VOV4.Mnông: T^ng nău ua\nh năl bâh ăp nu^h kan khoa học, đah du\t âk ntil ndơ vi sinh vật geh ueh an tơm tăm, phân hữu cơ sinh học geh nău [ư an ueh neh, n’hanh bah geh ăp ntil nău bu tuh tâm neh ntoh luh. Yor ne\, ăp nar lơ ma geh âk [on lan kan lo\ mir ta Tây Nguyên do\ng phân hữu cơ sinh học gay ma mât tăm tơm tăm an geh ueh jêng. Ntil phân aơ le\ ntop bah bu tuh, jo\ ueh rêh an ăp tơm cà phê, tiu.

Ta mir cà phê le\ 25 năm, wa Phạm Ngọc Anh, ta tổ dân phố 9, phường Tân Hoà, nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột, n’gor Dak Lak, an g^t, bâh ntơm geh do\ng phân poh hữu cơ vi sinh, mir cà phê ranh bâh wa hôm nha an geh play 3 tấn/ha, ma prăk rvăt phân mô ir hoach.

Gâp saơ geh nău geh âk, mir cà phê păng ueh jêng, hun hao nđir, âk n’g^n, n’hanh n’huch geh 50% rnoh phân poh hoá học.

Hôm đah rnăk vâl nô Phạm Quốc Trung, ta thôn Hoà Sơn, xã Ia Phang, nkuăl Cư Pưh, n’gor Gia Lai, nău do\ng phân vi sinh le\ ns^t tay nău geh âk rlău. Yor le\ ranh n’hanh geh bu tuh âk, 3 ha tiu bâh wa le\ mô hôm jêng, nchrăp ma nklơi jăng. Kơt ne\ ma do\ng phân hữu cơ vi sinh, mir tiu le\ an nău geh âk tay. Wa Phạm Quốc Trung rhơn nkoch.

Mir tiu aơ le\ mô hôm jêng, yơn bâh geh phân sinh học ma gâp do\ng 2năm ba năp, r^ mir tiu gâp a[aơ le\ geh jêng klâp ma 70%. Tiu tăm bâh năm 2005, ma a[aơ le\ hao jêng tay lah du\t ueh ngăn hôm.

T^ng nău mbơh bâh tiến sỹ Lê Ngọc Báu, Viện trưởng viện khoa học kĩ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên, tơm tăm ueh jêng, n’hao dơi tâm rdâng đah nău bu tuh, ntuk neh ntu geh ueh, lah bâh tập đoàn vi sinh vật geh ueh tâm phân hữu cơ vi sinh.

Do\ng phân poh vi sinh r^ păng [ư ueh jêng an tơm tăm yor ăp ntil vi sinh vật ap geh nău dơi mât đạm, n’hanh [ư ueh lân, ơm geh âk ta neh Bazan, r^ ăp ntil vi sinh vật aơ [ư an lân dơh lêk an tơm dơh djrôp, kơt ne\ mbra geh mpêt nkrem phân hoa shọc poh an tơm. Ta meng ne\ geh du mpôl vi sinh vật geh ueh an tơm păng mbra dơi [ư bah naư hun hao bâh âk ntil sêt tuh ta neh, nt^t lah sêt Trichoderma; ta tơm cà phê r^ păng tâm rdâng đah Fusarrium, ta tơm tiu r^ păng tâm rdâng đah Fitoptora.

Do\ng phân hữu cơ sinh học, mô ir do\ng âk phân hoá học n’hanh dak si mât tơm tăm lah ntrong kan tơm bâh nău kan tuch tăm an nâp nâl, đăp mpăn rnoh ndơ bum mbo, n’hao nău dơi tâm rlong ta rơh lăp kan ndrel. Tiến sỹ Trương Hợp Tác, ntu\k kan tuch tăm, n’gâng kan tuch tăm mât rong hun hao nkual [on lan ngơi.

Phân  sinh học lah du ntil phân geh ngih dak mât ua\nh tâm n’gâng kan tuch tăm a[aơ. Mô dơn dak he ma ăp dak ta lam ntur neh kơt ne\ đo\ng, bu dôl geh nău rgâl do\ng bâh ntơm phân hoá học jêng do\ng phân sinh học, na nê| lah phân geh vi sinh vật, yor rnôk poh an rơm r^ păng mô dơn [ư n’hao naư geh ueh ma hôm nha [ư an ueh neh đo\ng.

            Ndăn do\ng ăp ndo\k nja ndơ tuch tăm ndum phân hữu cơ vi sinh lah trong [ư mpêt nkrem gay mât chăm tơm tăm săk geh âk, n’hanh rgâl ue\h jêng neh. Yơn lah, lah mô g^t rêng ndum ri mbra roh mông nar ma mô geh tơm phân hữu cơ săk jêng. Rnôk ndum phân hữu cơ, kônh wa ân do\ng ăp ntil sêt vi sinh kơt Trichoderma, HB-01…[ư lêk ndo\k nja.

            Ndơ [ư phân ndum lah: 5 gâl ndo\k nja ndơ tuch tăm (lah pih, rhe, tơm ăp ntil tuh, tơm mâng l^ng…) n’hanh 2 gâl ăch su\r, ndrôk, djăr…). Lah geh âk phân ndrung n’gar lơn ri lơn ma ue\h. Do\ng 1kg ndrui Trichoderma, 5 kg lân an nklăp 1 mét khối ndơ ndum.

            Trong [ư:

            Rhe n’hanh ăp ntil ndo\k nja choh rhên, to\ dak an mbe\.

            Tâm poh lam nsum đah ăch su\r ndrôk n’hanh lân.

            Joi ntu\k neh lâng, prêh sơh gay ndum phân. Bah dâng mbu\ch ndum lăk săp pih rhe mbâl nklăp 10cm. {ư mbu\ch ndum hvi nklăp 1m n’gul, dăp prêh nklăp 1m n’gul gay geh rnoh duh răm tâm di. Mô dơi mpet chăt mô lah jot ntrâm bah lơ mbu\ch ndum. Nkrum j^r mbu\ch ndum ma lha baih, mô lah so\k dak bo\k l^r wa\r mbu\ch. Duh nđik tâm di gay vi sinh [ư sa lêk phân nklăp 60 độ C. Djăt nklăp 10 nar, sơr mbu\ch ndum gay der bah mbu\ch phân duh ir, n’hanh nău lêk geh tâm ban. He mbra [ư aih n’hâm ma trong chuh trôm ta n’gul mbu\ch.

            Rnoh l’^t mbe\ du\t n’hâm đê| lah 50%. Lah âk ir dak, rnôk lêk mbrơi, phân n’hôl ôm. Lah sơh ir ri rnôk phân lêk du\t mbrơi n’hanh mô jêng lêk đo\ng. Yor kơt nê|, lah saơ mbu\ch ndum mbe\ ir ri kônh wa nđaih an păng sơh; hôm lah sơh ir ri kơi ntop to\ tay dak. Uănh năl ndơ tâm poh ndum ma trong păt ma ti, saơ luh dak lah găp hôm. Kônh wa ân do\ng dak n’glău mô lah dak n’hoch ăch su\r ndrôk gay to\ an mbu\ch ndum. Njrăng mô dơi do\ng dak máy gay ndum phân. Lah rnoh l’^t mbe\ to\ng găp ma mbu\ch ndum lêk mbrơi, kônh wa ân tâm pot tay phân ndrung n’gar tâm ndo\k nja.

            He mbra uănh năl rnôk lêk phân ma trong n’hôl [ô ue\h oi, ma nău luh o n’glang bah lơ mbu\ch dôl ma lêk. Săk ntô mbu\ch phân brâp guh, mbra hu\ch jê| lơn.

            Lôch nklăp 2 khay, mbu\ch ndum mbra rmu\ ôm jêng phân hữu cơ vi sinh. Kônh wa mbra so\k mpraih geh trôm hvi nklăp 3cm chraih phân. Ăp ndơ i mô ho\ lêk ndum tay gay geh phân săk jêng ue\h.

                                                            Nu^h rblang: Thị Đoắt