VOV4.Mnông- Đah nău ueh ơm lah neh gu\r bazan, Dak Lak mô dơn ntoh lư đah cà phê, tiêu ma hôm nha g^t tât đah ăp ntil tơm sa play ueh kah kơt lah sầu riêng, bơ, play rba, vải..Tâm ne\ tơm bơ booth lah ngoăy tâm âk tơm tăm ns^t tay nău geh wa\ng sa âk ntop an âk rnăk [on lan ta Dak Lak đăp mpăn wa\ng sa rnăk vâl. Yơn lah, tăm n’hanh mât chăm bơ booth mô geh dơh kơt ăp ntil bơ êng. Ngoăy tâm âk nău ma nu^h tăm bơ booth mât ua\nh a[aơ lah nău tơm luh kao du\t âk yơn lah rnoh kơn play mô âk.

 Wa Nguyễn Thanh Tùng, ta xã Ea Tân, nkuăl Krông Năng geh bơi tât 1 ha tăm bơ Booth, tơm le\ ntơm geh an lêh play. Wa an g^t, rnăk vâl wa lah ngoăy tâm ăp nu^h hăn lor bôk năp tăm ntil bơ aơ tâm ntu\k. wa le\ joi ua\nh g^t na nê| mpeh ăp kĩ thuật tăm bơ booth. Bar pe năp ba năp, mir tơm bơ bâh wa luh kao kơn play ueh, nău geh âk play têh tâm ban. Đah bơi tât 200 tơm bơ, ăp năm rnăk vâl wa geh 15 tấn. yơn lah 2 năm dăch aơ, đah nău mât chăm kơt ntơm nơh yơn rnoh kơn play mô âk bôl ma kao luh du\t âk. Wa Tùng m^n rvê.

“ Tơm bơ Booth mât tăm knơm âk ta rtôk nar, trôk duh ir kao luh dang âk yơn rnoh kơn play mô âk kơt năm aơ mir tơm gâp kanu\ng geh kơn play 50% dơm”.

Hôm đah wa Hoàng Thị Tần, ta xã Hoà Đông, nkuăl Krông Pach, n’gor Dak Lak, ndrel đah rnoh neh 1,4 ha tăm cà phê, 4 năm ba năp wa tăm tâm breh 60 tơm bơ booth. Bôl ma rnôk play bơ an play lah rnôk ma rnoh bơ tăch mô khlăy, yơn nău geh bâh tăch bơ le\ kơl an rnăk vâl wa đăp mpăn nău geh lơn đah tăm êng du ntil tơm cà phê. Năm aơ, rlău ma nău m^n rvê trôk nar kro phang mô ueh nơih an tơm cà phê hun hao, wa hôm nha geh nău m^n rvê êng lah yơn bơ aơ kao du\t âk yơn rnôk geh kơn play nse r^ kro n’g^ng ru\ng le\ play.

“ Bar pe jât tơm bơ yơn kơn play mô âk, păng geh play têh d^ng lău ti lah ru\ng le\, gâp u\ch ăp cán bộ way kan joi nkô| nău n’hanh nt^m trong mât chăm an [on lan hê mât njrăng”.

Nău bơ mô kơn play khuch âk tât nău geh ueh mir tơm bơ. Đah ăp nu^h [on lan kan lo\ mir tăm êng du ntil bơ booth kơt wa Hoàng Văn Trung ta xã Quảng Tiến, nkuăl Cư M’gar ta năp nău aơ le\ m^n tât nău sreh kăl tơm bơ rnôk 2,3 năm mô geh play.

“Ntơm nơh gâp tăm cà phê yơn lah rnôk saơ tăm bơ booth ns^t tay săk rnglăy âk. Yơn bar năm dăch aơ bơ tăch mô khlăy, kơt năm e nơh kanu\ng hôm 15 -20 rbăn prăk/kg. mô g^t di yor rgâl trôk nar mih sial đo\ng lah mô ma yan aơ mô geh kơn play. Lah mô dơi mât, mât tăm mô jêng kơt aơ r^ rgâl jêng tăm tơm êng dơm”.

Tâm ban kơt âk tơm tăm êng, tơm bơ dôl ntơm ta yan lăp tăm mhe đah ăp mir tơm bơ booth dôl geh play nse. Nău ma nu^h [on lan mât ua\nh rnôk aơ lah nău mât chăm, ntop ndơ kah mhâm [ư an tâm di gay ma bah ru\ng play, tơm hao jêng ueh dăng an nău geh play âk, play ueh tâm ban.

Tơm bơ Booth a[aơ dôl tâm rnôk mât play nse ân dơi tâm pă ăp to\ng tâm ban ăp ndơ sa kah đa, trung vi lượng. Ndrel đah nê kônh wa uănh khlay kơi ntop poh ndơ rmu\ ôm gay tơm dơh lăp sa. Ndr^ pă an ndơ sa kah mhâm [ư lah ăp to\ng tâm ban, poh phân mhâm [ư lah tâm di. Phóng viên nkô| way nkoch ho\ ôp Tiến sĩ Phạm Công Trí, kruanh môn tuch tăm si gle, Viện Khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên mbra nkoch mpeh nkô| dja.

- Hơi wa, nău mha êng bah bơ booth moh geh nău êng ăp ntil tơm tăm [a [a\ n’hanh he ân moh ndơ njrăng rnôk tăm ntil tơm dja?

Tiến sĩ Phạm Công Trí: Tơm bơ lah du tơm du\t dăng jêng rgum joi ndơ sa du\t âk. Nu^h [on lan gay n’hao săk geh, lơn âk he rgum tâm poh phân NPK ntơm bah nê trung vi lượng tâm mir du\t kroh khar. Lôch bar pe năm luh play, săk geh âk ri tơm bơ mpơl soăt le\ tơm trung vi lượng ri mpôl hên mơ saơ du\t âk mir tơm bơ nar lơn ma luh kao nar lơn ma jêr.Kao luh yơn reh mô dăng. Bôk reh nse geh bu ro\ sa ma tơm bơ ri du\t têh jêng nău do\ng dak si an tơm bơ lah mô tâm di. N’hanh tơm bơ lah tơm sa play jêng nău puh dak si mô đăp mpăn. Dăp reh mbâl jêng nău mât njrăng reh nse ma dak si mô geh nău dơi. He saơ lah đah ăp mir do\ng ăp ndơ rmu\ ôm ri geh nău dơi ue\h jêng lơn, reh dăng n’hanh duh ndal tâm khay [ư an kao bơ đêt khuch lơn. Rnôk reh mô geh tât khuch ri rhôp sa trung vi lượng lah du\t ue\h jêng nău mô to\ng BO n’hanh kẽm ta tơm bơ păng mô mpơl kloh. He saơ tơm bơ luh kao kơn play kơt ơm đo\ng. Hôm ăp mir tơm reh păng mô dăng mô lah [on lan he dơn rgum poh phân NPK ma mô to\ng trung vi lượng ri he saơ nău mô to\ng BO, kẽm ta ngoăy n’hanh du đêt vi lượng êng [a [a\ geh du\t hô, jêng tât geh nău kro kao, kro play nse. Rnôk mih bôk năm tu\p, ntoh âk rnoh đạm tâm n’hâm sial tâm ban kơt kônh wa poh phân bôk khay mih an cà phê geh du rnoh đạm âk ri trung vi lượng roh le\ ri nău ru\ng play nar lơn ma âk.

Kơt may mhe nkoch ri, nău u\ch geh trung, vi lượng lah du\t n’hâm khlay đah tơm tăm tâm nê geh tơm bơ booth, may mbra nkoch kloh lơn mpeh ăp dak vi lượng dja đo\ng?

Tiến sĩ Phạm Công Trí: A[aơ ta tơm bơ ri ăp gu\ m^n ta Việt Nam mhe ntơm dơm đo\ng, yơn ăp gu\ m^n bah mpôl hên năl lah Magiê du\t khlay đah tơm bơ. Yor bôk khay mih lăp ndal l’^t mbe\ dak ăp lha nse luh hon lah mô to\ng magiê ri rnoh nđ^r n’hanh lha mô dăng. Ntơm bah nê lah he mô to\ng magiê ri rnoh ru\ng play nse tă bah lăp mbe\ ndal dak mbra geh hô. Nău khlay kẽm du\t n’hâm khlay đo\ng yor kẽm lah du gâl ndơ gay n’hao dăng soan ât đah duh phang tâm ban kơt nău l^t mbâl lha ntơm bah nê [ư bah ir khuch nău lăp mbe\ ndal dak bah tơm bơ. Kẽm lah du ntil dak [ư an an rnôk tơm bơ hao têh play [ư bah nsôp nkong play tâm ban kơt ta lha tơm bơ đo\ng. Yor kơt nê| ma he saơ lah kẽm đăp mpăn ăp to\ng ri nău dơi jêng bah tơm bơ du\t ue\h. Hôm BO lah du ntil dak mha êng tâm rnôk ntơm bah lăp mbach kao an tât jêng luh play bơ, lah mô to\ng rnoh BO ri mbra geh nău kro kao, kh^t nse play mô lah kh^t nkong play. Ăp ndơ a[aơ ho\ gu\ m^n ri kẽm, BO, mạgie du\t khlay. Yơn lah mpôl hên u\ch njrăng lah đah rnoh tâm di ri nău  dơi tam mơ ue\h. Lah kônh wa he poh ăp trung vi lượng mô tâm ban, mô tâm di ri mbra geh mo\k o\l trung vi lượng. Jêng du\t ue\h lah kônh wa ân gu\ m^n na nê| ăp trong nt^m nti. Bar lah he do\ng ăp phân poh mô way do\ng ri rnoh âk đạm, lân, kali mơ geh nău tâm ban tâm di ngăn ri mơ geh nău tam tơm bơ he mơ săk jêng ue\h.

Ơ, bah meng ndơ sa ue\h jêng an tơm ri nău njrăng n’gang bu tuh an tơm bơ du\t khlay đo\ng. Ndr^ moh ntil ndơ bu tuh dơh ntoh đah tơm bơ booth, nu^h tăm bơ ân moh ndơ njrăng gay bah ir tu ndru\ng chuh sa mêh?

Tiến sĩ Phạm Công Trí: Nău rmu\ ôm lha ru\ng bah tơm ta neh đêt jêng bu ro\ sa reh n’hanh ăp ntil ndơ bu tuh ta reh hao âk. Jêng trong [ư, 1 lah he rgum an rmu\ ôm lha gay ăp ntil kamu\n kaman sa ndơ rmu\ ôm mbra [ư lêk lha nkre đah rdil bah ăp ntil bu sa reh n’hanh ăp ntil bu tuh ta măt neh hu\ch roh. Ăp ntil bu tuh kơt toh tut ta play bơ, ôm play bơ, ôm tơm bơ…Tơm bơ Booth ri ăp ntil ndơ dja he ân du\t njrăng. Lơn lah tơm bơ lah tơm geh phitoptora du\t jru jêng n’ging lha tu\p ôm tâm neh lah mô ngăch rgum ri geh ma nău ntoh phitoptora lơh lah du\t âk. Lha bơ lah ntu\k geh bu jôp krap nde jêng lha bơ tâm mir âk ri khay mih ju\r tât du\t khuch an [on lan. Lah he rgâl ma phân rmu\ ôm way do\ng păng nkre đah lha rmu\ ôm tâm neh ri mbra geh nău tam lơn. N’hanh lah he nkre ku^h ntu rgum lha ta nê n’hanh nkre đah poh phân hữu cơ vi sinh gay an păng rmu\ ôm ri ue\h jêng lơn. Lah kônh wa poh phân hữu cơ an tơm bơ lăn âk ir ri nău tam do\ng phân âk yơn rlơ\ tay ri reh tơm bơ păng luh du\t âk tơ\ tâm năm ri jêng geh ru\ng play đo\ng. Jêng đah tơm bơ mpôl hên njrăng đă poh 2 tơ\/năm ri păng mơ đăp mpăn. Yor ăp tơm  reh tâng ma he poh  mbrach kơt tơm tăm glêh nar êng [a [a\ ri nău tam mô kơt nău he u\ch.

Ơ, dăn lah ue\h wa

Nu^h nchih rblang: Điểu Thân