VOV4.Mnông:Ta khay mih lah rnôk ma tơm tiu  dôl lah tơm tăm ns^t tay nău geh wa\ng sa âk an [on lan kan lo\ mir, yor kơt ne\ ma rnoh neh tăm ntil tơm aơ mô rlu hun hao. Hăn ndrel đah ne\ lah nău bu tuh ta tơm tiu n’hanh mô to\ng ndơ kah ueh ta nău mât chăm tiu. Gay ma kơl an [on lan geh nău ua\nh di lơn mpeh nău njrăng bu tuh, tâm ban kơt mât ueh tơm tiu, kơl ns^t tay nău geh wa\ng sa âk tâm nău tuch tăm n’hanh pah kan, nkô| trăch nar aơ nkoch mpeh nău ru\ng play nse ta tơm tiu ta khay mih.

Ăp nar aơ, mir tiu rlău 600 n’gâng bâh wa Ma Văn Hoài, ta thôn Ea plông, xã Ea Tân, nkuăl Krông Năng, n’gor Dak Lak hôm nha hun hao ueh jêng. Yơn âk nkong tiu nse ta tơm dôl ntơm ueh jêng play le\ ru\ng. ua\nh năl nău ru\ng play nse ta tiu lah yor bu tuh ta măng, wa Hoài le\ rvăt êng dak si puh gay ma ntru yơn mô bah đo\ng.

Tâm 2-3 nar do\ng dak si hoá học, sinh học đah nău u\ch ntru mô di lah nkh^t, yơn mô du đo\ng.

Puh dak si gay ma ntru bu tuh gay ma mât ueh tiu lah ntrong kan ma âk nu^h [on lan tăm tiu dôl do\ng. yơn lah, aơ lah nău kan ma ăp nu^h kan khoa học lơi d^ng dah do\ng lêng lang dak si. Tiến sĩ Phan Việt Hà, kruanh ntu\k kan khoa học n’hanh tâm kơl lam ntur neh, Viện khoa học kĩ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên mbơh lor.

Nău ntru ndơ bu tuh r^ [on lan way geh do\ng ăp ntil dak si ntêng. Yơn lah, tâm nău ngăn r^ ăp ntil dak si aơ ê ho\ geh an do\ng tâm nău kan tuch tăm. Đah ăp ntil nău bu tuh ta mir tiu r^ ta măng kônh wa an ndơ u\nh đen, ndơm ăp ntil jui, kung ku\t mbra [ư bah ir khuch ta mir tơm.

T^ng nău mbơh bâh Tiến sĩ Phan Việt Hà, nău ru\ng play nse ta tơm tiu rlău ma yor bu tuh, hôm nha mbra lah yor ơm di ru\ng play nse ma tơm mô to\ng rong păng ru\ng êng mô lah yor tơm mô to\ng ndơ kah. N’hanh gay ma bah nău mô to\ng ndơ kah.

Mô to\ng ndơ kah jo\ jong r^ kônh wa an geh [ư t^ng ăp nău mbơh đă mpeh phân poh. Na nê| lah tâm rnôk aơ an geh do\ng ăp ntil phân poh geh rnoh đạm n’hanh lân âk. . an geh do\ng âk ăp ntil trung vi lượng lah 3 chất can xi, kẽm n’hanh Bo. Ne\ lah chấtmât ueh play bah ru\ng. canxi r^ ntop vôi an tơm mô lah do\ng phân geh rnoh can xi. Hôm bo n’hanh kẽm r^ do\ng ăp ntil phân vi lượng way do\ng an tơm tiu.

T^ng ăp nu^h kan khoa học, gay ma kơl an tiu hun hao, rong play ueh jêng, bah nău ru\ng play nse, rlău ma nău mô an ăp ntil jui kung ku\t gu\ ta tiu, kônh wa an njrăng ntop ndơ kah an tâm di. Na nê| lah an geh poh phân ta bôk khay mih. Rnôk aơ mbra dơi ntop tay âk ntil dak si vi sinh kơl an reh hun hao dăng, bah nău ru\ng play. Rlău ma ne\ gay ma đăp mpăn ndơ kah an tơm, an geh ntop tay ăp ntil phân hoá học, pă jêng âk tơ\. Rnôk poh phân njrăng mô an sôt reh. Kônh wa poh phân nkre ma to\ dak. Rlău ma ne\ ta ăp rnôk mih rgâl duh, kônh wa do\ng phân poh n’ha gay ma tơm geh n’hơp ndơ kah ueh, hun hao dăng, rdâng đah ăp nău bu tuh.

Lăp tâm khay mih lah rnôk ma tơm tiêu dôl tâm rnôk hao jêng gay mât play đo\ng. Mât chăm ndơ sa kah an tơm tiêu tâm rnôk dja phâm [ư gay săk geh âk mô nsiăp, mô ru\ng, kônh wa ân tâm pă tâm ban rnoh phân poh n’hanh rnoh ăp ndơ sa kah tâm ăp ntil phân.

            Gay an tiêu luh kao âk, săk play, nău lor bôk năp kônh wa ân njrăng tât ndơ sa kah tâm ban to\ng ăp đạm lân kali yor geh to\ng ndơ sa kah ri tơm mơ dơi mât nkong play. Nău mha lơn đo\ng lah tâm phân đa lượng kali lah du\t khlay tâm rnôk luh nkong play. Lân njêng luh âk kao tâm ban, đêt geh kao glêh mô lah kao srang. Đạm kơl an tiêu jong n’hanh âk play. Yơn lah du đêt chất trung vi lượng an tơm tiêu săk kranh găr n’hanh kơn play ue\h lơn nt^t kơt kali, Bo…Mô dơi lah mô geh ntơm bah rnôk luh kao tât rnôk mât play, du đêt chất trung vi lượng kơl an tơm dăng. Kônh wa ân uănh phân poh geh tâm ban đo\ng lah mô lah tâm ban hôm poh to\ng rnoh âk đo\ng lah mô? Aơ lah bar nkô| nău khlay bah ndơ sa kah [ư jêng ru\ng nkong play tiêu.

Tâm khay mih nkong tiêu luh kao, ndơ sa kah tâm neh lăp sa mô năn du đêt mir tiêu geh ndâp băm dơn hôm bar pe chông lha ntoh bah lơ dơm yor kơt nê| reh păng mbra geh ôm, kônh wa ân do\ng phân poh gay ma kơi ntop ndơ sa kah gay an reh păng hao jêng ngăch. Tâm nău dja kônh wa mô dơi poh phân hoá học yor poh phân hoá học rnôk dja mbra [ư khuch reh n’hanh [ư an neh lơn ma srat hô jêng luh mbr^ng o sêt lơn ma [ư khuch tay rêh. Kônh wa he ân poh phân hữu cơ n’hanh phân ndrung n’gar mbra [ư an neh mô geh chai ntang, kơl reh tiêu dơh lăp ăp ndơ sa kah bah neh.

Răk rblang: Thị Đoắt – Điểu Thân