuh du\t klach rvê. Kônh wa njrăng lah nău mha êng bah tơm cam quýt păng dơi ât bri duh n’hanh geh l^n lơ duh nđik nar măng âk ri săk kah cam du\t ue\h n’hanh săk geh play âk. Hôm lah tăm cam ta nkual geh bri nđik ri tơm cam mô lăng tâm di ngăn. Yơn lah tơm cam ri geh du\t âk ntil, geh ăp ntil tâm di đah nkual bri nđik, nt^t kơt Sơn La, Thái Nguyên ri ăp ntil nê geh tâm di đah nkual bri ju\r nđik. Yơn lah lơn âk ăp ntil tơm cam quýt tâm di đah nkual bri duh, geh n’hôl duh ri mbra rgum dơi mpơng dak nju\ng du\t âk, nê lah nău mha êng bah tơm cam.

Rlău ma duh nđik n’hanh rnoh âk dak dak kah neh păng ring tam du\t âk tât săk kah play đo\ng. T^ng tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường, tơm cam quýt hao jêng du\t ue\h ta neh dak bôr. Êng ta nkual neh gu\r bazan ri rnoh âk geh play n’hanh săk kah mbra mô ban. Jêng kônh wa sơch ntil neh tâm di gay ma tăm.

Êng tơm cam quýt u\ch đah ăp ntil neh kro ntang n’hanh neh dak bôr. Lơn lah ta nkual neh geh dak bôr. Đah ăp nkual neh gu\r Bazan ri rnôk tăm kônh wa hôm mbra saơ du nkô| nău lah săk kah ue\h tơm cam mbra hu\ch âk rđ^l đah tăm ta ăp nkual neh geh dak bôr. Nkô| lah tă bah neh gu\r bazan geh rnoh sắt du\t âk ri păng mbra srat lơn rđ^l đah nău mha êng ntil bah păng.

Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường an g^t, nău kơi ntop poh ndơ sa kah an tơm geh gloih du\t khlay, mô dơn n’glêh an tât săk geh âk play ma hôm tât kah ue\h play đo\ng. Nău poh phân mô di rnôk, mô di nău u\ch geh bah tơm mbra [ư nău rgum dak khoáng n’hanh dak nju\ng tâm play mô to\ng, [ư play geh srat, mô tal dak, play jê|, tăch thuk. Yor kơt nê| uănh t^ng rnôk hao jêng ân geh rnoh poh phân tâm di gay đăp mpăn pă an ăp to\ng đa trung vi lượng an tơm.

Tâm rnôk lôch klêh play ân koh n’ging tu ndru\ng chuh sa n’ging mô play, n’ât dak du\t đêt 20 nar, lôch nê mơ [ư to\ dak n’hanh kơi ntop poh ăp ntil phân poh lha n’hanh poh tơm gay ntru\t [ư tơm luh kao kơn play.

Đah phân poh an tơm cam quýt ri kônh wa njrăng poh phân t^ng rơh. Rnôk rơh mât play ri he lơi ir poh phân đạm, he rgum poh phân lân n’hanh Kali. N’hanh lơn lah he ân kơi ntop poh du đêt rnoh vi lượng. Trung lượng n’hanh vi lượng gay păng rgum rnoh âk khoáng n’hanh dak nju\ng. Lah he poh âk phân đạm tâm rnôk mât play ri mbra [ư jêng ru\ng play du\t âk. Tâl bar lah phân poh tâm rơh he ntơm an păng luh kao kơn play ri he ân poh hu\ch rnoh âk phân đạm n’hanh Lân n’hanh he ân n’hao poh âk Kali ri păng mbra luh kao kơn play tâm ban lơn.

Ndrel đah phân poh vô cơ ri phân hữu cơ lah ntil phân dơi ntru\t nsôr poh an ăp ntil tơm tăm. Nău kơi ntop poh an tơm cam, quýt ân njrăng, phân hữu cơ poh an neh du năm du tơ\, phân ndrung n’gar du\t ue\h jêng lah phân ăch s^m rgu\t, ăch djăr. Lah mô geh phân hữu cơ rmu\ ôm mbra rgâl ma ăp ntil phân hữu cơ vi sinh.

Phân hữu cơ đah le\ rngôch ăp ntil tơm tăm ue\h jêng da dê. phân hữu cơ t^ng nău m^n gâp lah du nu^h khoa học ri mpôl hên njrăng đă kônh wa ân rgum poh phân hữu cơ. Lơn lah tơm cam, quýt lah tơm tâm di đah ntil phân geh rnoh âk Lân n’hanh Kali ri phân ăch ndrôk n’hanh phân ăch rgu\t lah ntil phân du\t ue\h an tơm cam, quýt.

Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường ndơ\ luh rnoh phân vô cơ tâm du năm đah le\ rngôch rnoh phân poh kơt bah kơi aơ:

- Tơm ntơm bah 1- 2 năm: rnoh âk poh tâm du tơm lah: n’guk kg vôi + 80 tât 150 gram đạm + 100 tât 150 gram lân + 100 tât 150 gram kali.

- Tơm ntơm bah 4- 5 năm: rnoh âk poh tâm ăp tơm lah: 0,7kg vôi + 200 tât 250 gram đạm + 150 tât 200 gram lân + 150 tât 250 gram Kali.

- Ntơm ntơm bah 6- 7 năm: Rnoh âk phân poh tâm ăp tơm lah: 1kg vôi + 300 tât 400 gram đạm + 250 tât 300 gram lân + 300 tât 400 gram Kali.

- Rnôk tơm luh kao ân kơi ntop poh âk lân n’hanh Kali.

- Rnôk bah năp klêh play 20 nar ân kơi ntop poh Kali gay n’hao rnoh dak nju\ng n’hanh ue\h an play.

- Lơi ir do\ng phân Urê n’glang mbra [ư cam, quýt geh srat, [ư rnoh khlay ndơ tăch.

Kônh wa n’hanh băl mpôl mhe tă djăt nkô| mbơh nti bah tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường, Viện Khoa học kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên mpeh kỹ thuật tăm n’hanh mât chăm tơm sa play geh gloih.

Nu^h nchih rblang: Điểu Thân n’hanh Thị Đoắt