Mbah kônh wa n’hanh băl mpôl!

Nkô| trăch “Hăn ndrel đah [on lan kan lo\ mir” nar aơ, lôch nău nchih nkoch nău mât kan mô ueh pah kan, tăch rgâl ntil tơm tăm công nghiệp, tơm sa play ta n’gor Dak Lak. PV radiô nău ngơi VN mbra geh ôp nău đah Tiến sĩ Trần Vinh-GĐ Cty TNHH tư vấn đầu tư phát triển Nông lâm nghiệp Ea Kmat ta Viện khoa học kĩ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên) mpeh ăp nău kan hăn ndrel đah [on lan kan lo\ mir tâm rnôk pă ntil tơm tăm ueh. Năp lor, jă kônh wa n’hanh băl mpôl djăt nău tuch tăm ta nkual Tây Nguyên.

 

T^ng ăp Cty cao su ta Tây Nguyên, rnoh khlay cao su tăch n’gluh dơn hôm nklăp 36 rkeh tât 41 rkeh prăk/tấn rtăk sơ chế dơm. Hôm đah ntu\k tăch rgâltâm dak, [on lan dơn tăch rtăk rêh đah 7 rbăn 500 tât 8 rbăn prăk/kg dơm. Đah rnoh khlay a[aơ, r^ng ăp tấn cao su tăch n’gluh, ăp doanh nghiệp roh 5 tât 7 rkeh prăk, hôm [on lan hôm geh bah prăk tăch rtăk cao su dôl mô to\ng prăk luh kan jêng âk rnăk rlu tor rtăk./.

 

Bâh bôk năm tât a[aơ, nkuăl Lạc Dương, n’gor Lâm Đồng le\ rdâk njêng geh 13 nău kan mât tăm cà phê an [on lan rnoi đê| ta ăp xã Đạ Sar, Đạ Nhim, Đạ Chai n’hanh Đưng Knớ. Ăp nău kan mât tăm cà phê geh ntuh kơl bơi tât 4 rkeh n’gul prăk. Nchrăp tâm năm aơ, ndrel đah ăp nău kan mât tăm cà phê, Lạc Dương, n’gor Lâm Đồng hôm nha rdâk njêng 2 nău kan mât rong djăr, 6 nău kan rong kik n’hanh 5 nău kan rong ndrôk gay ma [ư t^ng nău kan jut jăng ach o ngăch n’hanh nâp nâl.

 

Khay mih năm aơ, âk rnăk [on lan ta Tây Nguyên rvăt ntil tiêu mha êng s^t tăm. T^ng ăp nhih pah kan dơi kan, ntil tiêu mha êng dja I ngăn lah tiêu bri Amazon, lah ntil tơm sre, rêh tâm bri, geh nău dơi ât l’ư\t mbe\ âk. Ntil tiêu dja dơi uănh năl mpeh âk play, săk kah, tu tơm luh. Yơn lah t^ng ăp ntu\k [ư yơng, tăch rgâl si ntil ri rnoh âk bu rvăt ntil tiêu mha tâm khay mih âk. Nhih pah kan dơi kan le\ mbơh njrăng lor nu^h [on lan ân njrăng njrăng rnôk do\ng ntil tiêu mha gay der rmoh rman, khuch khat./.

 

Du ntu\k geh srê sôt mbung plôk nchop ta ndrôk rpu mhe geh ntoh ta nkuăl [on têh Kon Tum, n’gor Kon Tum, đah 33 mblâm ndrôk geh ntưp ji. T^ng nău ua\nh năl bâh ntu\k kan thú y ta ntu\k, ntu\k geh srê ntoh luh ta rlau 10 mblâm ndrôk ta [on Kon Sơ Lam 2, phường Trường Chính, nkuăl [on têh Kon Tum bâh nar 25/5, lôch ne\ tre\ lam tât mpôl ndrôk bâh [on Kon Sơ La 1, a[aơ le\ geh 33 mblâm ndrôk geh ntưp ji. Nău du\t nkah lah rnôk mpôl ndrôk aơ geh sôt mbung plôk nchop, nu^h [on lan ta ntu\k le\ săm êng ma mô mbơh an ntu\k kan thú y n’hanh n’gâng kan ta ntu\k g^t. lôch 5 nar geh srê, ntu\k kan thú y nkuăl [on têh Kon Tum mơ g^t n’hanh leo rdâng đah srê.

 

            Ta n’gor Dak Lak, n’gâng kan dơi kan lor bôk năp saơ mbr^ng sêt guh ta bum blang, đah ntưp rêng ngăch. Ntil mbr^ng guh dja le\ lơh khuch rlău 70ha bum blang ta ăp xã Khuê Ngọc Điền, Hoà Sơn n’hanh thị trấn Krông Kmar, nkuâl Krông Bông. Ntil bu tuh dja krêp mbâl tâm chông bum blang, [ư ru\ng lha, brêt têh, khuch tât nău săk geh bum. Nău nkh^t krêp bu tuh mâp jêr jo\t đo\ng, yor ta săk păng geh  rsap jrêng nkum wa\r, mô lăp dak, jêng do\ng dak si puh nkh^t mô jêng tam./.

 

Ơi kônh wa n’hanh băl mpôl! Khay mih le\ tât, Dak Lak dôl ta yan sr^h tăm, yơn mô đê| rnăk  ta aơ m^n rvê yor mô g^t ntu\k lah ntil geh nău knơm. Na nê|, đah ăp ntil tơm công nghiệp jo\ năm kơt cà phê, tiu, n’hanh tơm sa play lơ ma âk lơn, yor lah bâh ntu\k kan têh le\ w^ we\ tâm nău kan ôp nău, ua\nh nđôi. Nău nchih “ Dak Lăk:Mô ueh di tâm nău mât ua\nh ntil tơm tăm” bâh QH-PV radiô nău ngơi VN gu\ kan ta Tây Nguyên nkoch nău aơ.

Lôch geh ăp rơh mih bôk yan, du đê| [on lan kan lo\ mir ta xã Ea B’hôk, nkuăl Chư Kuin n’gor Dak Lăk njôt le\ ma dneh công nông tât ta xã Hoà Thắng, nkuăl [on têh Buôn Ma thuột ntu\k geh viện khoa học kĩ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên, way ntơ lah Viện Ea Kmat gay ma rvăt ntil cà phê , tiu n’hanh tơm play s^t tăm. Ta aơ, geh du\t âk ntu\k kan nkra njêng, tăch rgâl tơm tăm geh ntơ nchih “Ea Kmat”. Ndrel đah âk ntil ndơ nchih pla, ta aơ hôm nha geh ăp nu^h mpôl kan du\t nsrôih jă năch, [ư an [on lan rvăt ntil w^ we\. Nô Nguyễn Văn Cảnh tât rvăt ntil tơm tiu ngơi.

A[aơ gâp rvăt ta rgo\ trong aơ, t^ng nău gâp nơm ua\nh saơ ueh r^ rvăt dơm, mô geh nău knơm ngăn đo\ng. a[aơ bu tăch r^ bu lah tiu Vĩnh Linh ne\, yơn lah mơh ntil tiu r^ he mô dơi g^t. a[aơ mhâm g^t lah ntu\k tăch ngăn. Gâp u\ch mhâm a[aơ Dak Lak lah an geh mât ua\nh mhâm [ư an đăp mpăn an nu^h rvăt.

Ntil tơm công nghiệp yor viện khoa học kĩ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên  [ư đah naư ntơ “Ea Kmat”  le\ ntoh lư bâh ntơm. Yor ê ho\ geh mbơh dăn nău mât do\ng kan, jêng nău ntơ aơ le\ geh rhianưg ntu\k kan [ư ntil so\k pla n’hơ tâm âk năm ba năp. Wa H’Wương Niê- Cán bộ nông nghiệp địa chính xã Hoà Thắng, nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột an g^t, kanu\ng êng ta ntu\k xã le\ geh rlău 30 ntu\k kan tăch rgâl tơm ntil geh ntơ Ea Kmat. Ăp ntu\k tăch aơ mô dơn kanu\ng ươm êng ntil, ndop êng tơm ntil ma hôm nha rvăt ăp ntil tơm sa play bâh miền Tây s^t gay ma tăch an geh prăk. Nău kan bâh ăp ntu\k kan aơ, t^ng nău mbơh bâh wa H’Wương Niê lah du\t jêr mât njrăng.

Tâm nău ua\nh nđôi ntu\k pah kan, tăch rgâl ntil tơm tăm r^ du\t âk a[aơ lah nău ntu\k bâh tu tơm r^ ê ho\ geh đăp mpăn. Nău way r^ khân păng tăch ta âk trong, khân păng yông ndơ pla n’hơ gay ma tăch, ăp tơ\ hên hăn ua\nh nđôi r^ nu^h tơm tăch krap, jêng du\t jêr gay ma ua\nh nđôi ăp ntu\k kan aơ.

T^ng nău mbơh bâh ntu\k kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao [on lan n’gor Dak Lakư, ta ntu\k a[aơ geh du\t âk ntu\k pah kan, tăch rgâl tơm tăm, tâm ne\ du\t âk lah ươm, ndop, ăp ntil tơm công nghiệp kơt lah cà phê, tiêu, nkre lah rvăt ăp ntil tơm sa play bâh miền Tây s^t gay ma tăch. Rnoh du\t âk, yơn ăp năm nu^h kan ua\nh nđôi ta ntu\k kanu\ng geh [ư ua\nh nđôi du rơh dơm. Bôk yan mih năm aơ, mpôl kan le\ geh ua\nh nđôi ta 4 nkuăl, đah 19 ntu\k, kanu\ng geh saơ 4 nu^h tih, yơn ê ho\ geh rmal đo\ng, yor ăp nu^h tih mô geh mbơh. Wa Phan Thế Hoan- Groi chánh thanh tra, ntu\k kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao [on lan n’gor Dak Lăk ngơi.

Nu^h kan ua\nh nđôi r^ saơ geh nu^h [ư tih mpeh ndơ lir, dôl tâm rnôk ua\nh rmal, jă ăp rnăk pah kan, tăch rgâl tât ua\nh ôp nău. Nău jêr lah tâm rnôk ua\nh nđôi, ăp rnăk [on lan mô geh tâm mbơh na nê|, der nău ôp, kuăl đt ton mâp r^  khân păng mô u\ch. Đah rnoh ua\nh nđôi kơt a[aơ r^ ê ho\ dơi mât ua\nh ăp tnil kon ntil ta n’gor, du\t âk ntu\k tăch ntil tơm ma gâp mô dơi g^t, ăp rnăk [on lan ươm êng r^ mpôl kan têh mô dơi ua\nh nđôi.

Nău kan pah kan, tăch rgâl ntil tơm tăm công nghiệp n’hanh tơm sa play ta Dak Lak dôl geh du\t jêr, yơn nău kan mât ua\nh bâh ntu\k kan têh ê ho\ na nê|, geh rnôk mô hôm dơi. Nău kan aơ, [ư an nu^h [on lan mô đăp mpăn rnôk rvăt ăp ntil tơm tăm công nghiệp geh tăch âk ta ntu\k tăch rgâl, yor mô geh ntu\k đăp mpăn nău ueh.

           

Ơi kônh wa n’hanh băl mpôl! Công ty TNHH Tư vấn Đầu tư Phát triển Nông lâm nghiệp Eaka mat (Mpeh Viện khoa học kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên) lah ntu\k mbơh nti, ndơ\ rgâl mhe khoa học kỹ thuật, nkre ma [ư yơng, pă an ntil đăp mpăn săk jêng ue\h an kônh wa [on lan kan lo\ mir ta nkual Tây Nguyên. Cty way ndrel hăn đah [on lan kan lo\ mir tâm rnôk lo\ kan. Tâm bôk ntuh nău ngơi nar aơ, Tiến sĩ Trần Vinh- Giám đốc Công ty mbra mbơh g^t nău lư n’hanh mbơh nti an kônh wa mpeh ăp ntil nău khlay, ma rơh tâm ôp ngơi đah PV Đài TNVN way gu\ kan ta Tây Nguyên.

Ơi wa, dăn may an g^t nău dơi pă an ntil tơm công nghiệp, lơn lah ntil cà phê an [on lan ta nkual Tây Nguyên phâm mêh?

Năm aơ (2014) rnoh âk rvăt do\ng ntil, lơn lah tơm ntil cà phê bah kônh wa lơn ma âk đo\ng, yor hvi rnoh neh tăm Cà phê mhe âk lơn năm 2013. năm aơ, Công ty mpôl hên yơng geh nklăp 1 rkeh n’gul tơm ntil, tâm nê geh rlău 500 rbăn tơm ndop măt. Tât rnôk dja ri kônh wa le\ đăng ký le\. Lôch nê an saơ rnoh rvăt năm aơ âk lơn năm e nơh, yơn rnoh khlay ri mpôl hên nha mât kơt ơm. Mpôl hên tâm boh đah Nestle gay ma yơng rlău 1 rkeh tơm cà phê ăp ntil đo\ng gay ma ntop kơl 50% rnoh khlay tơm ntil, gay bah ir jêr jo\t an [on lan, mpôl hên tâm boh đah VICOFA gay ma [ư yơng ntil găr lai đo\ng, ăp năm [ư yơng bar pe jât tấn găr ntil gay ma pă an kônh wa. Bôk nău kan dja nha hôm ntoch jong tay đo\ng. Ndrel đah tơm cà phê, a[aơ, [on lan kan lo\ mir ta Tây Nguyên dôl geh trong r[o\ng tăm rlu\ âk ntil tơm tăm êng [a [a\ đo\ng, lơn lah ăp ntil tơm sa play kah êng. T^ng may, nê lah trong r[o\ng ue\h đo\ng may lah?

Ăp năm rlău aơ, kônh wa du\t u\ch ngăch đah ntil tơm mhe kơt tơm Mắc-ca n’hanh ăp ntil tơm sa play kah êng. Nău tăm rlu\ ăp ntil tơm tăm mhe ri ue\h, yơn lah he ân joi g^t kloh mpeh nău ue\h êng bah t^ng ntil tơm tăm, t^ng ntil neh lor rnôk he tăm âk n’hanh le\ ma ntu\k tăch rgâl đo\ng. Nt^t kơt tơm Mắc-ca, kônh wa m^n ntôn lah dơh [ư jêng djăt ma tâm rlong tăm, ri gâp m^n lah lah mô geh quy hoạch ne nê| an nkual tăm ăp ntil tơm mhe dja ri tâm let năp aơ tay mbra roh dơm.

Mhe aơ, kônh wa ta Dak Lak lah êng n’hanh Tây Nguyên lah nsum dôl ma tâm rlong tăm tiêu mha êng, hôm way kuăl lah tiêu Amazôn, may moh geh nău mbơh njrăng lor đo\ng?

Mpôl hên le\ hăn uănh ăp mir tiêu le\ tăm đah a[aơ 3 năm ta Đồng Nai ri saơ tơm ndop tiêu Amazon ta tơm tiêu Vĩnh Linh ri saơ hao jêng ue\h đo\ng. ntil tiêu dja ân to\ dak, lah mô to\ păng mbra kh^t. He ân geh đề tài gu\ m^n na nê| lơn, lah a[aơ kônh wa djăt ma tăng lư kơt nê rvăt s^t tăm âk; du du\ng tiêu Amazon geh rnoh khlay bah 40 tât 50 rbăn prăk ri du\t khlay rđ^l đah tiêu he, ma mô ho\ geh du đề tài I gu\ m^n mpeh tiêu dja, yor kơt nê| mô ho\ dơi an tăm âk lam hvi.

Du nău nha ngăn geh tâm âk năm bah ri aơ nơh, nê lah hang rhiăng ntu\k [ư yơng ntil tơm công nghiệp le\ nde tâm ntô l^r “Ea Kmat” ntoh lư bah Viện gay ma tăch rgâl, t^ng may nău nê moh geh tât khuch mêh?

A[aơ wa\r Viện Ea Kmat mpôl hên geh hang rhiăng ntu\k [ư yơng ntil nchih săk Ea Kmat da dê. Nu^h hăn tât rvăt ntil geh rnôk tâm w^ đo\ng. Jêng, nău [ư yơng ntil bah dih, t^ng gâp ri Nghih dak ân mât uănh lhăt lơn đo\ng. Bol ma du đêt ntu\k [ư yơng ntil nha geh săm[u\t an tăch rgâl đo\ng yơn I ngăn khân păng mô geh mir ntil tơm luh bôk năp. Yor kơt nê|, t^ng gâp, ân mât uănh lhăt lơn, lơn lah sở Nông nghiệp way hăn mât uănh groi nđôi mbro. Yơn ntu\k I mô to\ng dơi [ư yơng ntil ri he ân n’gluh lơi gay kônh wa [on lan rvăt geh ntil I du\t ue\h”.

Ơ, dăn lah ue\h wa!

            Kônh wa n’hanh băl mpôl mhe tă djăt nkô| trăch ndrel hăn đah [on lan kan lo\ mir tât ta aơ ho\ le\ jêh. Lah ue\h kônh wa n’hanh băl mpôl le\ pơk djăt. Ăp ntil nău u\ch ôp bah kônh wa geh tât kỹ thuật tuch tăm mât rong dăn njuăl tât Ban biên tập chuyên mục “Đồng hành cùng nhà nông”- Cơ quan thường trú Đài TNVN tại Tây Nguyên, số 19A Lê Duẩn, thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Dak Lak. Mpôl hên mbra jă ăp nu^h rnâng kan tâm trong tuch tăm mât rong rblang ơh ăp nău ôp bah kônh wa.

                                                         Điểu Thân và Thị Đoắt dịch đọc: