VOV4.M’nông:  Tâm nkô| trăch nar aơ, mpôl hên jă kônh wa n’hanh băl mpôl djăt Tiến sĩ Đặng Bá Đàn, Giám đốc ntu\k rgum gu\ m^n n’hanh hun hao tơm tiêu nkoch mpeh trong njrăng n’gang duh phang an tơm tiêu rnôk seh kranh găr.

Ơi Tiến sĩ Đặng Bá Đàn! Dăn may an g^t, tâm rnôk seh găr, tơm tiêu phâm nău u\ch geh mpeh dak to\ mêh?

A[aơ le\ ntơm lăp tâm khay wai, t^ng nău nchroh bah ntu\k rgum nchroh lor trôk nar gưl ngih dak ri năm aơ duh phang ntoch jong ntơm bah kêng du\t năm dja tât bôk quý 1 năm 2016, jêng nău u\ch geh dak to\ bah tơm tiêu du\t khlay. tơm tiêu lah tơm u\ch geh l’^t mbe\ bah 70 tât 90% n’hanh rnoh âk dak mih bah 2000 tât 2.500ml/năm gay njêng mpu\m lha, njêng nău geh, luh mu\n kao an năm bah kơi, gay nta an tơm tiêu hao jêng ue\h. Jêng tâm khay wai, lơn lah tâm rnôk dja tơm tiêu u\ch geh du\t âk dak, nkre hao jêng tơm, n’ging lha, nkre săk kranh găr.

Nău to\ dak mbra phâm n’glêh an tât hao jêng n’hanh săk geh âk play bah tơm tiêu mêh?

Tơm tiêu lah tơm u\ch geh du\t âk dak, yơn lah tơm tiêu mô dơi ât đah dak ro\ đo\ng, yơn tâm rnôk duh phang, tơm tiêu geh tât khuch du\t âk. Lơn lah tâm rnôk play, lah mô to\ng dak, nkô| nău rhôp ndơ sa bah tơm mbra geh mbrơi, tơm mô rhôp ndơ sa kah mât play n’hanh khuch tât nkô| nău lăp măt nar, chông nse mbra nhop huănh, lơn lah nău nsiăp găr n’hanh lhoi n’gâng du\t âk. Nău rdâng lơh duh phang an tơm tiêu ri le\ geh du đêt nău dơi geh gu\ m^n ta dak bah dih đo\ng. Ta Ấn Độ, bu saơ lah, đah ntil tiêu Pen-ni-giơ ri rnôk do\ng dak to\ n’hanh mât njrăng rnoh âk dak to\  mbra saơ lah rnôk to\ ăp to\ng dak tơm tiêu săk geh âk rlău 3 tơ\ rđ^l đah tơm tiêu mô geh to\. Hôm ta Thái Lan, khân păng uănh tơm tiêu lah tơm mât chăm n’hanh dơi to\ tâm trong nkra mât n’hanh nchâp đă bah Thái Lan. Jêng tơm tiêu bah Thái  Lan săk geh mbơm oi. Uănh nsum tâm rnôk dja, lah mô to\ng dak, tơm tiêu mbra geh tât khuch mpeh hao jêng, hu\ch rnoh âk geh tâm ban kơt săk kranh găr đo\ng.

Tâm rnôk kroh khar dak kơt a[aơ, t^ng Tiến sĩ nu^h tăm tiêu ân phâm [ư gay njrăng n’gang duh phang geh nău dơi, yơn nha đăp mpăn mpêt nkrem dak đo\ng mêh?

Tâm nô nău a[aơ, duh phang le\ ntoch jong rlău 1 khay aơ hôm. Uănh t^ng nău geh, mbra uănh t^ng neh ntu đo\ng, kơt neh sop, neh tâm rlu\ choih, ăp ntu\k geh tơm tăm nku\m n’hâm ăp ntil phân sa kah, tâm mir tiêu geh tăm ma n’gâng rêh mô lah n’gâng kro gay he geh trong njrăng n’gang duh phang an tơm tiêu du trong geh nău dơi.

Ngoăy tâm ăp trong nkra a[aơ lah he mbra rgum ăp ndo\k nja kơt rhe mô lah nkong mbo, nja mbo…he ndum mô lah bun ta tơm an tơm tiêu. Nkô| nău njâm an tơm tiêu mbra nkre đah nău to\ dak. Nkre đah to\ dak n’hanh njâm tơm [ư an nău dơi mât l’^t mbe\ bah tơm tiêu dơi jo\ lơn.

Du nkô| nău du\t njrăng đo\ng lah nkô| nău nching sial an tơm tiêu gay bah ir n’hui luh dak ma trong do\ng ndơ ơm geh  ta ntu\k kơt tơm mbo, rhe, mô lah do\ng ăp blah jal ntưm, lơn lah ăp ntu\k geh dăch tôr bri ri tơm tiêu mbra bah ir geh n’hui suăt dak.

Du nkô| nău đo\ng lah he ân to\ dak an tơm tiêu to\ng dak gay nkre lăp ndơ sa kah, nkre mât play. Ntơm bah a[aơ tât rnôk klêh play nklăp hôm 2 khay, rlău 2 khay đo\ng ri he mbra to\ ntơm bah 2 tât 3 tơ\ uănh t^ng ntil neh nkre đăp mpăn an nău hao jêng, nkre đăp mpăn ju\r geh play. Rnoh âk dak to\ uănh t^ng sơh kro neh êng êng, geh ndơ njâm tơm êng êng, kônh wa mbra puh n’huk, mô lah to\ mpêt nkrem dak,…to\ ntu ri rnoh âk dak to\ nklăp 100lít/tơ\, rnoh puh mbra ntơm bah 40 tât 50 lít/tơ\. Lah he to\ mpêt nkrem, rnoh dak mbra hu\ch, he mbra nkre đah nău poh phân ri nklăp 20 tât 25 lít/tơm. Ndr^, geh âk trong nkra to\ ntu, puh n’huk mô lah to\ mpêt nkrem. Gay geh du\t tam, nkre ns^t geh tâm nău to\ dak, poh phân ma kơl tơm tiêu rhôp sa ue\h. Mpeh trong kan dja, mbra geh trong kan bah Israel mô lah trong kan bah Viện Nông- Lâm nghiệp Tây Nguyên le\ dơi rgâl ue\h, rnoh âk to\ nkre đah poh ntil phân dơh lêk. Lơn lah tâm rnôk dja uănh khlay ntil phân geh rnoh âk Kali gay nkre n’hao âk săk play, nkre [ư an tơm tiêu geh soan dăng cho\l.

Jêh geh gu\ m^n bah Viện Nông- Lâm nghiệp Tây Nguyên an saơ rnoh âk dak to\ du đêt nkual kơt Chư Sê (n’gor Gia Lai) tâm rnôk mpôl hên ôp uănh ri mbra geh âk lơn. Tâm rnôk dja rnoh dak to\ du\t đêt, jêng kônh wa njrăng nkô| nău to\ mpêt nkrem dak, phâm [ư an dah găp, to\ng dah găp. Geh ăp ntil to\ rlău 200 lít/tơ\ to\, du\t mpu\ng lir. T^ng gu\ m^n bah mpôl hên, rnoh âk dak to\ tâm di an tơm tiêu nklăp 100lít/tơ\ to\ ri mbra đăp mpăn to\ng ăp. Du khay mbra to\ 3 tơ\ uănh t^ng neh ntu.

Dăn Tiến sĩ an g^t, bah meng nău to\ dak, nu^h [on lan ân poh phân phâm [ư gay kơl tơm tiêu dăng tâm rdâng đah duh phang mêh?

Nkre đah du trong [ư tâm rnôk dja lah puh phân poh lha geh rnoh Kali âk. Ăp ntil phân geh rnoh Kali âk kơt Kali- phốt, DS80, mô lah ntu\k rgum gu\ m^n n’hanh hun hao tơm tiêu geh du ntil chế phâm do\ng an tơm tiêu du trong geh nău dơi, nê lah puh an tơm tiêu./.

Nu^h rblang: Điểu Thân