VOV4.Mnông: Tâm rnôk dăch aơ, ta du đê| n’gor ta Tây Nguyên, ăp nar lơ ma âk [on lan kan lo\ mir rvăt ntil bơ s^t tăm. Yor nău u\ch ta ntu\k tăch rgâl, âk mir tơm tăm le\ geh tăch âk ntil tơm bơ ntil kơt lah: Booth, booth 7, Hass…yơn lah ta nău ngăn. Mô di ăp ntil bơ geh tâm di đah trôk nar mih sial n’hanh nkual neh ta ăp ntu\k. gay ma kơl an kônh wa n’hanh băl mpôl g^t na nê| lơn mpeh nău rêh bâh ăp ntil tơm bơ, bâh ne\ geh săch ntil tăm an tâm di ta neh nơm, tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường, kruanh Bộ môn Lâm nghiệp, Viện khoa học kĩ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên nkoch tât kônh wa n’hanh băl mpôl nău kahg^t rnôk tăm ntil tơm aơ.

Ta Việt <st1:country-region w:st="on">Nam</st1:country-region>, tơm bơ mbra dơi tăm ta âk nkual neh âk êng. Yơn lah Tây Nguyên hôm nha lah nkual tăm tâm di lơn, kơl an bơ geh âk play n’hanh play kah. T^ng nău mbơh bâh Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường, nkual Tây Nguyên geh 3 nkual tâm di tăm ăp ntil tơm [ơ êng êng.

Đah ăp nău geh tât ta nkual Tây Nguyên lah nsum geh 3 nkual neh êng êng na nê|, tâm ne\ tâm pă jêng ăp nkual lah Dak Lak lah nkual neh l’^t, tal 2 lah nkual mpeh luh nar ba lơ Tây Nguyên ne\ lah lâm Đồng lah nkual prêh, mih sial nđik. Tal pe lah Gia Lai- Kon Tum, lah ntu\k tam ban kơt Lâm Đồng, ne\ lah nkual mpeh ba lơ. Hôm mpeh ba dâng geh Dak Nông, dăch Bình Phước r^ geh trôk nar mô na\ ueh lăng.

Knơm ua\nh ta 3 nkual neh aơ, [on lan kan lo\ mir mbra dơi geh săch ntil tơm bơ tâm di gay ma tăm. Ăp ntil bơ geh ăp nău tâm di đah nkual neh êng êng. Yor ne\, [on lan an geh g^t nău têh jêng n’hanh hun hao bâh tơm [ơ gay ma dơh săch.

Tơm bơ geh âk ntil tơm, yơn lah tâm ăp năm dăch aơ r^ n’gâng kan tuch tăm n’hanh hun hao [on lan le\ kơp dơn 2 ntil lah TE1 n’hanh ntil Booth 7 n’hanh kơp dơn 2 ntil rlong tăm lah ntil RIT n’hanh TE40. Đah 4 ntil aơ r^ hên le\ geh m^n ua\nh du\t jo\ năm đah âk nkual neh tăm êng êng,r gum ta 4 n’gor Tây Nguyên lah Dak Lak, Gia Lai, Lâm Đồng n’hanh Dak Nông. N’hanh 1 n’gor mpeh <st1:country-region w:st="on">Nam</st1:country-region> lah Đông <st1:country-region w:st="on">Nam</st1:country-region> Bộ r^ an saơ nău têh jêng n’hanh hun hao ueh, an nău geh, nău jêng ueh. Kônh wa an knơm ta ăp nău ueh aơ gay ma săch tăm 4 ntil aơ.

Ndrel đah pă rmôt ntil r^ ăp nu^h kan khoa học hôm nha m^n ua\nh pă ua\nh ntil tơm t^ng t^ng ntil kao. T^ng e\, tơm bơ geh 2 rmôt kao lah rmôt A n’hanh B, tâm ne\ ntil TE1 lah ntil kao rmôt A, booth 7 lah ntil kao rmôt B, ăp rmôt geh tăm tâm rgop ndrel gay ma tâm rdâng nău rgâl ntil kao, n’hao nău dơi an nău geh đăp mpăn.

Rlău ma 4 ntil mhe geh mbơh ne\, ta ntu\k tăch rgâl a[aơ, geh âk ntil bơ geh ăp ntu\k tăm tăch đah nău ntơ: bơ booth, booth 8, booth 10…. Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường nkah, aơ mô di lah nău ntơ di an ăp ntil tơm le\ geh kơp dơn ngăn a[aơ.

Gâp kanu\ng nkah mbơh 1 nău lah a[aơ ta aơ geh kanu\ng geh ntil bơ booth 7 (ntil booth geh mbrô 7), mô geh ntil booth dơm n’hanh mô geh ntil lah booth 8, 10 đo\ng. yor ne\ kônh wa an ua\nh njrăng na nê| n’hanh rvăt ntil tăm ta ăp ntu\k geh knơm ngăn.

Ta meng ne\, du đê| nu^h mât tăm hôm nha mbơh ntil bơ Hass đah âk nău ueh rlău kơt lah play têh, [ô kah,…Yơn lah, ê lor geh ntru\nh mbơh săch ntil [ơ aơ tăm, kônh wa an g^t na nê| nău têh jêng n’hanh hun hao bâh ntil bơ aơ. Tiến sĩ Mạnh Cường an g^t:

Nău ngăn ntil bơ Hass r^ mbra dơi tâm rdâng n’hanh dơh tăm ta ăp nkual neh. Păng mô dơn u\ch tăm ta ăp nkual neh trôk nar nđik mô lah ntu\k sop prêh rlău 800m, nt^t lah kơt ta Bảo Lộc, Lâm Đồng, r^ an nău geh n’hanh nău ueh jêng âk, mô geh bu tuh. Ta Dak Lak lah nkual du\t duh, nău duh nđik bâh 25 tât 27 độ C, đah tơm Hass lah ba dâng 15 độ C ta khay luh kao kơn play r^ mơ tâm di. Kônh wa an lah g^t lah đah ăp nkual neh ta Dak Lak r^ păng mô tâm di đo\ng. nău ngăn bâh m^n ua\nh hên saơ lah nău bu tuh du\t âk, păng mbra jêr tâm nău mât chăm n’hanh mât ua\nh tơm tăm. Lah geh năl tơm bơ Hass tăm ta nkual neh duh rlău 25 độ C mô lah rlău r^ păng mbra mô ns^t tay nău geh kơt nơm u\ch.

Ăp ntil tơm bơ geh kơp dơn n’hanh dôl geh rlong tăm le\ an nău geh play âk n’hanh tâm di đah nkual neh n’hanh trôk nar ta Tây Nguyên. Ăp ntil tơm aơ mbra geh tăm êng mô lah tăm tâm breh đah ăp ntil tơm [a [a\ dơi đo\ng.

Đah 2 ntil tơm tăm lah TE1 n’hanh Booth 7 le\ geh kơp dơn ngăn  r^ mbra an nău geh lah du\t âk, nău tăch rgâl le\ geh mpơl na nê| ta ntu\k tăch rgâl tâm lam dak. Le\ 2 ntil tơm aơ le\ dơi tăm êng n’hanh tăm tâm breh đah tơm cà phê, ca cao mô lah tiu.

Êng ntil Booth 7 r^ mbra dơi hun hao n’g^ng mbah du\t ngăch, ne\ lah mbra hun hao du\t pra n’g^ng du\t ngăch. Jêng lah kônh wa an nkah njrăng rnôk tăm tâm breh ta mir cà phê r^ an tăm ngai ngai, kơt ta aơ hên nkah đă lah an geh 3 tât 4 mbor cà phê tăm 1 mbor bơ. Hôm tăm êng r^ tăm ngai ngai, tăm [ah klâp ma 6x8m đah neh gur bazan, hôm đah ăp ntil neh êng mô jêng r^ tăm đah rnoh 3x4, ne\ lah tăm srêt lơn yor tơm hun hao mbrơi ta neh gur.

Hôm đah ntil RIT n’hanh TE40 r^ mbra dơi hun hao nđâp ma n’g^ng mbah n’hanh nău prêh mbrơi n’hanh mô nă pra. Yor ne\ lah tăm tâm breh mbra dơi tăm mbâl, na nê| lah tăm tâm breh du\t yeh yor păng mô geh ko\ n’g^ng mbah đah tơm êng.

Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường nkah mbơh đah [on lan mpeh nar khay tăm bâh ăp ntil bơ. Aơ lah nău gay ma [on lan săch ntil bơ an tâm di, an nău geh đăp mpăn n’hanh tăch geh rnoh khlăy.

Đah ăp ntil aơ r^ kônh wa an kahg^t lah bơ booth 7 n’hanh ntil RIT, 2 ntil aơ lah 2 ntil jo\ du\m. ntil Booth du\m bâh khay 10, khay 11, n’hanh mbra jo\ tât n’gul khay 12. hôm đah ntil RIT r^ păng mbra lêh jo\ lơn, bâh khay 11 tât du\t khay 12, bôk khay 1. aơ lah ăp ntil geh nău ueh, mbra dơi mât prăp lôch pe\ lêh jo\ jong, mbra geh mât prăp rlău 10 nar, dơh nơih an nău he mbra dơi rdeng hăn ngai. Ntil TE1 n’hanh TE4 r^ mông nar pe lêh ơm lor lơn, bâh khay 7 tât khay 9.

Ta aơ gâp mbơh an [on lan lah an geh săch ăp ntil tăm nsum, tal ngoay lah he mbra dơi an nău geh âk, tal 2 lah ndơ he dơi tăch bâh khay 7 tât kha12 đăp mpăn.

Mpeh nău kan njrăng bu tuh, mât tơm tăm, bôl ma mô âk yơn [on lan an geh g^t na nê| ăp ntil nău bu tuh ta tơm bơ gay ma geh ntrong njrăng an tâm di.

Tâm 4 ntil bơ r^ ntil bơ Booth 7 geh nău mô ueh lah way geh bu tuh, bu tuh luh rtăk yor 2 ntil sêt lah Fusarium mô lah Phitoptora [ư. Tâm rnôk mât tăm kônh wa an ua\nh nđôi tâm tơm. Ntop tay lah ta le\ rngôch ăp ntil ne\ lah mbra dơi geh măch jui chuh du\t âk, bâh ntơm play hôm jê| he an geh ua\nh njrăng n’hanh puh dak si [a [ơ gay ma der geh nău bu tuh ta ntô [ư play mô hôm ueh tăch mô khlay.