VOV4.M’nông: Nău ji lhut mbung mplôk nchop lah nău ji ntưp rêng ngăch, [ư khuch khat wa\ng sa hô; t^ng nhih pah kan dak si lam ntu\r neh (OIE), aơ lah nău ji rdăp bôk năp ta bảng A. Gay bah ir nău ji lhut mbung mplôk nchop geh ta ndơ mât, nu^h mât rong ân g^t kloh du đêt nău g^t bah kơi aơ:

            Mpeh nkô| tơm ntưp rêng nău ji

            Nău ji lhut mbung mplôk nchop tă bah kaman lơh. Ta Việt Nam le\ saơ âk ta 3 type [ư jêng nău ji lah A, O n’hanh Asia 1. Nău ntil ndơ way geh ntưp ji lhut mbung mplôk nchop lah ăp ntil ndơ mât geh jâng nchop kơt: Ndrôk, rpu, su\r, be, cừu, j^l, jun….

            Trong ntưp rêng an ndơ mât lah:

            - Kaman geh tâm dak diu, ăch, chrach, dak njâr, dak toh, pu\k dak tâm ăp ndơ ji mô lah tâm n’hâm sial, ndơ do\ng tâm dih ling…;

            - Ntưp rêng tă bah kru\ng nsum ndơ ji đah ndơ ngăch dăng;

            - Ntưp rêng ma nu^h mât chăm, ndơ nchuăn rdeng, ndơ do\ng mât rong, ta ăp ndr^ch m[ơk tiăp, ntu\k geh tơm luh ji;

            - Su\r lôch rnôk bah ji nha n’gluh mbrach kaman tâm 1-2 khay đo\ng, ndrôk rpu mbra n’gluh mbrach kaman tâm 3- 6 khay, mô dơn kơt nê kaman ăp năm, yor kơt nê| ndrôk rpu mbra ntưp rêng nău ji tă bah m[ơk tiăp ndrel du ndr^ch;

            - Nău ji ntưp rêng hô, mbra ntưp bah dak dja tât dak êng [a [a\ t^ng trong nchuăn rdeng ndrôk rpu, puăch ndrôk rpu nha rêh…

            Mpeh nău mpơl bah ji:

            - Ta ndrôk, rpu: Jo\ kru\l ji ntơm bah 2- 5 nar, mbra dơi tât 21 nar. Ndrôk, rpu geh ji, tâm 2, 3 nar bôk năp kop duh rlău 40^oC, mô u\ch sa mô lah ntlơi sa, mbung hoch âk dak diu n’hanh mbung n’glang kơt si [u; pu\k dak ta lưnh sêk, mpiăt, n’geng tôr, meng nchop, mpak nchop, chông toh>Rnôk mu\n dak prih [ư rhoch ôm mbung n’hanh dơh [ư plôk nchop.

            - Ta su\r: Jo\ kru\l ji 2- 4 nar, mbra tât 21 nar. Su\r geh ji kop duh mbro 40- 41,5^oC; su\r geh hoch dak diu, ntoh ăp mu\n dak ta wa\r nchop jâng, mpang jâng, mpak jâng, ăp mu\n dak dja prih jêng sôt hvi, jêng rhoch ôm. Su\r geh ji rleh dâk hăn, way b^ch, đêt sa; su\r geh ji jru, hăn chon ma kô| mâk, [ư jêng sôk ta bôk kô| mâk. Ta su\r me, pu\k dak mbra luh ta chông toh, [ư [ư jêng su\r me mô dơi an kon pu, pu\k dak prih [ư jêng bih graih rhoch ôm. Su\r me bu\n mbra geh rlêh kon

            Be, cừu: Jo\ kru\l ji 2- 7 nar, be, cừu geh ji, kop duh hô 41,5^oC tâm 2- 4 nar, ntoh ăp pu\k dak wa\r mbung, lôch nê tât jâng, toh; pu\k dak prih [ư jêng ôm rhoch mbung jêng be, cừu ji mbung jêr sa.

-          Ta rnoh kh^t yot, nău ji ntoh ta trong proch mô lah môr klơm soh; su\r ndrôk, rpu be kh^t ngăch tâm 12- 20 mông jêng mô ho\ năn mpơl nău ji êng [a [a\.

Ăp trong njrăng n’gang nău ji lhut mbung mplôk nchop ta su\r ndrôk, rpu be kônh wa ân njrăng:

N’hao dăng pah kan nkoch trêng gay ăp nu^h g^t wât mpeh nkô|, mpơl ji, nău ji, tât khuch n’hanh trong njrăng n’gang nău ji lhut mbung mplôk nchop.

T^ng [ư jăp mât kloh ue\h thú y: Mât ndrung n’gar way sơh ue\h, way puh nkh^t kaman ăp tơ\. Kon ntil n’glăp mât rong ân ngăch dăng, geh tơm luh na nê|, le\ t^ng [ư chuh n’gang ji lhut mbung mplôk nchop; lor rnôk n’glăp mpôl ân dơi mât tâm [ah êng 21 nar. Ndơ sa, dak ngêt do\ng tâm mât rong ân đăp mpăn di rnoh ue\h thú y. Nu^h lăp uănh, , nu^h kan thú y,…lor rnôk luh, lăp tâm nkual mât rong ân dơi mât kloh ue\h, puh nkh^t kaman n’hanh ntru\p nsoh ndơ nkrum.

Njrăng n’gang nău ji ma vaccine: Êng uănh khlay chuh njrăng n’gang nău ji an su\r ndrôk ta ăp nkual le\ tă geh ji lhut mbung mplôk nchop, sơch vaccine t^ng nuh srê t^ng nkual (t^ng nt^m nti bah cán bộ thú y). Chuh n’gang vaccine ji lhut mbung mplôk nchop an su\r ndrôk, rpu be lor bôk năp ntơm bah 2 pơh let lơ (uănh t^ng nuh srê t^ng nkual ma sơch nar chuh n’gang an tâm di), lôch 28 nar chuh n’gang tay tâl 2, lôch nê, djăt ma 6 khay chuh n’gang tay du tơ\.

Rnôk le\ ntoh nuh srê, ân [ư mât gu\ êng ăp kon su\r I ji luh ntu\k êng d^l; mô dơi m[ơk tiăp, mô ndăn tăch, mô nkh^t roch, jăng săk su\r ndrôk, rpu be kh^t n’hanh ăch chrach păng luh bah dih.

Uănh năl nuh srê lhăt rnôk n’gluh n’glăp su\r ndrôk, rpu be đah ăp ntu\k. T^ng [ư ăp nău way njrăng n’gang nuh srê lhut mbung plôk nchop di t^ng pháp lệnh thú y. An kru\ng êng le\ rngôch su\r ndrôk, rpu be geh ji, mô m[ơk tiăp rgum; way t^ng [ư kuaih kloh ue\h ndrung n’gar, ntu\k m[ơk tiăp, ndơ do\ng mât rong, ndơ nchuăn rdeng…T^ng [ư puh nkh^t kaman nkual geh su\r ndrôk, rpu be m^n lah geh nău ji, kh^t ôm.

Nău ji lhut mbung plôk nchop mô ho\ geh dak si tam săm, trong njrăng n’gang lơn âk lah n’hao dăng suan cho\l êng an ndơ mât rong ma trong n’hao dăng pah kan mât chăm kơt: N’hao dăng mât chăm, an ndơ sa dơh lêk, kơi ntop vitamin, điện giải, ăp dak si kơl suan; mât kloh ue\h ntu\k gu\ rêh ndrung n’gar sơh ue\h. Săm ăp bih graih sôt ôm ma trong hư\ng ăp ntil dak si nkh^t kaman kơt xanh Mê-ty-len, cồn iod mô lah dak chanh, play rđet, chuh kháng sinh gay bah lơn ma ntưp ji hô tay./.

                                                                                                BTV: Điểu Thân