VOV4.Mnông: Lôch rơh mih jo\ nar ta bôk khay 11 mh nơh, rhiăng rnăk [on lan tăm tiu ta Daklak dôl m^n rvê rnôk ăp mur tiu dôl ntơm geh play geh kh^t yor dak buk.

Bơi tât 2 khay ba năp, bôl ma le\ đăp mpăn nău rêh lôch rơh mih jo\ jong yơn ăp nar ba năp lah du nar wa Nguyễn Văn Sĩ, ta thôn Quỳnh Ngọc 1, xã Ea Na, nkuăl Krông Ana m^n rvê rnôk ma 500 n’gâng tiu bâh rnăk vâl dôl ntơm êr n’ha, ru\ng play. Aơ lah nău tât lôch bar pe nar tiu geh dak băm tâm dak mih. Ta năp mih dak buk, wa Sĩ le\ manh máy ku^h bât bơ prêh lơn rlău 1 met jong 100 met gay ma njrăng dak băm. Yơn lah, yor mih têh jo nar, dak băm tât ngăch jêng lah mô dơi njrăng dak lăp ler ta mir. Wa Sĩ nkoch:

Rnăk vâl gâp rog klâp ma 500 n’gâng tiu, tâm ne\ roh klâp ma 400 n’gâng tiu têh, dôl ta rnôk nchrăp lêh play, gâp du\t n’soach, mô dơn prăk ntuh kơl ma hôm nha soan kan, nău nsrôih ăp năm mât chăm đo\ng.

Ta thôn 1, xã Ea HU, nkuăl Cư Kuin, ăp nar lôch mih dak buk hăn rlău, mir tiu bâh rnăk vâl dôl ntơm êr n’ha, kro hoănh n’hanh kh^t ru\. Nô Trần Quốc Tuấn, an g^t, ăp năm ba năp ăp mir ta aơ mô geh dak băm. Ne\ ma năm aơ mir tiu bâh nô nchrăp lêh play r^ dak buk [ư an rlău 200 n’gâng tiu kh^t le\. Gay ma geh prăk ntuh kơl tăm 750 n’gâng tiu, rnăk vâl nô le\ njôt sổ đỏ hăn nchăm ngân hàng. A[aơ tiu kh^t, rnăk vâl nô mô g^t ntu\k ma joi gay ma đăp mpăn nău rêh, yor prăk nti prăk sa an oh kon, prăk trok ngân hàng knơm ta tiu da dê. Nô Trần Quốc Tuấn nkoch:

Ntuh kơl [ư n’gâng tiu, rvăt ntil klâp ma 70- rkeh ê ho\ kơp nar kan ăp nar. Păng kh^t ngăch n’hanh âk rlău 100 n’gâng tay a[aơ le\ duh jêng păng hôm kh^t tay đo\ng  yor mih âk păng ôm reh, duh păng mô dơi ât jêng ntoh kh^t da dê. Bâh ntu\k tơm dôl rêh a[aơ kh^t r^ nău rêh rnăk vâl du\t jêr jo\t.

T^ng rnoh kơp bâh năp bâh ntu\k kan tuch tăm mât rong nkuăl Cư Kuin, rơh mih mhe nơh lam nkuăl geh klâp ma 40 ha tiu dak băm. Tâm ne\ 2 xã Hoà Hiệp n’hanh Ea Hu geh khuch khat âk đah bơi tât 30 ha. Bôl ma dak le\ rhoăt, yơn âk mir tiu le\ geh ôm reh mô dơi hao jêng tay. Nău aơ le\ khuch âk tât nău rêh bâh nu^h [on lan rnôk lah tiu lah tơm tăm ns^t tay nău geh âk an ăp rnăk vâl. UBND nkuăl Cư Kuin le\ nt^m đă UBND ăp xã n’hanh n’gâng kan tuch tăm ua\nh kơp rnoh khuch khat tơm tăm gay ma geh ntrong kơl an. Nkre lah mbơh tơih, ntru\t đă [on lan rgâl tơm tăm ta ăp nkual neh mô tâm di, der geh nău nchoăt t^ng tâm kơt tăm tiu mô geh nău nchrăp. Wa Nguyễn Năng Chung, kruanh UBND nkuăl Cư Kuin an g^t:

Mhe nơh tiu hên dak băm klâp ma 40 ha, dak băm aơ khuch âk tât nău rêh nău kan bâh [on lan. Nău aơ mpôl hên  le\ pah kan [ư s[ mbơh tơih đah Uỷ ban nhân dân n’gor n’hanh ăp ntu\k kan têh. Ngăn lah nkuăl le\ jur tât ntu\k kan ba dâng gay ma ua\nh nđôi kơl an [on lan.

Mô êng ta nkuăl Cư Kuin, ta rơh mih dak buk mhe nơh, lam n’gor Daklak geh rlău 1 rbăn ha cà phê, tiu bơi lêh le\ geh dak băm, khuch âk tât nău geh yan aơ n’hanh pah kan ăp năm tay. Ăp nkuăl geh khuch hô lah Ea Kar, Cư Kuin, M’Drak, Krông Bông, Lăk, Krông Pach.

             Mpeh bu tuh kh^t mbrơi tă bah ôm reh ta tơm tiêu, bah kơi aơ thạc sĩ Phạm Công Trí, cán bộ Viện Khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên mbra nkoch mpeh nkô|, nău mpơl bah bu tuh tâm ban kơt du đêt trong njrăng n’gang n’hanh lơh bah đo\ng.

            Ơi Thạc sĩ, a[aơ âk [on lan kan lo\ mir ta Dak Lak dôl rvê mpeh nău tiêu kh^t n’hanh ôm reh lôch mih têh ntoch jong mhe aơ. Thạc sĩ mbra nkoch kloh mpeh nău mpơl n’hanh nkô| bah bu tuh ôm reh ta tơm tiêu gay an kônh wa g^t đo\ng?

            Thạc sĩ Phạm Công Trí: A[aơ bu tuh ôm reh tiêu dôl ntưp rêng lam hvi. He mbra dơi lah le\ rngôch ăp mir tiêu ntoh ta rnoh hô bu tuh êng êng. Yơn du\t hô păng ntoh ta ăp mir tiêu geh dak trăm n’hanh sơr neh âk. N”hanh le\ ma ăp mir poh phân hữu cơ mô ho\ ndum rmu\ ôm đo\ng jêng lah phân hữu cơ rêh ri rnoh âk bu lăp sa reh âk đo\ng. Nău du\t rvê lah bu ro\ ôm reh dja lah ntu\k bu ro\ sa bah lơ ntô jêng păng mô [ư sôt pu\n reh ma rnôk bôk năp păng dơn [ư an reh tâm ban kơt têl n’glaih chuh dơm lôch nê [ư jêng ôm reh âk. Jêng rnôk kônh wa saơ tiêu êr lha ntơm bah dâng tât chông, rnôk geh bu tuh hô ri jêng lah reh păng le\ khuch le\ rngôch hôm, rnôk nê puh dak si mô hôm năn đo\ng ôh.

            Ơi thạc sĩ a[aơ âk nu^h saơ tiêu kh^t ri rvăt dak si hoá học s^t poh, ndr^ di đo\ng may lah n’hanh he phâm [ư an geh nău tam mêh?

            Thạc sĩ Phạm Công Trí: He ân dơi lah ndơ [ư bah bu ro\ sa reh lah du nău kan ma kônh wa way [ư mbro yơn du\t n’hoach lah rnôk mih n’hach njâr ri le\ d^ng kônh wa mô ho\ g^t do\ng ăp ndơ sinh học. Rnôk rnoh dak tâm neh đêt ma he do\ng hoá học ri nău tam du\t âk, yơn rnôk rnoh dak tâm neh âk ri dak si hoá học mô hôm geh nău tam dăng đo\ng ôh. Bu ro\ sa reh hao du\t âk ntơm bah nê ăp mir do\ng ăp chế phẩm sinh học, geh nău tam ta bu ro\ sa reh ri nău ôm reh mô hôm geh âk đo\ng ôh. Hôm ăp mir mô dơi nkra bah tât rnôk bri duh hao mô lah kêng du\t khay mih he mbra saơ tơm tiêu geh khuch reh le\ geh kh^t êr lha. Nău dja păng mpơl tâm ban kơt kh^t ngăch, yơn i ngăn lah păng kh^t mbrơi, păng mbra ntưp bu tuh tâm 1 tât 2 năm yơn rnôk [on lan saơ ri păng kh^t tâm 1 pơh. Đah nău dja kônh wa ân t^ng [ư le\ rngôch ăp trong nkra mô dơn nsing tâm dak si hoá học. A[aơ, du\t âk kônh wa nsing tâm dak si hoá học gay săm bah nău dja ri mô tâm di. Ăp nu^h i uănh khlay he mbra ôp đah nu^h ntru\t nsôr tuch tăm mô lah Viện KHKT Nông lâm nghiệp Tây Nguyên gay he geh rêng [ư tuch tăm an ue\h ri mơ dơi bah geh nău dja. Mpôl hên njrăng đă tay đo\ng, nău ôm reh [ư kh^t mbrơi n’hanh rgâl jêng kh^t ngăch ndal bah tơm tiêu dôl [ư kônh wa to\ dak si kêng du\t khay du\t âk. Nău dja jêng tât geh tiêu ta Dak Lak n’hanh âk n’gor Tây Nguyên geh rmeh dak si hoá học khuch tât đăp mpăn kloh ue\h ndơ ngêt sa tâm ban kơt nău tăch play tiêu lam ntu\r neh đo\ng.

            Ơ, kơt thạc sĩ mhe nkoch ôm reh lah ngoăy tâm ăp ntil bu tuh kh^t mbrơi ta tơm tiêu đo\ng. Ndr^ moh nkô| [ư jêng bu tuh mêh n’hanh phâm trong [ư bah e\h?

            Thạc sĩ Phạm Công Trí: Kh^t mbrơi geh bar nkô| tơm, bu ro\ sa reh lôch nê păng ntưp ăp mbr^ng sêt fusanium [ư jêng kh^t mbrơi pă kô|. Kh^t mbrơi tâl bar tă bah rđiăt lăp sa ta wăr ko reh [ư an tơm tiêu rhôp ndơ sa kah mô dơi jêng tơm tiêu lha lhơ [ư jêng kh^t mbrơi. Mhe aơ, Viện khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên saơ bu tuh ôm reh, nhop huănh lha ơm lah du ntil kh^t mbrơi đo\ng. Đah tiêu luh mbah n’hanh tiêu hon chông tâm ban kơt nê đo\ng. He ân năl păng kh^t mbrơi tă bah bu ro\ sa reh đah mbr^ng sêt mô lah tă bah rđiăt ro\ sa reh. Lah kh^t mbrơi tă bah rđiăt lơh ri he ân njrăng n’gang rđiăt, lah kh^t mbrơi tă bah bu ro\ sa reh đah mbr^ng sêt lơh ri he njrăng n’gang bu ro\ sa reh n’hanh mbr^ng sêt gay he lơh bah. Ndrel đah nău njrăng n’gang ma dak si hoá học ri he do\ng ăp ntil phân poh lha gay [ư an tơm lha hao jêng dăng n’hanh to\ng nău dơi mât tay ta tơm mô geh ru\ng n’hanh păng [ư an reh hon mhe ri he mơ dơi [ư bah. Đah tiêu kh^t mbrơi nău [ư an dâk hao jêng tay reh ma ăp phân puh mô lah to\ mbra du\t geh nău khlay. Đah tơm tiêu kh^t mbrơi way geh rmok reh âk jêng he ân njrăng tât rnoh âk n’hanh ntil phân.

            Ơ, dăn lah ue\h thạc sĩ Phạm Công Trí.

            Kônh wa n’hanh băl mpôl mhe djăt nkô| way nkoch Ndrel hăn [on lan kan lo\ mir tă bah Nhih pah kan Radio nău ngơi Việt Nam way gu\ kan ta nkual Tây Nguyên [ư. Dăn tâm mâp tay đah kônh wa n’hanh băl mpôl tâm ăp nău nkoch bah kơi tay./.

Nu^h rblang: Điểu Thân