VOV4.Mnông: Khay mih năm aơ tât ơm n’hanh rnoh mih âk lơn đah rnoh geh ăp năm ba năp. Tâm nău trôk nar duh sial mih n’hach ndal aơ, âk mir cà phê ta ăp xã Cư Mgar, Ea M’droh, Quảng Hiệp nkuăl Cư Mgar, n’gor Daklak le\ geh nău but uh ru\ng play âk [ư an [on lan du\t m^n rvê,

Mir cà phê rlău 1,4 ha bâh rnăk wa Lê Thị Minh, ta thôn 5, xã Cư Mgar, nkuăl Cư Mgar, le\ rngôch tơm cà phê le\ geh play nse brâp krăk, nkong play ôm, âk tơm geh tât rlău 20% rnoh play ri\ng. wa Minh an g^t, mih mbro pơh ba năp jêng mbe\ l’^t hô, rnôk trôk duh r^ tơm geh ru\ng play da dê. Bôl ma le\ geh ntu\k tăch dak si mbơh nt^m n’hanh rvăt dak si s^t puh yơn lah nău ru\ng play hôm nha ê ho\ bah. Wa Lê Thị Minh m^n rvê.

“Lôch bar pe khay mô hôm mih r^ play ntơm rgâl êr n’hanh ru\ng. rnôk geh kơt ne\ r^ gâp du\t rvê n’hanh tât ăp ntu\k tăch dak si ôp, rvăt dak si, khan păng mbơh dak si gâp rvăt s^t puh. Mhe nơh le\ puh 2 tơ\, mbr^ng krek n’hanh nglang. Loch ne\ gâp puh Bo an tơm, rnôk mhe puh bar pe nar r^ mô ho\ g^t, kâp bar pe nar tay mih tât ua\nh păng g^t hôm nha ru\ng tay đo\ng mơ g^t.

Ta ăp xã Ea M’droh, Quảng Hiệp, Ea H’Đing, nkuăl Cư M’gar, âk mir cà phê le\ geh kơt ne\ đo\ng. wa Lê Thị Năm, ta [on Djung, xã Ea M’Droh an g^t, tâm mir cà phê bơi tât 1 ha bâh rnăk vâl, geh âk tơm ru\ng play tât du n’gul. Nău aơ khay mih ntoh da dê, yơn năm aơ play cà phê ru\ng âk lơn. Wa Lê Thị Năm an g^t:

TĐ: “Rnôk păng ru\ng play r^ mih âk. Mih âk [ư jêng mbr^ng, lah êr n’ha ru\ng le\, tâm rnôk aơ lah play ru\ng.  u\ch ntu\k kan way kan kơl an ntil dak si mô lah ntrong kan êng gay ma bah ru\ng, ăp năm pe\ lêh play mô geh âk, ma rnôk ru\ng r^ nu^h [on lan roh dơm âk.”

Donh play cà phê nse ru\ng tan am tơm ua\nh na nê|, wa Nguyễn Văn Sơn, ta [on Djung, xã Ea M’droh tâm rrdil. Play nse ru\ng le\ jo\ geh mau krăk, êng đah play mhe ru\ng brâp krăk, yơn tâm ban lah nkong kro mô lah ôm, văr nkong n’hanh play kơt lah o. t^ng nău mbơh bâh wa Sơn, nău ôm nkong, ru\ng play ăp năm geh mâp ta bôk khay mih, yơn năm aơ mbra geh khuch khat âk lơn. Wa Nguyễn Văn Sơn an g^t.

TĐ: “Ru\ng play lah nău way geh âk a[aơ, ta aơ rnôk play têh, mih âk păng ru\ng đo\ng. [on lan mô g^t, geh ntôn an but uh, geh r^ ntôn an phân, geh r^ ntôn an ntu [ư tăch reh… nău ngăn r^ ê ho\ saơ geh nu^h ua\nh năl, n’hanh ê ho\ geh nu^h nt^m mbơh. Hên u\ch mhâm [ư ma geh nu^h kan , nu^h khoa học, nu^h tăch rvăt ndơ an hên, 4 nu^h ne\ ndrel tâm kơl, ndrel hun hao”…

Bu tuh ôm nkong play [ư ru\ng play, hôm kuăl lah bu tuh nđôch, [ư kro play, ôm play, tă bah mbr^ng sêt Colletotrichum cofeanum lơh da dê, lah ngoăy tâm ăp ntil bu tuh way geh hô ta tơm cà phê, lơn lah tâm khay mih. Mpeh trong njrăng n’gang ntil bu tuh dja, phóng viên nkô| way nkoch le\ geh rơh tâm ôp đah kỹ sư Lê Văn Từ, Kruanh nhih pah kan tuch tăm mât rong n’hanh mât njrăng si tăm nkuâl Cư M’gar, n’gor Dak Lak. Jă kônh wa n’hanh băl mpôl gu\ djăt:

Ôp Ơi wa, tâm khay mih ri âk mir cà phê bah kônh wa dôl mpơl ru\ng play. Nău ngăn geh dja ta ntu\k mhâm mêh?

Kỹ sư Lê Văn Từ: Bu tuh ôm play, ôm nkong play ri khay dja le\ ntơm ntoh hô. Tâm khay mih, rnoh l’^t mbe\ hao âk mbrơi ri mbra jêng tât geh bu tuh. Ru\ng êng, mô to\ng rnoh phân ru\ng âk. Ăp ndơ sa mô to\ng tơm luh play âk mô dơi mât mbra jêng tât geh ru\ng play đo\ng. Tâm khay dja, bu tuh ôm nkong play ntoh âk đo\ng. Rnôk trôk prăng sơh đêt ntoh lơn, yơn rnôk trôk tu\k ngo, rnoh l’^t mbe\ âk ri bu tuh ôm nkong play mbrơi mbrơi ntoh, n’hanh play ru\ng du\t âk, lah he mô geh trong puh bah ăp ntil dak si mbr^ng sêt nking nchăng ru\ng play ri mbra rêng lam ngăch….

Ôp:  Ndr^ moh nkô| n’hanh nău mpơl bah bu tuh mhâm mêh, hơi wa?

Kỹ sư Lê Văn Từ: Nkô| jêng bu tuh dja lah tă bah mbr^ng sêt [ư ôm nkong reh, kuăl lah bu tuh nđôch ta play. bu tuh nđôch play, n’hanh rnôk păng lăp tâm play ri mbra ôm le\ ma nkong play d^l. Mô dơn êng bu tuh ôm nkong play ma le\ rngôch ăp ntil bu tuh tă bah mbr^ng sêt lơh tâm trôk nar l’^t mbe\ âk ri ntưp rêng ngăch da dê. {ư an nkong play ôm mô to\ng soan gay mât play đo\ng ôh, ndơ sa mô rgum mât play, djăt ma rgu đê| lah play mbra ru\ng mbrach…

Ôp: Gay bah ir khuch khat an mir cà phê, kônh wa ân geh trong njrăng n’gang mhâm mêh hơi wa?

Kỹ sư Lê Văn Từ: Gay njrăng n’gang bu tuh ôm nkong play, bôk khay mih khay 5, khay 6, khân păng ntơm puh dak si njrăng n’gang bu tuh ta tơm cà phê. Bôk năp lah gay njrăng n’gang bu tuh mbrek măt ta lha n’hanh mbr^ng sêt guh ta tơm. Nkre ma, khay mih, rnoh l’^t mbe\ âk, lah rnôk play hao têh jêng tât geh bu tuh ôm nkong play đo\ng. bu mbra puh âk ntil dak si lơh mbr^ng sêt, nt^t kơt Anvin, Tinsopbe, ăp tơm dak si puh mbr^ng sêt Amitatot. Amitatot du\t ue\h tam, yơn rnoh khlay hao, mir geh ru\ng play âk ri puh Amitatot ri bah du\t ngăch. Hôm ăp ntil bah lơ nê, rnôk l’^t mbe\ ntoch jong mbro ri he ân puh lăp tay tâl 2. Tâm rnôk ôm nkong reh ri do\ng Amotatot gay nking nchăng, mô lah tơm dak si mpli bóc- đô, tơm đồng…

Tâl bar, rnoh ndơ sa kah mô to\ng, rnoh âk Kali, Canxin mô to\ng…Rlău ma trong mât chăm ri he ân puh njrăng n’gang dak si bóc- đô tâm bôk khay, lor jêng geh bu tuh ri he puh tay tâl 2. Rnôk saơ geh bu tuh he mbra puh njrăng n’gang âk tơ\ mô di lah du rơh, he mbra puh nking nchăng tâm rnôk nê. Trong nkra lah mir ân kloh aih lơi ir n’glu n’hâm, rnôk rnoh l’^t mbe\ âk mbra geh ntoh bu tuh…

Ôp: Ơ, dăn lah ue\h wa!

            Nu^h rblang: Điểu Thân- Thị Đoắt