VOV4.Mnông: A[aơ Tây Nguyên ntơm ta khay mih, lah rnôk jur ntil âk ntil tơm tăm. Tâm rnôk ndơ geh [ư bâh du đê| ntil tơ tăm kơt lah cà phê, tiu jur thuk jo\, năm aơ [on lan mbra rgâl jêng tăm âk ntil tơm sa play. Nău m^n rvê âk ngăn bâh [on lan lah tu tơm, nău ueh tâm ban kơt nău ntu\k tăch ndơ an ăp ntil tơm tăm aơ. Nău nkoch bâh PV radiô nău ngơi VN gu\ kan ta Tây Nguyên.

Rnăk vâl wa Nguyễn Đình Cừ, ta xã Hoà Đông, nkuăl Krông Pach, n’gor Dak Lak geh rlău 1 ha cà phê le\ ranh tăm tâm breh đah tơm tiu. Ta năp rnoh khlăy bâh 2 ntil tơm tăm aơ jur thuk mbro, khay mih năm aơ, rnăk vâl wa nchrăp tăm tâm breh đah ăp ntil tơm tăm sa play, yơn hôm nha w^ we\, yor le\ tă geh rvăt ăp ntil tơm mô ueh jêng.

“Cà phê lah tơm tăm tơm yơn a[aơ le\ ranh jo\ năm hôm, tăm tay âk tơ\ kh^t le\ rngôch, a[aơ tăm tâm breh đah tơm sa play. A[aơ mô g^t mơh ntil tơm tăm an tâm di đah neh Tây Nguyên. Mpeh nău tơm ntil r^ âk ngăn, 1 tơm ngăn 9 tơm rlăm, geh ăp tơm tăm le\ bar pe jât năm hôm ma mô geh play. Ntu\k tăch rvăt ntil tơm tăm a[aơ âk ngăn. Gâp le\ tă rvăt bơ ntil s^t tăm 7,8 năm mô geh play jêng jăng dơm. [on lan kan lo\ mir du\t o\ r’ah ngăn, tăm tiu a[aơ geh play yơn mô khlăy”.

Ta nkual way tăm cà phê n’hanh tiu, rnăk vâl wa Nguyễn Văn Đương, thôn 86, xã Ea Tiêu, nkuăl Cư Kuin, n’gor Dak Lak le\ saơ m^n rvê rnôk săch ap ntil tơm tăm mhe. Đah 2 ha neh tuch tăm, yan mhe nơh rnăk vâl wa geh klâp ma 4 tấn tiu, 1 tấn n’gul cà phê rnglăy n’hanh du đê| sầu riêng. Ta năp rnoh tiu jur thuk n’hanh cà phê jur thuk, a[aơ kanu\ng hôm 30 tât 40 rbăn prăk/kg, rnăk vâl wa rgâl jêng tăm tâm breh mắc ca n’hanh sầu riêng. Wa Đương an g^t, [on lan kan lo\ mir ta ntu\k le\ hăn rvăt âk ntil tơm tăm ta âk ntu\k gay ma s^t tăm tâm breh ta mir cà phê n’hanh tiu, yơn mô g^t tu tơm, nău ueh tâm ban ntu\k tăch rgâl.

“Đah tơm tiu n’hanh cà phê r^ a[aơ gâp tăm tâm breh đah măc ca n’hanh sầu riêng . a[aơ t^ng nău u\ch ntu\k tăch rgâl r^ tăm t^ng dơm mô g^t ntu\k tăchba kơi tay mô geh nu^h g^t lor. Tơm măc ca a[aơ ntil âk ngăn mô g^t ntu\k tăch rvăt. [on lan kan lo\ mir mô g^t, dah ma rvăt lêng lang, mô dơi g^t ntil ueh. A[aơ gâp tăm âk ntil tơm, mơh tơm tăch klăy r^ sa thuk r^ jăng. A[aơ khân păng tăm âk ntil ngăn kơt lah, bơ booth, sầu riêng, măc ca, tâm tiu le\ geh sầu riêng đo\ng, ba dâng r^ đinh lăng, cha, rm^t, ua\nh nsum lah âk ngăn. Gâp mât tăm êng kơt ne\ dơm, mơh tơm i sa r^ năm ba kơi tăm tay lah mô r^ nklơi”.

Wa Nguyễn Đức Thạch, nu^h tơm du mir ươm kan êng ta xã Hoà Thắng, nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột, n’gor Dak Lak an g^t, ăp năm ba năp, ta bôk khay mih, [on lan kan lo\ mir tât rvăt ntil cà phê, tiu du\t âk, yơn năm aơ ntu\k tăch rgâl ntil tơm mô geh nu^h rvăt. Ta rnôk aơ năm e, ăp nar ntu\k [ư tăch geh bar pe rbăn geh tât 4-5 rbăn tơm ntil cà phê, yơn năm aơ rnoh tăch mbrơi, êng tơm tiu môgeh nu^h rvăt. Du\t âk [on lan ôp rvăt ăp tơm sa play kưt sầu riêng, bơ, play đur, chôm chôm…ngăn lah tơm măc ca dôl  tâm rnôk tăch âk- khlay đo\ng”.

“Nău ta ntu\k tăch rgâl tơm ntil mô geh nu^h rvăt. Nu^h [on lan a[aơ tăm tâm kơt, mơh ntơm i khlay bu tăm tơm ne\, tơm ma jur thuk mô hôm tăm. Gâp [ư tơm ntil R^ mô dơi kơp, jêng tâm mir ươm gâp geh ăp tơm ntil du đê|, gay ma năch tât geh nu^h rvăt cà phê, geh nu^h rvăt sầu riêng, bơ lôch ne\ tơm si geh đo\ng ma tăch. A[aơ geh tơm mắc ca dôl âk nu^h joi n’hanh geh tơm gu^h gay ma so\k găr. Tơm sầu riêng năm e gâp tăch âk ngăn yơn a[aơ du đê| dơm, yor bu le\ tăm âk hôm. Năm e a[aơ lah [on lan hăn rvăt âk ngăn yơn năm aơ mô nă geh”.

Mô hôm u\ch tăm tiu, mô hôm mât cà phê, rgâl jêng tơm tăm sa play mhe, êng dôllah nău nsum bâh [on lan Dak Lak. [on lan an lah, nău tăm tâm breh âk ntil tơm sa play tâm mir cà phê n’hanh tiu mbra n’hao nău geh. Yơn lah, nău rgâl tơm tăm tâm t^ng kơt aơ dôl dâk ta năp tât âk, ngăn lah rnôk tu tơm, nău ueh ntil, nău mât tăm mô geh đăp mpăn tâm di.

Ta năp nău ngăn geh du đêt ndơ tăm tơm kơt cà phê, tiêu ju\r thuk tâm jo\ năm, [on lan kan lo\ mir ta Dak Lak dôl geh trong r[o\ng rgâl tăm ăp ntil tơm tăm êng [a [a\. yơn lah, nău sơch ntil ta ah ntu\k gay ma ue\h jêng? Kỹ thuật mât chăm mhâm [ư gay ma dơi geh ue\h? Phóng viên Radio nău ngơi Việt Nam way gu\ kan ta nkual Tây Nguyên geh rơh tâm ôp đah wa Đào Hữu Hiền- Giám đốc Ntu\k rgum yơng ntil tơm tăm, Viện Khoa học Kỹ thuật Tuch tăm Tây Nguyên mpeh nkô| nău dja.

            - Hơi wa, ta năp nău cà phê ju\r thuk ntoch jong, [on lan dôl geh trong r[o\ng tăm rlu\ ăp ntil tơm sa play tâm mir cà phê, Ntu\k yơng khân may mhâm geh nău to\ng an geh ntil ue\h jêng mêh?

            Thạc sĩ Đào Hữu Hiền: Ntu\k mpôl hên ăp năm yơng nklăp 2 rkeh kon ntil cà phê. Tâm nê geh ăp ntil cà phê ho\ dơi Bộ Nông nghiệp n’hanh Phát triển nông thôn kơp dơn lah tơm tăm mhe. Rlăy ma [ư yơng ntil cà phê ri mpôl hên njrăng đă kônh wa tăm rlu\ ăp ntil tơm sa play đo\ng. mpôl hên đă kônh wa tăm ăp ntil tơm sa play tơm; rgâl bah hôm ma tăm tơm nku\m n’hâm ri tăm tơm sa play đah rnoh srêt tâm di. Nt^t kơt tăm tơm bơ, tơm sầu riêng gay kônh wa ntop tay săk geh tâm du neh mir. Tâm ăp năm dăch aơ rlău ma [ư yơng ntil cà phê, mpôl hên [ư yơng ntil tơm sa play đo\ng kơt bơ, sầu riêng. Bơ mpôl hên [ư yơng ntil dơi Bộ Nông nghiệp n’hanh Phát triển nông thôn kơp dơn kơt ntil bơ TA40, Bơ Booth, a[aơ kônh wa le\ tăm rlu\ du\t âk tâm mir cà phê. Rlău ma nê kônh wa tăm âk tơm sầu riêng Monthong đo\ng, lah ntil sầu riêng ntoh lư mpeh săk kah.

            - Ntoh bah nău u\ch geh du\t âk mpeh ntil tơm sa play, rlău ma ntu\k tăch geh tâm rlong du\t hô, Ntu\k khân may moh geh nău njrăng đă đah kônh wa [on lan kan lo\ mir mêh, hơi wa?

            Thạc sĩ Đào Hữu Hiền: Ngăn ma lah, ăp ntil tơm sa play geh rgoh n’gơ, mpeh rnoh khlay geh nău tâm rlong bah ăp ntu\k kan êng bah dih, êng mpôl hên nha đăp mpăn mpeh rnoh khlay kơt ơm đo\ng. Du đêt ntil tơm sa play tơm kơt sầu riêng, tơm bơ mpôl hên geh hu\ch yơn mô jêng nkoch. Hôm ăp rnăk êng bah dih, mpôl hên dơi g^t lah khân păng t^ng nău way hao khlay ntu\k tăch rgâl, rnôk tăch dơi ri khân păng n’hao rnoh khlay prêh, rnôk mô dơi tăch ri rmeh bưm, ri khân păng mâp dah rnoh khlay ri khân păng tăch dah rnoh nê, yor nău u\ch mhâm an geh sa an khân păng.

            - Ơi wa, bah meng nău [ư yơng ăp ntil ue\h jêng, ntu\k khân may geh hăn ndrel đah kônh wa [on lan kan lo\ mir đo\ng?

            Thạc sĩ Đào Hữu Hiền: Nău kan bah mpôl hên lah nkre gu\ m^n nkre [ư yơng ăp ntil ue\h jêng, săk geh âk play. Bah meng nê mpôl hên du\t uănh khlay tât nkô| nău kônh wa u\ch geh đo\ng, nê lah mbơh nti, ndơ\ rgâl ăp kỹ thuật mhe gay kônh wa kơt do\ng ue\h. le\ rngôch kônh wa [on lan tâm ban kơt ăp doanh nghiệp tât đah ntu\k mpôl hên rvăt ntil ri khân păng ôp tơm luh ntil tât nău dơi geh jêng, nkre đah nê lah kỹ thuật ntuh kơl đo\ng, mpôl hên geh rmôt mbơh nti kỹ thuật. mpôl hên njrăng đă n’hanh nt^m an khân păng mpeh kỹ thuật tăm srêt srang dah âk an tâm di, mât chăm, poh phân, to\ dak, koh n’ging njêng mpu\m, gay mhâm [ư an ns^t tay nău geh play an le\ rngôch ăp ntil tơm tăm. Ăp công ty, ăp doanh nghiệp khân păng geh nău u\ch mât chăm ăp ntil tơm tăm kơt sreh tăm tay cà phê, tăm rlu\ ăp ntil tơm sa play ri mpôl hên mbơh nti an khân păng mpeh kỹ thuật tăm rlu\, kỹ thuật tăm mhe,, tăm mhâm [ư an ns^t tay ue\h jêng. Mpôl hên le\ ký ton dơi đah ăp công ty cà phê gay ndơ\ rgâl ăp kỹ thuật mhe.

            - Ơi wa, nău tăm rlu\ ăp ntil tơm  sa play dơn kơi ntop tay nău geh wa\ng sa dơm, hôm cà phê mơ lah tơm tăm tơm ta Tây Nguyên. Ndr^, Ntu\k khân may geh hăn ndrel đah  bôk nău kan sreh tăm tay cà phê jo\ jong đo\ng?

            Thạc sĩ Đào Hữu Hiền: Mpôl hên geh tâm boh đah bôk nău kan, trong nchrăp, na nê| kơt tâm boh đah Công ty Nestle Việt Nam, ăp năm geh ntop kơl an kônh wa [on lan, geh năm ntop kơl du rbăn n’gul prăk du tơm, năm 2019 khân păng kơl an kônh wa du rbăn prăk du tơm. Mpôl hên njoăl si [u\t mbơh tât ăp n’gor gay kônh wa đăng ký ntil tâm bôk nău kan dja, ri kônh wa mbra đăp mpăn mô hôm rvê nkre dơi kơl rnoh khlay, nkre geh tơm ntil ue\h jêng, đăp mpăn săk geh play, gay đăp mpăn nău sreh tăm tay tâm ban kơt mât chăm cà phê jo\ jong đo\ng”.

            - Ơ, lah ue\h wa!

Nu^h nchih rblang: Điểu Thân n’hanh Thị Đoắt