VOV4.M’Nông: ta nklang khay mih, ndrel đah ăp nău bu tuh mbr^ng, mbuh gur, r^ a[aơ, nău bu tuh kro n’g^ng, kro play dôl khuch âk ta tơm cà phê ta Gialai. Aơ lah nău bu tuh way geh ta tơm cà phê, yơn lah ăp rơh mih mbro [ư an nu^h tơm mir mâp âk nău jêr jo\t tâm nău njrăng săm nău bu tuh aơ. Phóng viên nkô| way nkoch mbơh nău ngăn aơ ta nkuăl [on têh Pleiku, n’gor Gialai:

            Mir cà phê 1ha bâh wa Đinh Văn Quang ta tổ 16, phường Phù Đổng, nkuăl [on têh Pleiku, n’gor Gialai dôl geh bu tuh khuch âk. Wa an g^t, nău bu tuh kro n’g^ng n’ha ntoh tâm mir cà phê bâh rnăk vâl wa bâh bôk khay mih. Bôk năp lah ăp ntu\k bêk gu\, ndu\h ta ntô play nse. Lôch ne\, ntu\k ndu\h aơ lăp jru tâm găr [ư play ôm, krăk n’hanh ru\ng. ta n’g^ng, ntoh geh bâh ăp ntu\k kô| n’g^ng tre\ lam tât n’g^ng. rnôk n’g^ng kro, n’ha ta n’g^ng kro đo\ng n’hanh ntơm ru\ng. du đê| tơm bu tuh âk, nău bu tuh geh ta ăp n’g^ng têh n’hanh tơm [ư an bâh ta tơm, n’g^ng geh bu tuh tât ta chông jêng kh^t kro.

            Nău du\t nkah ngăn lah nău bu tuh kro hun hao, tre\ lam ngăch bâh n’g^ng aơ tât n’g^ng êng, bâh tơm aơ tât tơm êng tâm mir [ư an cà phê mô dơn ru\ng play ma hôm nha mbra geh kh^t tơm. Wa Đinh Văn Quang m^n rvê:

            “Tơm cà phê lah nkre geh dak yơn an ueh aih, an geh măt nar r^ mơ păng geh ueh an tơm hun hao. Hôm lah mih n’hach kơt aơ r^ dơh an nău bu tuh. Păng dôl ntoh ta n’ha dôl ueh nđir geh bêk guh, lôch ne\ rgâl jêng gur kơt lah kro, lôch ne\ ru\ng. kơt ne\ n’g^ng mbra hoa\nh, kro dâl, play t^ng ne\ kro đo\ng, play kranh, play nse ru\ng le\ [ư an tơm khuch tât nău geh”.

            Ndrel kơt ne\ đo\ng, wa Nguyễn Xuân Thuỷ, ta trong Lê Duẩn, nkuăl [on têh Pleiku le\ dôl joi trong săm nău bu tuh kro ta mir cà phê 2 ha bâh rnăk vâl. Wa an g^t, mir cà phê lơ ma ueh nđir, jêng, r^ nău bu tuh lơ ma âk n’hanh ngăch lơn. Nău way, păng săch du nar ueh aih gay ma puh dak si mât tơm tăm. Yơn năm aơ, khay mih jo\ jong, đah âk rơh mih têh mbro [ư an rnoh dak si păng puh an tơm cà phê geh klor rdu jêng mô tâm.

            A[aơ nău bu tuh kro tơm le\ [ư an mir tơm bâh wa ru\ng âk play, nkre lah âktơm le\ ntơm kro n’g^ng. wa Nguyễn Xuân Thuỷ nkoch, năm aơ, rnoh cà phê tâm mir mbra huch klâp ma 1/3.

            “Lah mô ir âk r^ păng du du đê|, tât du\t yan lah ru\ng le\play ta n’g^ng. hôm lah păng geh hô r^ kro n’g^ng dâl. Yan aơ r^ ya\nh păng hôm nha geh 5 tât 7 lạng play du n’g^ng, tơm roh khuch klâp ma 70%, geh tơm du\t yan lêh r^ ru\ng le\. Gâp tăng âk nu^h lah nău bu tuh aơ yor sêt ơ jêng lah mơh ntil dak si săm mô dơi bah đo\ng. ntơm nơh gâp le\ rlong do\ng dak si Anvil, Carban, yơn mô tan”.

            A[aơ, ta nkuăl [on têh Pleiku, Gialai, nău bu tuh kro n’g^ng khuch âk ta mir cà phê bâh 6 tât 10 năm lôch tăm dôl an geh play âk. Nău bu tuh kro n’g^ng khuch ta ăp ntu\k tâm tơm bah tơm, n’g^ng, n’ha n’hanh play. Yor ne\, nău bu tuh aơ mô dơn [ư n’huch nău geh mir tơm, ma [ư an du n’gul tơm cà phê mbra geh kh^t kro, mô dơi an geh âk play tâm yan ba kơi.

Gay kơl kônh wa njrăng n’gang n’hanh bah ir geh ntưp bu tuh nđôch lơh khuch tơm cà phê, kỹ sư Lê Bá Nghiêm, cán bộ ntu\k rgum ntru\t nsôr tuch tăm mât rong n’gor Gia Lai, nkoch mbơh du đêt trong nkra kỹ thuật lơh bah ntil bu tuh dja. Jă kônh wa n’hanh băl mpôl gu\ djăt:

Hơi kỹ sư, a[aơ, bu tuh nđôch dôl lơh khuch âk ta mir cà phê ta Gia Lai jêng geh ma nău hu\ch săk geh play tơm tăm. Kỹ sư mbra nkoch kloh lơn ăp nău mpơl mha êng bah ntil bu tuh dja ta tơm cà phê đo\ng?

Kỹ sư Lê Bá Nghiêm: Bu tuh nđôch ta tơm cà phê nu^h [on lan Tây Nguyên way bên kuăl lah bu tuh kro n’ging, kro play. Ntil bu tuh dja way geh hô ta tơm cà phê ho\ play âk năm, lơh khuch ta âk ntu\k êng êng kơt play, n’ging, tơm, lha. Jêng lah păng lơh khuch le\ rngôch ăp ntu\k ta tơm cà phê [ư jêng ăl trong lăp măt nar bah lha tât tơm. Geh ăp tơm bu tuh nđôch hô way ntoh dăch kêng nkong play n’hanh ntu\k tâm mpet play. Rnôk bôk năp dơn geh bêk nđôch tơm, nduh du đêt, jo\ tât 1 pơh mô lah 10 nar mbra rêng lam tât n’gul play mô lah 2/3 play cà phê, lơh ru\ng play. Hôm ta tơm cà phê ntoh bêk jê|, lơn lah ta ntu\k tơm nchrăp lăp kranh, rnôk rêng ju\r tât rvoal tơm nê, ri le\ rngôch du gâl tơm nê tât chông geh kro hoănh le\ rngôch. Jêng bu tuh nđôch klach rvê ta ntu\k [ư an cà phê kh^t n’ging, play. Ta lha kơt nê đo\ng, bôk năp dơn geh bêk nđôch, rnôk ntưp rêng le\ tât 1/3 lha ri lha ru\ng. lah kơt nê ntưp rêng tay ta tơm ri klach rvê ngăn, khuch hô tât săk geh cà phê.

Moh nkô| [ư jêng bu tuh nđôch ta tơm cà phê mêh, hơi kỹ sư?

Kỹ sư Lê Bá Nghiêm: Mpeh nkô| [ư jêng bu tuh nđôch ta tơm cà phê ri lơn âk lah ntưp rêng bah năm dja tât năm êng [a [a\ ndrel ta du tơm cà phê. Tâm rnôk mât chăm, du đêt nu^h way bên so\k ntô cà phê mô ho\ ndum poh ta mir d^l. aơ lah ndơ ntưp rêng bah năm bah năp tât năm bah kơi tay. Ndơ tâl bar lah n’ging bah tơm cà phê n’hâm n’glu ri bu tuh lơn ma ntoh hô. Ăp mir geh koh n’ging aih ue\h ri đêt geh bu tuh nđôch lơn.

Ăp nu^h tơm mir mhâm [ư gay njrăng n’gang bu tuh nđôch ta tơm cà phê mêh, hơi kỹ sư?

Kỹ sư Lê Bá Nghiêm: Lơn âk lah he njrăng n’gang lor lah khlay dơm. Tâm pah kan njrăng n’gang bu tuh, đah ăp mir le\ geh bu tuh nđôch, le\ năm klêh play, he ân koh ăp n’ging kro, n’gluh bah dih mir, lôch nê hăn su. Mô lah, klêh cà phê lah u\ch ntô gay an rmu\ ôm jêng ue\h an mir ri he ân ndum na nê|, mô poh ntô rêh gay njrăng bah bu tuh. {ư dơi kơt nê| ri he le\ [ư bah ir ntưp rêng nklăp 70% ntưp rêng bah năm bah kơi tay hôm. Rnôk saơ ntoh bu tuh ta n’ging hôm ri lơi ir poh đạm, gay cà phê lơi ir mbe\.

Rnôk cà phê le\ geh ntưp bu tuh nđôch, nu^h tơm mir mbra do\ng mhâm trong nkra gay [ư bah ir ntưp bu tuh mêh, hơi kỹ sư?

Kỹ sư Lê Bá Nghiêm: Geh du đêt ntil dak si hôl êng tâm trôm kơt Carbenzim  n’hanh Hexaconazole geh nău dơi nking nchăng kro n’ging, kro play. Păng mbra dơi nking nchăng êng ta nkual geh bu tuh, dơn nking nchăng ta rnôk nê dơm. Mô dơi nkh^t bah le\ ntil bu tuh [ư jêng bu tuh nđôch. He ân njrăng n’gang ntưp rêng đah ăp khay. Lah sơh kro ri bah ir, hôm mih mbe\ ri bu tuh nđôch hôm ntoh tay t^ng khay. Puh dak si gay bu tuh nđôch mô ntưp rêng tât nkual êng [a [a\. Hôm n’ging, play kro tă bah bu tuh nđôch lơh ri mô dơi dâk hao jêng tay. Mhe aơ, Viện Khoa học Nông lâm nghiệp Tây Nguyên le\ gu\ m^n n’hanh dơi Bộ Nông nghiệp n’hanh Phát triển Nông thôn kơp dơn du đêt ntil cà phê du dăng cho\l đah bu tuh, lơn lah kơt ntil bu tuh nđôch. Lôch an uănh saơ na nê| âk năm ri du\t geh nău tam. Âk ntil mô hôm geh bu tuh nđôch. T^ng nău njrăng đă bah nhih pah kan ntru\t nsôr tuch tăm ri đah mir cà phê kro ranh, ân rgâl tăm tay ma ntil mhe gay bah ir ntưp đah ăp ntil bu tuh kơt bu tuh nđôch.

Dăn lah ue\h kỹ sư!

Nu^h nchih rblang: Điểu Thân n’hanh Thị Đoắt