VOV4.Mnông: A[aơ n’gor Kon Tum geh klâp ma 100 ha tiu, rgum du\t âk ta nkuăl [on têh Kon Tum n’hanh ăp nkuăl: Đak Hà, Sa Thầy, Ngọc Hồi. yơn lah, du\t âk nu^h tăm tiu ta Kon Tum ê ho\ g^t mpeh kĩ thuật tăm, mât, jêng tât nău geh n’hanh nău ueh tiu mô âk.

Nău rêh bâh rnăk vâl knơm le\ ta nău pah kan tuch tăm, saơ tơm cao su, cà phê rnoh khlay jur hao, tâm 5 năm ba năp, wa Nguyễn Văn Bá, thôn 8, xã Đak Cấm, nkuăl [on têh Kon Tum rgâl trong pah kan. Mpo\ng saơ tơm tiu geh rnoh khlay đăp mpăn, an nău geh âk, wa nchră đah ur kon ntuh kơl tăm bar pe rhiăng n’gâng. Mông nar rlău ngăch, lôch geh tă âk năm khaly o\ r’ah, kêng du\t mir tiu bâh rnăk vâl wa Bá le\ geh play, kanu\ng lah mô geh âk t^ng nău u\ch. Ndrel đah phóng viên nkô| trăch hăn chop mir tiu bâh rnăk vâl, wa Bá nkoch, yor mô ho\ g^t kĩ thuật tăm, mât chăm ntil tơm tăm, ngăn lah ta rnôk tiu lôch lêh play.“U\anh nsum lah gâp mơ geh tơm tăm dơm mô ho\ g^t na nê|. Bâh geh nô ta meng ne\, păng le\ he âk tấn hôm. Gâp saơ năp lor nô ne\ nti an gâp ntơm kan. Nt^t lah tơm ne\ mơh ndơ an geh. Hôm nău bu tuh r^ mơh dak si săm, nău bu tuh kh^t ngăch kh^t mbrơi mhâm njrăng r^ gâp kơt nti dơm, mô ho\ geh kĩ thuật na nê|.

            Joi mâp n’hanh tâm ngơi đah ăp nu^h tăm tiu ta Kon Tum geh saơ “ăp nu^h mât chăm êng êng”. Ntơm lôch lêh play, tâm rnôk tơm tiu an geh mât chăm na nê|, di đah nău kan gay ma kơl an tơm dâk ueh tay nchrăp an yan kao năm ba kơi r^ âk nu^h ta Kon Tum mô g^t mpeh kĩ thuật,kơt lah mât dak, njrăng ru\ng n’g^ng yor du tuh..an tơm tiu. Yuh Nguyễn Thị Thoa ta thôn Thanh Xuân, xã Đak Ngọc, nkuăl Đak Hà an g^t, yuh mât chăm mir tiu bâh jay nơm tâm ban kơt mât chăm cà phê mô lah cao su, ua\nh nsum lah djăt ma so\k play, so\k rtak lah he poh phân an păng dơm.“Lôch geh lêh play gâp poh phân NPK an păng lôch ne\ phân vi sinh, phân ăch ndrôk. Ua\nh nsum lah phân ăch ndrôk r^ nsum đah vôi an lêk.

            Mô dơn geh mhe [ư bên đah tơm tiu mô g^t mpeh nău khlay tâm rnôk mât tăm ntil tơm aơ. Nđâp ma ăp nu^h tăm tiu dơi ua\nh lah le\ bên g^t tăm geh nău m^n bân thơ n’hanh mô nă g^t vât đah nău mât chăm tiu đo\ng. rlău ma ne\, geh ăp rnăk [ư ndăn, [ư ndal le\ mô geh nău nchrăp mpeh nău mât chăm đah tơm tiu. Nău ntu\k tât [ư ntu\k tât ôp , lôch ne\ mât chăm tiu t^ng ntrong djăt nu^h ri, djăt nu^h êng lah du\t âk. Wa Nguyễn Đức trung, thôn 8, xã Đak Cấm, nkuăl [on têh Kon Tum an lah:“Lôch lêh play lah mô hôm geh dak to\ gay ma an păng luh êng kao.  An păng ât dak r^ mơ păng kro lôch ne\ luh mbom kao. Tât khay ba kơi he to\ dak lah păng dang kao dâl. Geh phân poh đo\ng, poh lân đah kali gay ma păng dơh luh kao. Hôm đạm r^ poh đê| dơm, kơt ne\ dơm, mô geh ndơ êng.

Le\ tă geh âk nău mât chăm tiu lôch lêh, wa Lê Văn Thư, [on Plei Bua, xã Ia Chim, nkuăl [on têh Kon Tum an g^t:“Lôch lêh play lah gâp koh n’g^ng,, ăp n’g^ng kro, bu tuh r^ rgum du ntu\k su lơi. Lôch ne\ gâp sui vôi, puh sun phát đồng. ê lor to\ dak an păng luh kao du pơh lah he puh sun phát đồng du tơ\ tay. Gâp to\ dak an  păng luh mblom an geh puh dak si tu du tơ\. Gâp njrăng nău bu tuh an păng ăp khay du tơ\ puh an 2 tơ\ sun phát đồng. Lôch rnôk du n’gul rnoh neh păng le\ luh kao ta tơm hôm lah gâp puh tay  an păng hôm du tơ\ dak si poh n’ha gay ma mât play.

Nău tât bâh nău mô g^t vât mô lah do\ng âk ir kĩ thuật , djăt bu [ư t^ng tâm rnôk mât chăm mir tiu lôch lêh [ư geh âk [on lan mât tăm tiu ta Kon Tum roh dơm. Tât rnôk ua\nh saơ mir tiu bâh rnăk ăp  nar lơ ma mô hô  ueh r^ nău g^t vât, nău u\ch [ư r^ le\ lăn, vơl vơh dơm.

Ơi kônh wa n’hanh băl mpôl! Tă bah mô ho\ g^t kỹ thuật mât chăm, ntop đah bu tuh bu sa ntưp rêng, lơn lah bu tuh êr lha, ôm reh, [ư rnoh âk geh tiêu hu\ch, khuch tât nău kan bah [on lan. Ndr^ tăm tiêu phâm [ư an ns^t geh âk? Wa Nguyễn Văn Chương nu^h rnâng kan mbơh nti kỹ thuật tuch tăm mbra nkoch na nê| tât nkô| nău dja.

Ơi wa, nu^h tăm tiêu ta Tây Nguyên dôl rvoah rvăch yor bu tuh êr lha n’hanh ôm reh ta tơm tiêu, dăn may an g^t nkô| nău jêng bu tuh n’hanh trong njrăng n’gang mêh?

Wa Nguyễn Văn Chương: Bu tuh êr lha, ôm reh ri nău dja he uănh tay na nê| reh păng. Reh tiêu mô di lah reh tâng jru, reh păng lah reh nse n’hanh hon sa bah lơ măt neh. Reh păng du\h dơh khuch, păng rhôp sa ndơ kah du\t ngăch n’hanh păng ntưp bu tuh du\t ngăch đo\ng. Tiêu păng u\ch geh l’^t mbe\ yơn du\t tâm rdil đah dak. Lah geh ngâr dak ri păng geh ntưp bu tuh d^l ma tâm nê ri păng ntưp bah bu ro\ sa reh, ăp ka mu\n kaman ro\ sa reh lăp tâm tơm tiêu, păng gu\ ndâp tâm tơm tiêu, păng jêng tât tơm tiêu kh^t ngăch, kh^t mbrơi lah tă bah ntưp kaman. Mô lah geh du đêt nu^h rvăt tiêu s^t, mô koh du\ng tiêu luh, dơn rek du trong lôch nê ndjôt tăm dơm. Rnôk ndjôt tăm le\ ma du\ng kơt nê| păng nkre ngâr dak lok nkre mpet reh mô dơi hung reh.

Mpeh trong njrăng n’gang, lah saơ geh reh tiêu kô| rsap, geh brâp nđôch hôm, lah he saơ ăp kô| bah lơ nha luh reh đo\ng ri he mbra do\ng dak si tâm ban hao jêng RIC 10 wp an tơm tiêu gay he sui wa\r tơm. Kônh wa djăt ma do\ng ăp ntil dak si dja, lôch nê 15 tât 20 nar  bah kơi kônh wa mbra do\ng phân poh.

Gay tơm tiêu hao jêng ue\h, đăp mpăn săk geh n’hanh kah ue\h play, dăn may an g^t nu^h tăm tiêu moh ndơ njrăng mêh?

Wa Nguyễn Văn Chương: Lah tăm tiêu an hun hao jo\ jong ri kônh wa ân njrăng. Bôk năp lah mpeh mât chăm, tâl bar lah njrăng n’gang. Jêng lah njrăng lor lah tiêu le\ kh^t ngăch, kh^t mbrơi mô lah tiêu ndrăng ri jo\ ma gơnh kh^t dơm. He do\ng ăp ntil dak si sinh học gay ma njrăng n’gang, do\ng ăp ntil dak si bah ir geh ntưp bu tuh ri kônh wa njrăng n’gang lor. Kônh wa way chop uănh, mô an tiêu geh ngâr dak n’hanh mât rnoh l’^t mbe\ an tơm tiêu. Tâl pe lah ntil. N’hanh n’gle\ du\t lah phân poh du\t đêt n’hanh poh phân du\t đêt [ư jêng âk tơ\. Do\ng phân ri ân uănh na nê| le\ rngôch ăp nău lư nchih bah lơ nê. Kônh wa do\ng rlong ta bar pe tơm n’hanh way mât prăp tay rsôp bao.

Mpeh nkô| nău ntil ri ân ndơ\ lor bôk năp, a[aơ ntil ri kônh wa he so\k ntil mô tâm di, ntil mô ue\h, tăm tât nar tâl 2, tâl 3 tât rnôk ntơm luh play ri kh^t du\t âk. Nkre ma tăm âk hvi ndal kơt nê| ri geh ma nău tât rmoh rman bah păng du\t âk. Rnôk yơng ntil an tơm tiêu ri kônh wa ân ôp ăp nu^h rnâng kan tăm tiêu, tâm nê geh Viện nông lâm nghiệp Tây Nguyên. A[aơ geh ăp bôk nău kan ntop kơl, mbơh nti kỹ thuật an kônh wa du\t âk, mbra mbơh nti le\ n’hâm.

Ơ dăn lah ue\h wa!

Nkô| trăch Ndrel hăn [on lan kan lo\ mir nar aơ tât ta aơ ho\ le\ jêh. Dăn an kônh wa n’hanh băl mpôl mât chăm mir tiêu săk jêng ue\h gay du năm ju\r geh âk play./.