VOV4.M’nông: Ơi kônh wa n’hanh băl mpôl! A[aơ dôl lah rnôk hao jêng du\t ngăch bah cà phê, tơm hao jêng ngăch mpeh n’ging lha n’hanh hao têh ngăch mpeh play. Rnôk dja ntoh nău bu tuh ru\ng play nse đo\ng [ư nu^h [on lan rvê yor păng khuch âk tât săk geh n’hanh rnoh âk play cà phê ăp năm bah kơi tay. Tâm nău nkoch nar aơ, tiến sĩ tuch tăm Tôn Nữ Tuấn Nam, tă [ư kruanh phòng Khoa học, Viện KHKT Nông lâm nghiệp Tây Nguyên mbra nt^m nti kônh wa trong g^t năl du đêt nkô| nău [ư ru\ng play nse n’hanh ăp trong njrăng n’gang nău dja. Jă kônh wa n’hanh băl mpôl gu\ djăt:

            Nău way lăp tâm khay mih, tơm cà phê dơi geh dak mih âk mbra [ư tơm hao jêng dăng yơn nkre ntru\t ntrôl hun hao êng săk tơm tâm ban kơt geh bu tuh bu sa êng hao ngăch âk đo\ng. Tâm nê geh du nău ntoh ma nu^h tăm cà phê way mô u\ch ro\ng way geh đo\ng, nê lah nău ru\ng play nse. T^ng Tiến sĩ tuch tăm Tôn Nữ Tuấn Nam, du đêt nkô| [ư ru\ng play nse nê lah:

            Play nse bah cà phê ru\ng tâm bôk khay mih mbra tă bah âk nkô|. Du nkô| lah tă bah play hao têh ngăch, păng tâm mpet play, du đêt play I geh mpet ri ru\ng. ri nău nê way ru\ng mô âk n’hanh mô jêng nkoch. He mô w^ we\, klach rvê.

            Du nkô| đo\ng lah tă bah tơm mô to\ng ndơ sa kah. Ntoh bah nău rnoh khlay cà phê mô ho\ tâm di, duh phang ntoch jong, rnoh khlay phân poh hao [ư an kônh wa mô gơih nđơr mât chăm, geh nu^h mô poh phân an tơm cà phê đo\ng. Bah meng nê, nău mô ho\ njrăng tâm pot ntil phân êng gay poh an cà phê mô lah do\ng phân ơm tâm pot NPK mô ho\ tâm di, geh ndơ rmeh ndơ mô to\ng [ư an tơm mô to\ng soan gay mât play, [ư jêng geh nău ru\ng play âk.

            Tâm năm aơ nău ru\ng play nse mbra tă bah he mô năn poh phân. Du đêt mir mbra tă bah nău poh phân roh nău tâm ban, ma mô geh nău tâm ban dja mô di a[aơ d^l ma le\ du rêng kan poh phân bah năm mhe aơ nơh. Tât a[aơ păng mơ mpơl mô to\ng du ntil ndơ sa nê nơh, păng mbra [ư ru\ng play đo\ng.

            Gay [ư bah nău ru\ng play nse tă bah mô to\ng phân, kônh wa ân kơi ntop poh phân an tơm du trong an ngăch n’hanh tâm di. Tiến sĩ Tuấn Nam njrăng đă:

            Kônh wa nsrôih poh phân an ngăch, ăp ntu\k I duh phang ir mô dơi poh ri he ân nsrôih poh đo\ng n’hanh to\ dak an tơm cà phê. He nsrôih poh âk tâm ban Đạm- Lân- Kali, der poh lăn âk ir đạm. Đah ăp mir ho\ jo\ năm mô geh kơi ntop poh phân vị lượng ri kônh wa ân do\ng ăp ntil phân poh lha geh rnoh trung vi lượng puh kalơ tơm ri păng ngăch lơn. Lah mô to\ng trung, vi lượng ma tă khuch bah poh phân êng du ntil năm bah năp nơh ma mô kơi ntop poh tay ri tâm rnôk dja he puh phân poh lha geh trung, vi lượng kalơ tơm mbra [ư bah ru\ng play nse đo\ng. He mbra rgâl di tay rnoh poh phân bah he t^ng trong nt^m nti ri he mbra poh ăp to\ng, tâm di..

            Nkô| tâl 3 [ư ru\ng play nse lah tă bah tu ndru\ng chuh sa, krêp mbr^ng sêt ta nkong play. Lha kao lêt krêp tay ta n’ging mâp tu\k lêm măng [ư l’^t mbe\ njêng ntu\k dơh an mbr^ng sêt krêp sa. Mbr^ng sêt kru\l jo\ tât n’gul khay mih, lơn lah tâm ăp rơh mih n’hach, rnôk l’^t mbe\ hao ri mbra ntoh âk [ư jêng ru\ng play nse.

            Ndơ bu tuh sa tơm ri mbra lah ntil ndơ bu tuh sa he du\t dơh saơ lah rđiăt krêp sa play cà phê. N’hanh nău bu tuh ri mbra geh ăp si bu tuh ru\ng play nse tâm khay dja lah bu tuh ôm nkong play tă bah mbr^ng sêt Colectotricum n’hanh bu tuh mbr^ng sêt guh sa n’ging, păng mô [ư ôm nkong play yơn păng [ư an ndơ sa mô dơi lăp tâm săk play, n’hanh păng [ư jêng ru\ng play nse đo\ng.

            Uănh t^ng ntil bu tuh n’hanh rnoh âk bu tuh ma he geh trong njrăng n’gang tâm di gay ns^t tay nău geh tam âk.

            Đah rđiăt tuh, he puh dak si puh rđiăt. Puh di dak si, di trong [ư, jêng lah ân puh na nê| tâm ăp rku\m play geh rđiăt tuh n’hanh ăp ntu\k ma tâm nê tơm geh rđiăt tuh. Rgum puh ăp tơm geh rđiăt tuh hô, puh ân lam na nê|. Puh 2 tơ\, tâm [ah 7 – 10 nar. He mbra do\ng le\ rngôch ăp ntil dak si puh nkh^t rđiăt dôl geh bu tăch gay njrăng n’gang, yơn trong [ư puh ân tâm di ri mbra [ư bah ir geh rđiăt lơh khuch.

            Đah mbr^ng sêt guh, tă bah păng lăp sa mbrơi mbrơi n’hanh âk nu^h mô njrăng jêng rnôk saơ ri mir tơm le\ geh khuch khat âk. Jêng kônh wa ân uănh na nê| mir tơm gay ơm saơ n’hanh njrăng n’gang d^l.

            Đah ăp mir dôl geh mbr^ng sêt guh, n’hanh păng mbra mô ho\ [ư ru\ng play nse a[aơ, yơn jêh aơ tay păng mbra [ư ru\ng play nse, yor bol ma he poh phân mô năn lăp tât play ma geh tăch pruăt roh lêk. Ri he mbra puh  ăp ntil dak si gốc đồng gay ma puh mbr^ng sêt guh. Ăp ntil dak si gốc đồng lah: Bordeaux, jêng lah Sulfat đồng + vôi, kônh wa mbra dơi do\ng đo\ng, yơn ân mpli tâm di, mô di lah păng kro lha cà phê. Tâl 2 lah kônh wa mbra do\ng Champion DP, lah du ntil dak si gốc đồng ue\h gay [ư bah ir ru\ng play nse. He mbra dơi puh đồng gu\r đo\ng lah: Norsize, COC 85…uănh nsum lah ăp ntil dak si gốc đồng gay puh.

            Do\ng ăp ntil dak si hoá học săm tam, kônh wa ân t^ng di rnoh âk puh n’hanh mông nar puh đah ăp tơ\ gay đăp mpăn geh nău tam do\ng sa si, bah ir geh nău khuch khat an mir tơm n’hanh mpu\ng lir mpeh wa\ng sa.

            Hôm bu tuh ôm nkong play ri ăp ntil dak si ma puh mbr^ng sêt Colectotricum, [ư jêng bu tuh nđôch tơm, ôm nkong play ri he mbra puh ăp ntil dak si kơt lah: Revus Opti, Antracol, Carbenzim,…ăp ntil dak si mbra [ư bah ir ôm nkong play.

            Nău du\t khlay tâm rnôk uănh năl n’hanh njrăng n’gang nău bu tuh ru\ng play nse lah nău kônh wa ân t^ng groi nđôi na nê| mir tơm bah he gay ngăch saơ nău ru\ng play, uănh năl nkô| gay geh trong [ư bah tâm di.

            Rnôk kônh wa saơ ru\ng play, he ân njrăng chop uănh mir tơm ntơm bah a[aơ d^l, tât rnôk ru\ng lăn âk ir ri mbra khuch khat âk, gay g^t lah mir tơm bah he geh moh ntil ndơ khuch n’hanh he geh ăp trong njrăng n’gang kơt mhe nkoch bah lơ nê nơh gay [ư bah nău ru\ng play.

            Kônh wa n’hanh băl mpôl mhe tă djăt nkô| trăch Ndrel hăn [on lan kan lo\ mir, tă bah Nhih pah kan Đài TNVN nkual Tây Nguyên [ư đah nău ntop kơl bah Ntu\k rgum ntru\t nsôr tuch tăm mât rong gưl ngih dak, Bộ NN- PTNT. Dăn tâm mâp tay kônh wa tâm ăp nar nkoch bah kơi tay. Lah ue\h kônh wa n’hanh băl mpôl le\ pơk djăt./.