VOV4.M’nông: A[aơ, du đêt mir cà phê ho\ du\m nchah nchrai, yơn lơn âk hôm tâm rnôk mât play đo\ng, n’glêh an tât săk geh cà phê khay klêh dja n’hanh soan dăng mir tơm tâm năm bah kơi tay. Kơi ntop poh ndơ sa kah an tơm cà phê mhâm [ư, koh n’ging, njrăng n’gang tu ndru\ng chuh sa tâm rnôk dja mhâm [ư, lah nău ma nu^h tăm cà phê uănh khlay. Nkô| way nkoch “Ndrel hăn [on lan kan lo\ mir” nar aơ geh nău ndrel hăn bah Thạc sĩ Đào Thị Thanh Hoa, nu^h gu\ m^n tơm, Groi kruanh jrô kan Khoa học n’hanh Tâm boh dak bah dih, Viện Khoa học Kỹ thuật Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên. Lor rnôk djăt ăp nău mbơh nti bah Thạc sĩ, mpôl hên jă kônh wa n’hanh băl mpôl tât khâl du đêt mir cà phê bah nu^h [on lan ta Dak Lak gay djăt khân păng nkoch mpeh ăp jêr jo\t dôl mâp rnôk mât chăm cà phê tâm rnôk dja.

Mir cà phê 1ha bah rnăk wa Võ Việt Hùng ta xã Phú Xuân, nkuâl Krông Năng, n’gor Dak Lak ho\ lăp năm tâl 5. Khay cà phê năm 2017- 2018 rnăk păng klêh geh bơi 2 tấn cà phê rnglăy. Yơn lah, tât năm dja, ta mir cà phê bah rnăk wa Hùng dôl ntoh êr lha n’hanh ru\ng play. T^ng wa Hùng, trôk nar rgâl lah nkô| tơm [ư jêng geh tât nău dja.

“Tơm cà phê êr lha n’hanh ru\ng play du\t âk, trôk nar păng mô ue\h kơt ăp năm, he poh phân du\t jêr, he nsing tâm trôk nar du\t âk. Rnôk he poh phân tă bah mih nar ndal mô tâm ban jêng phân poh mô ho\ năn lêk le\ jêng khuch tât cà phê du\t âk. Dăn ôp ăp nu^h rnâng kan lah cà phê păng geh êr lha n’hanh reh geh bu ro\ sa kơt nê| ri trong mât chăm phân poh n’hanh dak si mât njrăng si tăm mhâm an tâm di gay kơl bah an tơm cà phê du\t ue\h?

Hôm nô Bùi Đình Linh ta thôn 9B, xã Cư Pao, thị xã Buôn Hồ an g^t, rnăk nô a[aơ geh 1ha cà phê tăm rlu\ tiêu, a[aơ nô ho\ poh 2 tơ\ n’hanh trôk nar dôl ue\h gay poh rơh 3, yơn a[aơ geh du đêt tơm cà phê ntoh bu tuh nđôch, [ư păng du\t rvê:

“Tơm cà phê dôl tâm rnôk mât play, nău gâp du\t uănh khlay lah tu ndru\ng chuh sa, a[aơ dôl geh bu tuh nđôch ta lha, ho\ puh bar pe tơ\ ma ăp ntil dak si bu way tăch yơn mô ho\ geh nău tam kơt nău u\ch. Nău tâl bar lah rnôk dja dôl mât play, u\ch geh phân poh gay kơl ndơ sa an mât play ri mô g^t moh phân do\ng gay an geh nău tam đo\ng”.

   Êr n’ha, ru\ng n’ha mô lah ntoh krăk, lah bar tâm âk nău ma [on lan kan mât tăm cà phê way mâp rnôk ta du\t khay mih. Ba kơi aơ, bâh nău tâm ôp bâh phóng viên đah Thạc sĩ Đào Thị Lan Hoa, Viện khoa học kĩ thuật nông Lâm nghiệp Tây Nguyên, mbra rblang ăp nău m^n rvê bâh kônh wa.

- ơi Thạc sĩ Đào Thị Lan Hoa, đah tơm cà phê tâm rnôk a[aơ r^ nu^h tăm cà phê an geh nkah njrăng nău mât tăm mhâm an tâm di eh?

- Thạc sĩ Đào Thị Lan Hoa: Ơi kônh wa, tâm rnôk aơ tơm cà phê dôl tâm rnôk rong play, geh ăp nkual ntơm du\m săch. Yor ne\ t^ng ta nău geh ta mir tơm ma he mbra geh [ư nău kan mât tăm an tâm di. Nău bôk năp mpôl hên u\ch nkoch ta rnôk aơ lah [on lan nkah ua\nh tât nău mât ua\nh tơm nku\m n’hâm ta mir r^ mpôl he an geh [ư koh ueh aih tơm nku\m n’hâm ăp khay gay ma mhâm [ư an geh măt nar lăp ta mir tơm cà phê an ueh to\ng gay ma dơi rgum ndơ kro n’hanh ns^t tay săk rnglăy kơt he u\ch, nău tal bar lah koh n’g^ng an [a [ơ, he an k^ch lơi nku\r prêh. Mpôl he ua\nh nkah tâm rnôk aơ lah cà phê ta mir geh bar ntil tơm lah cà phê mhe tăm n’hanh cà phê le\ geh lêh play. Đah cà phê mhe tăm, ta rnôk aơ cà phê geh ta rnoh prêh bâh 1 mét tât 1 met 2 r^ he an geh ua\nh nău k^ch nku\r, đah nău tăm cà phê bâh găr tơm r^ hên nkah đă [on lan an k^ch nku\r ta nău prêh bâh 1 met 2 tât  1m3 gay ma tơm cà phê dơi geh mbah ba dâng gay ma ntop kơl an n’g^ng ntêm nkrem bâh năm let năp tay, n’hanh đah nău tăm tơm cà phê mpôl he an nkah đă lah an geh k^ch nku\r ta rnoh prêh 1 m tât 1m1 gay ma an tơm ueh pu\m n’g^ng.

Lôch ne\ [on lan an nkah ua\nh ăp nău kơt lah đah cà phê le\ lêh play r^ he an mât ua\nh tât nău ua\nh nđôi ta mir tơm, geh ăp tơm cà phê mbah mô âk r^ he an geh rong tay nku\r ntop tay r^ he ntop tay, ntu\k mô ho\ pu\m n’g^ng he an geh ntop ta ne\ gay ma tơm cà phê geh âk n’g^ng yơn lah an geh ueh aih gay ma tơm cà phê hun hao tât ăp n’g^ng nkre lah mât rong play cà phê an geh nău geh âk kơt he nơm u\ch.

-ơi Thạc sĩ, mbra dơi saơ, [on lan mât ua\nh âk ngăn hôm nha lah mhâm [ư găr cà phê geh âk play âk di đo\ng [ơh, kơt ne\ gay ma dơi geh nău aơ, nu^h tăm cà phê mơh nău ua\nh njrăng êh Thạc sĩ?

- Thạc sĩ Đào Thị Lan Hoa: Du nău ma he mât ua\nh ta aơ lah mhâm nău nău geh rgum ta trôm găr an geh âk, r^ [on lan an geh [ư poh phân an tâm di knơm ta nău geh, ndơ kah tâm neh tâm ban kơt năm jo\ tăm bâh tơm cà phê. Mpôl hên lah nkah na nê| đah [on lan lah way rơh poh phân nglâ| du\t lah ta khay 8, khay 9. lah năm aơ nău trôk nar mih sial ma he ê ho\ poh phân ta rơh du\t r^ [on lan mbra dơi [ư poh ăp ntil phân NPK mô lah phân du ntil, ne\ lah he poh phân đạm n’hanh phân Kali. Đah rơh poh phân aơ r^ he an geh do\ng rnph phân poh tâm di, n’hanh rnôk poh r^ [on lan an nkah lah đăp mpăn t^ng nău way lah 5 nău di tâm rnoh phân poh cà phê ne\ lah du rnôk, di rnoh..n’hanh mpôl hên nkah u\ch đah [on lan lah geh nău dơi lôch rnôk lêh cà phê, he so\k ntil neh njoăl tât ăp ntu\k kan geh nău dơi ua\nh rblang gay ma he mbra dơi săch do\ng phân poh an tâm di ta nău geh bâh neh ntu bâh rnăk vâl nơm gay ma mhâm [ư an mir cà phê hun hao ueh nâp, n’hanh nău khlăy ngăn lah geh mât ueh neh tăm cà phê, aơ lah nău khlay ntru\nh tât gay ma an mir cà phê geh nău dơi n’hanh hun hao nâp nâl tâm let năp tay.

-ơi  Thạc sĩ, Du đê| rnăk tăm cà phê m^n rvê mpeh ăp nău bu tuh khuch ta tơm cà phê tâm rnôk aơ, mpeh nău aơ, Thạc sĩ mơh geh nău mbơh nt^m eh?

-Thạc sĩ Đào Thị Lan Hoa: Ta rnôk aơ ta mir tăm hôm nha geh ntil nău bu tuh, yơ [on lan nkah mbơh an lah lah geh tu tuh khuch tơm r^ he an geh ua\nh nđôi n’hanh ua\nh năl mơh ntil tu tuh lah khlăy n’hanh an geh njrăng săm, rnôk njrăng săm r^ an geh do\ng ăp nău way njrăng săm le\ rngôch ne\ lah an lor đah ăp ntrong kan kĩ thuật gay ma mât tăm gay ma kơl an tơm cà phê têh jêng n’hanh hun hao nâp dăng đah ntrong kan he geh kan ma kĩ thuật kơt hên mhe mbơh ne\ an geh [ư ueh mbah, poh phân, koh n’g^ng nku\m n’hâm…Lôch ne\ mpôl he an geh mât ua\nh tât nău mât ueh ăp ntil ndơ [ư ueh an tơm, kơt lah mat ăp ntil ong, ngonh, vâl n’hanh ăp ntil ndơ rdâng đah nău bu tuh êng..

Du nău ma mpôl hên nkah mbơh an [on lan lah a[aơ ta mir tơm cà phê bâh he geh ntil bu tuh kơt lah mbr^ng nđir mô lah mbr^ng [ư khuch play, đah ăp ntil ndơ tuh kơt aơ r^ way geh rnôk păng [ư khuch tơm tăm r^ păng ntoh ta du đê| tơm lôch ne\ mơ tre\ lam hvi. Lah he mô geh njrăng săm an tâm di r^ mbra geh ăp mbr^ng tuh , mbr^ng nđir aơ păng mbra geh luh dak nju\ng n’hanh bâh ne\ dơh an sêt mbuh krăk ntoh hao, rnôk saơ sêt mbuh krăk ntoh hao r^ [on lan ntôn lah yor bu tuh ôm yơn nău ngăn lah yor mbr^ng n’hanh he an geh ua\nh năl, lah hôm nha geh bu tuh mbuh krăk mbr^ng âk an geh njrăng săm mbra khuch tât nău têh jêng bâh tơm cà phê r^ he an geh săm lor đah dak si sinh học gay ma njrăng săm, rlơ\ tay, lah kơt ăp nău bu tuh aơ mô hôm, kanu\ng hôm geh n’ha krăk r^ kônh wa mô kâp puh dak si yor rnôk aơ le\ rngôch ăp mbr^ng bu tuh mô hôm ta mir tơm cà phê tay jêng lah he mô kâp mât ua\nh.

N’hanh mpôl hên nkah đă lah ta rnôk aơ nău njrăng săm ma dak si hoá học lah mpôl hên mô an do\ng, lah kơt ta mir tăm geh rnoh bu tuh mbr^ng âk r^ mpôl he do\ng ăp ntil d^ng dak puh dăng ta ne\ an dak rdu le\ ăp mbr^ng aơ gay ma an ueh săk găr cà phê lôch lêh mô hôm geh rmeh klen dak si mât tơm tăm đah ntil găr cà phê rêh.

-Ờ, dăn lah ueh thạc sĩ.