VOV4.Mnông: A[aơ, du\t âk rnoh neh cà phê ta ăp n’gor Tây Nguyên dôl le\ jo\ năm, nău geh mô hôm âk, yor ne\ [on lan mô nă mât ua\nh tât nău tăm tay. Yơn lah, ndrel đah ăp nău jêr mpeh prăk kan, rnon ntil , nău bu  tuh ta neh, ngăn lah ăp bu  tuh ta reh , [ư an nău tăm tay mô săk rnglăy kơt he u\ch.

            Rnăk vâl wa Phạm Lai, ta tổ dân phố 5, phường Đạt Hiếu, nkuăl têh Buôn Hồ, n’gor Dak Lak geh 2 ha cà phê tăm bâh năm 1995. lôch âk năm lêh play, tơm cà phê le\ ranh n’hanh kh^t jêng wa tăm tay du n’gul. Năm bôk năp mhe tăm tay, tơm cà phê hao jêng ueh, le\ rngôch n’g^ng n’ha ueh nđir. Yơn lah, tât năm tal 2, n’hanh tal 3, mir tơm ntơm ntoh êr n’ha, tơm mô jêng, hun hao mô ueh, geh du đê| tơm le\ kh^t. ua\nh năl, wa Lai an g^t yor rnôk [ư neh mô tâm di jêng lah tơm cà phê geh bu sa reh. Bôl ma le\ hoach âk prăk mât săm yơn mô tam đo\ng.“Ntơm nơh ua\nh nsum tơm cà phê le\ ranh jêng geh bu  tuh n’hanh kh^t dâk r^ gâp rôk lơi, tăm tay tơm êng. Bâh rnôk tăm tay r^ tơm cà phê mhe geh du năm tơm du\t ueh, yơn lah lôch ne\ tơm ntơm êr n’ha. Gâp le\ to\ dak, poh phân du\t âk n’hanh poh âk ntil dak si yơn lah mô tam đo\ng yor tơm geh bu   tuh reh.

            Tâm ban kơt rnăk wa Trần Viết Đại, ta thôn Tân Hiệp, xã Ea Toh, nkuăl Krông Năng, le\ tăm tay  3 sào cà phê ta năm tal 2. Dăch aơ, du đê| tơm ntơm êr n’ha, mô jêng. wa ku^h ntu r^ saơ ta bôk reh ăp tơm aơ geh ăp ntu\k pul, reh mô dơi hao jêng.“Rnăk vâl gâp r^ geh tăm bar pe rhiăng tơm cà phê dơm yơn ua\nh nsum bar pe năm ba năp r^ saơ tơm hun hao ueh yơn tâm rnôk dăch aơ geh du đê| tơm mô jêng r^ gâp mô g^t mơh lơh. Gâp le\ kuih ua\nh r^ saơ reh geh bu tuh ôm.

            Lah ngoăy tâm âk doanh nghiệp tăm n’hanh tăch cà phê du\t têh ta nkuăl Ia Grai, n’gor Gialai, Cty cà phê Ia Sao geh âk roh neh cà phê tăm bâh năm 1986. tât a[aơ, ăp rnoh cà phê aơ le\ ranh, nău ge play mô hôm âk. Wa Phan Hồng Luân, kruanh ntu\k kan kĩ thuật nông nghiệp, Cty cà phê Ia Sao an g^t, a[aơ, cty dôl tâm rgop đah Viện Khoa học kĩ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên n’hanh Tập đoàn Lộc Trời tăm tay du đê| rnoh neh cà phê. Yơn lah, mhe ntơm tât năm tal 2 yơn ta mir mhe tăm le\ ntoh geh bu  tuh reh [ư an tơm cà phê mô jêng.“Cty gâp a[aơ dôl tăm tay ta rnoh neh 2,7ha. A[aơ lôch 1 năm tăm r^ saơ tơm êr n’ha, bâh nău ua\nh năl neh n’hanh reh r^ rnoh bu  tuh ta reh du\t âk.

            Nău bu  tuh ta reh du\t âk ta bâh ta neh jêng nău njrăng du\t jêr, [ư khuch âk tât nău tăm tay cà phê bâh [on lan kan lo\ mir.

           Thạc sĩ Huỳnh Minh Châu, Kruanh jrô kan gu\ m^n n’hanh njêng dak si, Tập đoàn Lộc Trời nt^m nti du đêt trong nkra gay mât njrăng geh nău tam bu ro\ sa reh ta tơm cà phê.

            Ơi thạc sĩ Huỳnh Minh Châu, bu ro\ sa reh n’hanh lơh khuch an ăp ntil tơm tăm bah trong lăp sa mêh?

            Thạc sĩ Huỳnh Minh Châu: He g^t lah bu ro\ sa reh ri gu\ tâm trôm neh n’hanh lăp sa tâm reh. Tâm trôm neh ri uănh t^ng ntil tơm tăm n’hanh t^ng nkual neh êng êng ri mbra geh ăp ntil bu ro\ sa reh êng êng. Yơn lah ntil bu ro\ sa reh ma he way mâp du\t âk ta tơm tiêu tâm ban kơt tơm cà phê đo\ng ri geh bar ntil, du ntil lah [ư jêng kô| pu\n ta reh n’hanh du ntil ro\ sa tâm trôm reh mbra dơi luh lăp tâm reh n’hanh [ư an reh jêng ôm.

            Rnôk bu ro\ sa reh kôr lăp tâm reh n’hanh [ư jêng kô| rtoăl tâm trôm nê ri mbra jêng luh rtăk [ư ăp ndơ sa mô dơi n’hao mât tât tơm. Ntơm bah nê tơm mbra nhop hoănh mbrơi [ư jêng hu\ch săk geh n’hanh mbrơi mbrơi tơm kh^t.

            Ntil tâl bar lah bu ro\ sa reh mô gu\ tâm trôm reh ma rhoch ôm reh ri lơh khuch an reh mbrơi mbrơi ôm n’hanh mô dơi rhôp ndơ sa kah, [ư an tơm nhop hoănh mbrơi mbrơi lôch nê kh^t đo\ng.

            Ơ, a[aơ geh du\t âk [on lan mâp geh bu ro\ sa reh tâm rnôk sreh tăm tay cà phê. Ndr^ rnôk mâp nkô| nău dja ri kônh wa mhâm [ư mêh, hơi thạc sĩ?

            Thạc sĩ Huỳnh Minh Châu: Gay mât njrăng bu ro\ sa reh ri mpôl hên hăn t^ng trong do\ng dak si vi sinh, yor bu ro\ sa reh lah du ntil ndơ rêh gu\ sa tâm neh đo\ng. Rnôk he do\ng ăp vi sinh vật tâm rdil nsum gay [ư bah ir âk mbâl bu ro\ sa reh tâm neh ri rnôk nê mbra kân dơi nău hao rơ\ jêng bah bu ro\ sa reh lơh khuch tơm tăm.

            A[aơ bah meng nău he do\ng ăp dak si sinh học gay rdêl bah rnoh rơ\ jêng bah bu ro\ sa reh tâm neh ri ta rnôk bôk năp rnôk he ndrih ma tăm tơm mô lah tâm bôk khay klêh play ri he ân do\ng ăp ntil dak si hoá học gay [ư hu\ch bah âk bu ro\ sa reh [ư bah ir khuch tât tơm tăm. Nt^t kơt ăp dak si mpeh hoá học he mbra dơi do\ng dak si Solvigo lor rnôk tăm tơm. Lôch nê ri he mbra n’glăp do\ng ăp ntil dak si sinh học kơt Trico DHCT. Trico DHCT geh ăp ntil ndru mbr^ng sêt Tricodecma mbra tâm rdil lăp sa tâm bu ro\ sa reh n’hanh [ư hu\ch hêng bu ro\ sa reh, ntơm bah nê mbra kân ta rnoh đêt mbra mô khuch an tât tơm tăm.

            Thạc sĩ geh nkah tât nău do\ng dak si hoá học, ndr^ kônh wa ân do\ng dak si hoá học mhâm [ư gay đăp mpăn n’hanh bah ir roh hoach âk mêh?

            Thạc sĩ Huỳnh Minh Châu: Bol ma he t^ng trong do\ng sinh học hữu cơ yơn lah păng ân geh du nău tâm rlu\ nsum nkre đah dak si hoá học n’hanh sinh học tâm ban kơt hữa cơ đo\ng ri tơm mơ hao jêng, nkre săk geh âk nkre mât njrăng dơi tơm tăm. Du dak si hoá học lăp tâm neh jêng ndơ gu\ rêh tâm neh mbra geh nkh^t. yơn lah he mbra n’glăp do\ng tâm rnôk bôk năp gay rdêl bah bu ro\ sa reh d^l mô lơh khuch an tơm tăm. Lôch nê he rdâk rơ\ jêng tay rnoh ndơ gu\ rêh tâm nâm neh ma trong to\ ăp ntil vi sinh vật ue\h jêng tâm nê.

            Đah dak si hoá học ri mông nar lêk tam mbra ngăch mô lah mbrơi, nklăp bah 3 tât 10 nar. Ri lôch do\ng dak si hoá học ri he mbra n’glăp do\ng nkre ăp ntil vi sinh tâm nê lôch nê nklăp du pơh tât 10 nar gay kơi ntop tay ăp ntil vi sinh gay an păng geh tâm ban tay kơt ơm.

            Bah meng nê ri mpôl hên do\ng ăp dak si hao jêng gay n’glăp do\ng tâm neh mô lah puh bah lơ lha. Gay tơm hao jêng ue\h n’hanh geh soan cho\l dăng ri tơm ân jêng dăng ngăn, jêng tâm neh mpôl hên kơi ntop to\ tay ăp ntil dak si vi sinh tâm neh ue\h jêng. Nt^t kơt rgâl bah hôm ma do\ng DAP, NPK ngăn ri he mbra do\ng ăp ntil NPK geh nkre đah hữu cơ. Yor đah tơm tăm jong nar n’hanh tơm sa play ri dak hữu cơ mô dơi lah mô geh tâm rnôk mât chăm nâp dăng jo\ jong.

            Kơt thạc sĩ mhe nkoch ri nkô| nău bu ro\ sa reh du\t jêr lơh bah. Ndr^ moh geh trong gay njrăng n’gang đah bu ro\ sa reh lah êng tâm ban kơt ăp ntil bu tuh tâm neh đo\ng mêh hơi thạc sĩ?

            Thạc sĩ Huỳnh Minh Châu: Gay njrăng n’gang dơi ăp tu ndru\ng chuh sa tâm neh lah nsum n’hanh bu ro\ sa reh lah êng ri he ân do\ng âk trong lơh mô dơn do\ng du ntil ndơ. Lah dơn do\ng du ntil dak si hoá học dơm ri mô dơi đo\ng ma do\ng du trong mât chăm dơm mô dơi đo\ng.

            2 trong nkra du\t khlay lah mât chăm ue\h n’hanh puh dak si mât njrăng si tăm. Đah dak si mât njrăng si tăm ri kônh wa mbra do\ng ăp dak si hoá học n’hanh sinh học tâm breh nsum, du ding lah mbra rdêl bah bu tuh n’hanh du ntil êng lah [ư kân bah ir âk mbâl ntil bu tuh tâm ban kơt ăp ntil mbr^ng sêt tuh sa tâm neh đo\ng.

            Nău tâl bar mpeh trong mât chăm ue\h ri kônh wa he ân njrăng weh [ư mir soih aih, soăt dak ue\h, ri he mbra do\ng trong nchrăp lor gay njrăng n’gang mât uănh geh nău dơi ăp ntil mbr^ng sêt [ư jêng khuch tơm tâm neh tâm ban kơt bu ro\ sa reh đo\ng.

            Ơ, dăn lah ue\h thạc sĩ Huỳnh Minh Châu.

Nu^h nchih rblang: Điểu Thân n’hanh Thị Đoắt