VOV4.M’nông: Ăp khay dăch aơ, tâm ăp xã Ea Yông, Ea Kênh n’hanh nkuăl têh Phước An nkuăl Krông Pách, n’gor Dak Lak, ho\ geh [ư tơm sầu riêng khi\t âk, khuch ngăn tât nau kan văng sa. A[aơ n’gâng kan ho\ [ư kloh nkô| nau [ư bu lơh lah yor sêt Phy-top-tho-ra Pal-mi-vo-ra [ư n’hanh dôl nsôih kơl kônh wa ndâk mir tơm. Phóng viên nkô| trăch nkoch nau

       Rnăk wa Y’Bret Niê, ta [on Yung, xã Ea Yông, nkuăl Krông Pách, n’gor Dak Lak geh rlau 120 tơm sầu riêng tăm nsum tâm mir cà phê. Năm e, rnoh geh bah play sầu riêng nsi\t geh  ân rnăk wa bơi tata 25 tấn play, geh bơi tât du rmen prăk. Tâm rnok geh bu tuh khi\t ngăch tâm bôk năm aơ nơh, le\ mir tơm bah rnăk wa Y Bret ko\ geh bu tuh da dê, tâm nê geh 10 tơm khi\t, bơi tât n’gul rnoh tơm nê ho\ geh koh lơi n’ging. Tât rnôk aơ, tơm dôl luh kao, kơn play, ma rnoh play mô kơn âk. Wa Y Bret Niê, ngơi:

       ‘Rnôk aơ, kơt tơm aơ dôl geh bu tuh n’hanh săm ê bah ngăn, a[aơ ri ho\ kro n’hanh n’hanh dôl ma chuh sa tâm tơm…Rnăk hên dôl [ư nau  chuh tâm tơm, puh phân a-đi-phốt n’hanh koh janưg lơi ăp tơm geh bu tuh chuh sa, geh kro. Ko\ đă ăp nu\ih kan khoa học joi luh apư nau kan săm ân tơm sầu riêng, săm ân bah tơm sầu riêng”.

        Nkô| nau [ư bu tuh chuh sa âk, khuch ngăn tâm âk tơm cà phê tâm âk năm dăch aơ lah yor tơm geh pe\ lih play âk ir. Kônh wa do\ng dak si puh ân geh luh play, poh dak si ân luh âk play yor ri ma play luh âk, [ư khuch tata nau rdâng, yor ri sêt Phi-top-tho-ra lơh. Wa Nguyễn Văn Hỉa, Đọi 19, Công ty cà phê Phước An ngơi: Yor mât chăm tâm di, mô geh ân luh âk play ma mir cà phê bah wa bol ma bu tuh yơn mô khuch âk, yor ri ma mô geh tơm khi\t. Wa Nguyễn Văn Hải nkoch mbơh:

      ‘Du ha geh leo nsi\t du rmen 600 rkeh, hôm gapa bê ri knu\ng geh 800 rkeh dơm. Bu do\ng đah dak si puh gay ma ân tơm tăm luh kao tâm du năm bar năm lah nau geh mro. Yơn jêh bar pe năm lah tơm mra mô hôm dăng, nau bu tuh khi\t tơm, ma gâp mô geh [ư kơt nê”.

        Wa Trương Quang Tuấn, Groi Tổng Giám đốc Công ty TNHH du ntu\k kan cà phê Phước An ngơi: Tơm sầu riêng geh tăm nsum ngăn lah tâm 500 ha cà phê jao ân rnăk ndơn mât chăm tâm ăp xã Ea Yông, Ea Kêng n’hanh nkluăl têh Phước An. Kơt lah sầu riêng tâm neh aơ geh bu tuh Phi-top-tho-ra tâm rơh mhe rlau, tâm nê geh nklăp 30% rnoh tơm khi\t mô lah geh koh n’ging. Đah nau lăp kan bah ăp nu\ih kan khoa học, nau bu tuh mô hôm ntưp rêng, yơn nau ndâk ăp ntil tơm rêh ri nau geh ê kloh. Mpeh nau rlong n’hanh kơl kônh wa ndâk tơm tăm, wa Quang Tuấn, ngơi:

         ‘Công ty rlong [ư nau ndâk tay ana tơm sầu riêng ri Lộc Trời [ư du ntrong, n’hanh công ty Đo-na [ư 6 ntrong, tama nê geh 3 ntrong tăm ri khuch hô, hôm 3 ntrong tăm ri dôl dơi rdâng. Tât rnôk aơ, công ty ho\ mbơh ăp rnăk ndưn mata chăm gay uănh nau kan n’hanh kơl kônh wa mpeh phân poh, dak si n’hanh nti\m nau njrăng n’gang. Tât rnôk aơ, ê geh nau nchrăp mbơh ngăn, yơn lah mir tơm ho\ geh nau hao chăt nkur nsre”

Ndrel hăn nkô| way nkoch nar aơ, Tiến sỹ Trương Hồng, Viện khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên, rblang nô nău bu tuh ta tơm sầu riêng n’hanh ăp trong nkra gay [ư bah, jă kônh wa n’hanh băl mpôl ndrel djăt:

      Ơi Tiến sỹ, g^t tă bah nău do\ng lăn ir dak si puh d^ng [ư tơm sầu riêng ta Krông Pách geh kh^t ruh âk tâm bah ri aơ nơh mêh?

      Tiến sỹ Trương Hồng: Lôch hăn ôp uănh, gu\ m^n bah mpôl hên ri rgum nsum bar pe nkô| nău. Geh 2 nkô| tơm lah mât njrăng n’hanh mô mât njrăng. Mpeh mô mât njrăng, tă bah ns^t geh wa\ng sa bah nău tăm rlu\ tơm sầu riêng tâm mir cà phê lah du\t âk. Jêng nu^h [on lan le\ mât chăm lăn ir. Poh phân, do\ng âk dak si mât njrăng si tăm, nău u\ch lah gay geh sa ngăch bah tơm sầu riêng. Rnôk he mât an play lăn âk ir ri soan rdâng bah tơm hu\ch đêt, tơm dơh kh^t gâng. Rnôk ma bu tuh rdôl lăp, lơn lah mbr^ng sêt Phitopthora lăp ri [ư an tơm sầu riêng kh^t du\t ngăch, nê lah ngoăy tâm ăp nkô|  [ư ntu\k tăm tơm sầu riêng tâm mir cà phê bah Phước An geh nău nê.

       Ơi tiến sỹ, Bu tuh tă bah mbr^ng sêt Phitopthora phâm geh nău mpơl n’hanh păng rơ\ jêng tâm moh khay mêh?

      Tiến sỹ Trương Hồng: Phitopthora lah mbr^ng sêt rêh tâm mbe\ dak, tăh bah mhe aơ tât khuch bah rgâl duh nđik trôk nar, mih tâm khay wai, khay 12 geh mih, ri trôk nar tât ndal kơt nê| ri păng ue\h an du đêt ntil mbr^ng sêt rơ\ jêng ntoh luh. Nău way ntil bu tuh dja geh tâm kêng du\t khay mih n’hanh bôk khay wai. Bu tuh way ơm krêp ta tơm tă bah khay mih ntoch jong ntop đah tơm ơm nhop huănh. Tơm tă bah mât play lăn âk ir jêng nhop huănh, jêng tât tơm kh^t du\t ngăch, hôm lah tơm dăng ri he mbra njrăng der ngăch. Hôm lah tơm mô dăng ri tơm kh^t du\t ngăch…

       Ndr^ trong njrăng n’gang bu tuh dja phâm [ư mêh hơi tiến sỹ?

       Tiến sỹ Trương Hồng: Đah ăp ntil bu tuh dja lah njrăng n’gang tơm, rnôk lăn geh bu tuh hôm ri [ư ăl trong rtăk tâm trôm jêng jêr njrăng n’gang. Njrăng n’gang ma trong, ngoăy lah rnôk tăm mhe ân njrăng tăm tơm kloh bah bu tuh. Tâl bar lah ân mât chăm di rnoh dah găp n’hanh poh phân hoá học tâm di, do\ng âk phân hữu cơ, do\ng âk chế phẩm sinh học. Lơn lah ân way hăn chop uănh mir tơm bah he rnôk geh ăp nău mpơl mha êng ri he ân m^n uănh di na nê| gay geh ăp trong njrăng der an tam. Nău du\t khlay lah ân mât chăm đah rnoh dah găp, poh âk phân hữu cơ gay kơl tơm dăng, ndr^ mbra dăng cho\l đah bu tuh bu sa.

       Hơi tiến sỹ, a[aơ âk mir sầu riêng ta Phước An, geh âk tơm kônh wa koh n’ging, mô dơn nê le\ koh du\t âk n’ging, ăp tơm sầu riêng dja nha hôm geh soan ât rdâng đo\ng may lah n’hanh dơi an rong tay đo\ng?

       Tiến sỹ Trương Hồng: Ăp tơm geh bu tuh đêt ri mbra dâk hao jêng tay, hôm geh jru ri mô dơi. Ăp tơm geh bu tuh hô soan ât rdâng đêt ri mông nar dâk hao jêng tay du\t jêr, n’hanh ns^t geh wa\ng sa mbra hu\ch…

        Ăp tơm hôm dâk hao jêng tay ri kônh wa ân mât chăm phâm [ư an tơm ơm s^t jêng tay mêh?

       Tiến sỹ Trương Hồng: He ân puh ma dak si, kơt ăp ntil dak si h^ng ta tơm kơt aliet mô lah rindumin mô lah ariphot…Nău khlay ân njrăng lah poh phân tâm ban, poh phân hữu cơ, lah geh ri ân kơi ntop poh phân puh lha an tơm…

      Tâm rnôk dja, ntơm ntoh ăp rơh mih, kônh wa ân njrăng mât chăm, njrăng n’gang bu tuh phâm [ư mêh, hơi tiến sỹ?

       Tiến sỹ Trương Hồng: Rnôk a[aơ du\t khlay nha lah [ư an tơm hao jêng dăng đo\ng, lah tâm khay wai tơm kro ri ân to\ dak gay n’hao dăng soan ât rdâng đah an tơm. Khay mih tât ân njrăng 2 nkô| nău, ngoăy lah nkô| nău luh soăt dak, mbr^ng sêt dja kuăl lah mbr^ng sêt dak rnoh l’^t mbe\ lơn ma âk ri păng hao rơ\ du\t ngăch, jêng ân njrăng sơh dak an tơm. Du ntil tay đo\ng lah njrăng koh n’ging an tơm aih, [ư hu\ch rnoh l’^t mbe\ an n’hâm sial, hu\ch bah hao rơ\ jêng bah kon sêt…

      A[aơ le\ rngôch ăp mir tăm rlu\ ta Phước An lah 120 tơm sầu riêng tâm 1ha cà phê. Rnoh âk tăm rlu\ dja geh srêt ir đo\ng? Tiến sỹ geh nău njrăng đă đah nu^h tăm rlu\ tơm sầu riêng tâm mir cà phê đo\ng?

       Tiến sỹ Trương Hồng: T^ng gâp ri tăm 120 tơm lah lăn srêt ir. T^ng mpôl hên jêh geh gu\ m^n ri ân tăm 80- 100 tơm lah găp hôm, neh ue\h ri tăm 80 tơm hôm neh djơh ri tăm srêt lơn, yor neh djơh ri mpu\m lha glêh lơn. Lah tăm 120 tơm 1ha mbra n’glu tơm cà phê [ư săk geh đêt, mô dơn nê khuch tât tơm tăm rlu\ đo\ng, yor rnoh lăp măt nar bah tơm mô to\ng lăp gay tơm hao jêng.

      Dăn lah ue\h tiến sỹ mpeh rơh tâm ôp dja!

Nu^h răk rblang: Điểu Thân n’hanh H’Thi