VOV4.Mnông: T^ng nchih rgum bah n’gâng kan tuch tăm n’gor Dak Lak, n’gor dja le\ geh rlău 1000 ha tiêu geh ntưp bu tuh, 400ha le\ kh^t kro. Bol ma kơt nê|, tiêu nha ta rnoh khlay đo\ng jêng kônh wa nha tâm rlong tăm tiêu đo\ng, bol ma geh roh dơm tă bah bu tuh bu sa. Wa Vũ Thị Thuý Hà, ta xã Dray B’Hăng, nkuâl Cư Kuin an g^t, le\ 1 sào tiêu dôl klêh play, n’hanh neh mhe tăm bah rnăk păng, geh bu tuh da dê:

            Mô g^t păng moh ndơ bu tuh, ma lha păng kruanh khar mô geh luh dang lha, yơn rku\m ri nha geh đo\ng. Saơ lha kruanh kơt nê bu nkoch lah geh bu ro\ sa reh, bu ntơ nê lah tiêu ndrăng, gâp mô g^t ân phâm [ư đo\ng ôh.

            T^ng quy hoạch tât năm 2020, neh tăm tiêu bah n’gor Dak Lak ta rnoh 12 rbăn ha. Bol ma kơt nê| a[aơ hvi neh tăm tiêu le\ rlău 16 rbăn ha, tâm nê geh bơi du n’gul lah tăm mhe tâm 2 năm mhe aơ. Wa Huỳnh Quốc Thích, Groi Giám đốc Sở Nông nghiệp n’hanh Phát triển Nông thôn Dak Lak, mbơh njrăng, lah mô g^t na nê| kỹ thuật ma nha rôih tăm đo\ng ri ntil tơm dja, nklăp [on lan jêr ma der roh huach:

             Tơm tiêu ma tăm đah tơm cao su ri rnôk cao su khuch lah păng du\t dơh ôm yor n’gâng păng mô nâp. Kêng du\t lah roh nkre le\ ma cà phê n’hanh cao su, tơm tiêu ri du\t klach rvê. Trong nkra du\t ue\h lah ta neh tơm công nghiệp dôl geh a[aơ he mât chăm an ue\h gay ma săk geh âk. Lah a[aơ he tăm ri nu^h ma g^t 2-3 bah kơi rnoh khlay nha đăp mpăn kơt nê| đo\ng.

            Mô ho\ g^t rnoh khlay tiêu ăp năm tât phâm jêng, yơn nău tât khuch na nê| bah nău tâm rlong tăm tiêu le\ [ư nuh srê ntưp rêng ngăch. Mô êng Dak Lak, ma âk ntu\k tăm tiêu êng [a [a\ kơt Chư Sê (Gia Lai), Dak Rlâp (Dak Nông), ntu\k nu^h [on lan ơm g^t tăm tiêu, dôl rvoah rvoăch đah bu tuh kh^t ngăch kh^t mbrơi đo\ng. Tiến sỹ Lê Ngọc Báu, Viện trưởng Viện khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên, lah rjăp, nê lah nău tât khuch bah nău tăm tiêu lêng lang:

            Hao âk ngăch kơt nê| păng [ư jêng âk nău khoah n’hanh mô nâp dăng: A[aơ lah du\t âk neh tăm tiêu le\ geh ntưp kh^t ngăch kh^t mbrơi, n’hanh ăp năm geh hang rbăn ha geh ntlơi jăng. Tâl bar lah geh ndâp hôch geh bu tuh tă bah kaman, nău dja păng mô [ư kh^t tơm tiêu yơn păng [ư hu\ch jêng săk geh mir tiêu.

            Tơm tiêu lah ntil tơm jêr tăm n’hanh mât chăm, nău ntuh kơl bôk năp roh huach âk đo\ng. Yor kơt nê|, kônh wa ân m^n di na nê| rnôk sơch tăm ntil tơm dja, lơn lah rnôk rgâl ăp neh tăm tơm công nghiệp êng [a [a\. N’hanh nău khlay rnôk tăm tiêu lah ân g^t na nê| kỹ thuật mât chăm gay bah ir geh nău tât.

   T^ng nău mbơh bâh Tiến sĩ Phan Việt Hà, kruanh ntu\k kan kế hoạch Khoa học, Viện khoa học kĩ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên, nău bu tuh ntưp trêng ăp mir tiu lah yor [on lan mât tăm ê ho\ di kĩ thuật đah ntil tơm jêr mât tăm aơ. Tiến sĩ Phan Việt Hà ngơi.

A[aơ [on lan kanu\ng poh phân hoá học n’hanh poh đah rnoh âk đah na\u u\ch bâh tiêu; rlău ma nău poh đê| phân hữu cơ an tơm tiu tâm ban kơt khuch âk tât nău ntoh luh bâh bu tuh. Tal bar lah do\ng dak si hoá học âk ir, đah rnoh âk ma mô geh ua\nh njrăng mir tiu he geh bu tuh đo\ng lah mô, r^ păng mbra [ư khuch le\ nđâp ma vi sinh vật geh ueh tâm neh, njêng an ăp nău bu tuh êng hun hao.

Tiu lah tơm tăm geh reh mô dăng, jêng tât nău djrôp sa ndơ sa mô dăng, aơ lah nău kônh wa an kahg^t rnôk mât tăm tiu. Tiến sĩ Phan Việt Hà an g^t.

Nău way bôk năp lah he an geh [ư an reh hun hao ueh n’hanh tơm hao jêng têh dăng bâh ăp ntrong kan kĩ thuật kơt: an geh ntop âk phân hữu cơ ndrel đah nău poh phân an tâm ban đah phân vô cơ, kơt ne\ păng mbra dơi tâm rdâng đah nău bu tuh ueh lơn. Rlău ma ne\ an geh to\ dak [a [ơ, mât ueh dak an neh l’^t gay ma reh geh nău nơih an hun hao. Tâm nău mât tăm tiu he an njrăng geh kor sôt reh n’hanh nđâp ta n’g^ng n’ha, yor ne\ mbra lah trong [ư an bu tuh.

Mpeh kĩ thuật poh phân mô an khuch tât reh ma tiu hôm nha geh sa to\ng ndơ kah, tiến sĩ Phan Việt Hà nt^m mbơh:

He ku^h tu thơl ta văr ntu tiu klâp ma 15cm, poh phân n’hanh lôch ne\ brôi tay. Đah phân hữu cơ r^ he poh rnôk phân le\ ôm lêk n’hanh rnôk ndum an phân lôch r^ he an geh ntop tay dak si sinh học trichoderma, an lêk hữu cơ, mât đạm, an lêk lân…n’hanh ngăn lah trichoderma đah tâm rdâng đah bu tuh ôm reh n’hanh sêt Fusarium.

Tâm khay wai, kônh wa an njrăng to\ dak [a [ơ, mât an ueh neh gay ma tiu hun hao ueh reh. Bôl ma nău u\ch phân an reh mô âk, yơn tơm an geh ntop âk ndơ kah gay ma geh luh mblom kao, nchrăp kơn play. Tiến sĩ Phan Việt Hà rblang:

Lôch geh do\ng phân hữu cơ r^ he an geh ntop ndơ kah an tơm bâh trong n’ha đah phân poh n’ha an tơm tiu, phân poh n’ha r^ he an geh ua\nh kơp rnoh u\ch bâh tơm tâm ăp rơh gay ma puh t^ng rơh, n’hanh ua\nh nsum lah puh lơ ma âk lơ ma ueh. Rnôk puh an to\ mbe\, an mbe\ le\ măt ba lơ n’hanh ba dâng bâh n’ha, n’hanh puh rnôk trôk nđik.

Nu^h rblang: Thị Đoắt- Điểu Thân