VOV4.Mnông: Tăm tay cà phê dôl lah nău geh âk [on lan mât ua\nh rnôk tât ta khay mih. Gay ma kơl an [on lan geh ntrong kan na nê| gay ma dơi kơt [ư n’hanh do\ng ta nău ngăn, Viện khoa học kĩ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên le\ [ư nău kan tăm tay cà phê đah ăp ntrong kan mhe ta Cty cà phê khay 10, xã Ea Knuêch, nkuăl Krông Pach, Dak Lak. Jă kônh wa n’hanh băl mpôl djăt ndrel.

         Năm 2015, geh nău kơl an bâh Viện khoa học kĩ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên, cty le\ [ư tăm tay 5 ha cà phê t^ng ntrong kan do\ng kơt kĩ thuật mhe. Nău kan aơ dôl ns^t tay âk nău geh ueh an cty. Wa Nguyễn Thị Nga, nu^h kan ta cty cà phê khay 10 an g^t: ntơm nơh, cà phê tăm tay ta cty way kh^t âk bâh năm tal 2 lôch tăm, yơn đah mir tơm a[aơ, ăp tơm dôl rêh ueh da dê.Bâh ntơm geh do\ng khoa học kĩ thuật mhe saơ geh âk nău ueh mhe lơn kơt lah: do\ng dak to\ mpêt nkrem lơn, do\ng ăp ntil dak si nkh^t tu di đah khoa học kĩ thuật ma cà phê hôm nha ueh lơn.

         Nău kan 15 ha ta cty Cà phê khay 10 geh mbơh [ư ta nkual neh geh rnoh bu tuh reh âk. Lôch geh ua\nh năl nău bu tuh reh tâm neh ăp nu^h kan khoa học [ư mât ueh neh đah dak si sinh học n’hanh rhoăt tay năm an neh rlu tăm tâm pleh hôm 1 năm đah 2 năm kơt nău ntru\nh bâh n’gâng kan tuch tăm n’hanh hun hao [on lan ndơ\ mbơh. Nkre lah, đah ntil tơm ntil, rlău ma do\ng ăp tơm ntil geh ueh le\ geh kơp dơn ta nău kan aơ Viện khoa học kĩ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên so\k tơm ntil le\ geh tăm 2 năm ta mir tơm, lôch ne\ mơ ndơ\ lăp tăm, rhoăt gleh tay 1 năm tơm bôk năp. Mpeh đah dak to\, nău kan geh ntrup trong d^ng dak to\ mpêt nkrem. Tâm rnôk tăm n’hanh mât đah ntrong kan sinh học. tât a[aơ, mir tơm hun hao đăp mpăn n’hanh le\ geh play bôk năp. Wa Lương Thị Mơ, cán bộ kĩ thuật cty cà phê khay 10 an g^t:tât a[aơ saơ mir tơm hun hao ueh tâm ban. Do\ng ntrong kan [ư mât na nê| bâh Viện lah nău tă g^t kan blău gay ma cty mât tăm tay ăp mir cà phê êng.

        T^ng nău mbơh bâh Viện khoa học kĩ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên, nău kan ta cty Cà phê khay 10 lah nău kan bôk năp lor mpeh do\ng ăp nău mhe khoa học kĩ thuật mhe n’hanh mbơh tơih gay ma [on lan mbra dơi tât ua\nh n’hanh do\ng tâm nău pah kan, tiến sĩ Phan Việt Hà, cán bộ Viện khoa học kĩ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên an g^t tay.Ta nău kan aơ mpôl hên hôm nha geh do\ng âk nău mhe mpeh khoa học kĩ thuật mpôl hên ntơ nsum lah ăp ntrong kan mât ua\nh tơm tăm rgum le\ rngôch. Tâm ne\, mât njrăng nău bu tuh le\ rngôch, mpôl hên n’hao nău do\ng ăp ntil dak si sinh học păng nkre ma mât đăp mpăn ueh mpeh nău ntu\k gu\ rêh nkre do\ng mpêt nkrem prăk n’hanh geh nău tam fo\ng jo\ jong. Mpeh đah rnoh dak to\ n’hanh poh phân r^ ăp ntu\k d^ng dak n’hanh kĩ thuật hên mbra mpêt nkrem bâh 20-30% rnoh nu^h kan n’hanh rnoh dak to\ mô lah nar poh phân n’hanh rnoh âk poh phân. Lah he [ư di kơt aơ r^ gâp m^n lah nău geh du\t ueh. Yơn lah mbra geh ngoăy tâm âk nău ko\ jêr lah bôk năp ntuh [ư khlay yơn t^ng ua\nh kơp bâh hên  le\ du nău kan r^ dơh ns^t tay nău geh âk lơn đah ntrong kan he geh [ư kơt way ơm.

           Tăm tay cà phê lah rơh nkhêp gay ma [on lan do\ng kơt khoa học kĩ thuật mhe ta nău pah kan jan sa rlău ma nău ndơ\ ăp ntil tơm tăm mhe lăp tăm, [on lan mbra dơi ndơ\ lăp ntru\p trong d^ng dak to\ mpêt nkrem ndrel đah poh phân bâh dak gay ma mpêt nkrem dak to\, nu^h kan , n’hao nău geh săk rglăy tâm nău do\ng phân poh der geh knơm ta trôk nar. Rlău ma ne\ kônh wa an geh  [ư t^ng rnoh poh phân an tâm di đah nău u\ch do\ng bâh tơm gay ma đăp mpăn mir cà phê tăm tay đăp mpăn ueh jêng.

          Gay kônh wa n’hanh băl mpôl g^t tay mpeh sreh tăm tay cà phê, Tiến sĩ Trương Hồng, Groi Viện trưởng Viện Khoa học, Kỹ thuật Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên njrăng đă kônh wa n’hanh băl mpôl du đêt kỹ thuật mpeh [ư neh, sơch ntil n’hanh mât chăm cà phê tâm rnôk sreh tăm tay.

         Ơi wa, rnôk n’glêh an sreh tăm tay cà phê kônh wa ân moh ndơ njrăng mêh?

T.S Trương Hồng: Rnôk n’glêh an sreh tăm tay cà phê kônh wa ân njrăng ăp nkô| nău bah kơi aơ: Bôk năp, ntro\ng năl mir he gay sreh tăm tay lor rnôk nkh^t le\ tơm bu tuh lah mô. Aơ lah rêng kan du\t khlay. Lah mô geh bu tuh he [ư sreh tăm tay d^l. Aơ lah ndơ [ư du\t khlay. Lah mô geh bu tuh he mbra [ư sreh tăm tay d^l. Lah geh bu tuh he uănh mir tơm geh bu tuh đêt mô lah hô. Lah geh bu tuh đêt ri tăm tâm pleh 1 năm, bu tuh hô ri tâm pleh 2 năm n’hanh aơ lah rêng ân dơi [ư. Tâl bar, rnôk sreh tăm tay kônh wa njrăng ân sơch ntil ue\h. Lôch rnôk tăm, kônh wa ân poh phân tâm ban n’hanh tâm di t^ng nău njrăng đă tâm rêng [ư sreh tăm tay. Tâm nê njrăng đă kônh wa poh phân hữu cơ. Lah geh ndơ ri poh du năm 1 tơ\ mbra kơl tơm cà phê hao jêng ue\h.

        Ndr^ may mbra nkoch kloh lơn mpeh nău rgâl ue\h jêng neh tâm rnôk sreh tăm tay cà phê phâm dơi t^ng [ư mêh?

T.S Trương Hồng: Nău rgâl ue\h jêng tay neh tâm sreh tăm tay cà phê kônh wa ân njrăng ăp nkô| nău bah kơi aơ: Rnôk u\ch sreh tăm tay ri lôch rnôk klêh ân rôk jăng d^l lôch nê cày rlơk reh, donh kloh n’hanh ih neh. Yor tâm rnôk ih neh lơn ma jo\ ri lơn ma ue\h. rnôk ih neh kơt nê| ri măt nar sa neh geh nău dơi nkh^t bu ro\ sa reh jêng [ư geh ma nău hu\ch bah ôm reh cà phê jêh aơ tay. Lôch nê he ân sui vôi le\ rngôch neh tăm, rgâl bah du gâl rnoh srat bah neh n’hanh lôch nê lah lor rnôk sreh tăm tay mir mô geh bu tuh, he mbra ku^h ntu lôch nê poh săp phân ndrung n’gar, phân lân gay [ư tăm mhe tâm khay 5, khay 6. Lah mir tơm geh bu tuh, uănh tâm rnoh hô bu tuh ri he ân tâm pleh tăm ma ăp ntil tơm rnoi tuh mô lah ăp ntil tơm êng [a [a\ gay nkre he geh ndơ klêh tăch n’hanh rnôk tâm pleh tăm kơt nê| ri le\ rngôch ndo\k nja ôm he mplơ\ tay le\ rngôch an neh, cày bôr tâm neh kơl n’hao âk rmu\ ôm an neh kơt nê| neh ntu mbra ue\h jêng lơn, rgop kơl tơm cà phê hao jêng ue\h jêh aơ tay.

Lôch rnôk rgâl ue\h jêng neh ri nău sơch ntil phâm geh nkô| khlay n’hanh kônh wa moh ndơ njrăng rnôk sơch ntil mêh wa?

T.S Trương Hồng: Ntil lah nkô| nău n’glêh an đah tơm tăm jong nar lah nsum tâm nê geh tơm cà phê. Lah sơch ntil ue\h ri jêh aơ tay he mbra săk geh play âk. Yor kơt nê| rnôk sreh tăm tay kônh wa njrăng a[aơ he geh ăp bôk nău kan ntop kơl ntil cà phê an kônh wa [on lan [ư sreh tăm tay ma trong bah Vicofa, jêng lah Hiệp hội cà phê ca cao Việt Nam ăp năm khân păng nha ntop kơl ntil TRS1 đo\ng, aơ lah ntil tăm ma găr săk geh âk. Tâl bar lah ma trong tâm boh bah Viện Khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên đah công ty Nestle trong dja bu way ntop kơl 50% dơm, hôm 50% kônh wa ân rvăt êng ma prăk. Rnôk kônh wa mô geh ndơ ma tât đah 2 tơm ntil bah lơ nê rnôk hăn rvăt ntil kônh wa ân njrăng rnôk hăn rvăt ntil ân hăn tât ntu\k [ư yơng ntil t^ng di quy định bah pháp luật. Geh tơm ntil, geh kloh tu tơm luh ntil n’hanh nău du\t khlay rnôk rvăt ntil ân sơch kon ntil hao jêng ue\h, mô geh bu tuh bu sa lah ngoăy tâm ăp ndơ n’glêh an gay sreh tăm tay geh nău dơi.

      Ndr^ hơi wa moh ntil cà phê i le\ dơi kơp dơn n’hanh an do\ng âk mêh. Kônh wa ntu\k joi rvăt ntil dja e\h?

T.S Trương Hồng: A[aơ geh 9 ntil cà phê Vối dơi Bộ Nông nghiệp n’hanh Phát triển Nông thôn kơp dơn lah TR4, TR5, TR6, TR7, TR8, TR9, TR11, TR12, TR13 n’hanh ntil TRS1 lah ntil âk rnoi. Ăp ntil dja kônh wa mbra dơi ôp đah 1 lah Viện khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên, 2 lah ntu\k rgum yơng ntil tơm tăm mpeh Sở Nông nghiệp n’hanh Phát triển Nông thôn. Aơ lah bar nhih pah kan dơi nhih dak nta trong dơh an tăch rgâl tơm tăm hôm ăp ntu\k êng [a [a\ kônh wa njrăng rnôk rvăt ntil ri ân ôp uănh khân păng le\ dơi nhih pah kan dơi kan an [ư yơn n’hanh tăch rgâl ntil đo\ng lah mô lah mô geh ri ntil mô đăp mpăn ue\h jêng.

       Ơi wa nău mât chăm mir cà phê tâm rnôk sreh tăm tay moh ndơ êng rđ^l đah tăm mhe n’hanh he moh ndơ njrăng mêh?

T.S Trương Hồng: Mât chăm mir cà phê sreh tăm tay mô êng âk rđ^l đah tăm mhe yơn geh du nkô| nău kônh wa nha njrăng đo\ng nê lah: Ngoăy kuaih kloh reh rnôk khai hoang ri ân kuaih ân du\t kloh, ân sui neh ma vôi, lơn lah poh phân ndrung n’gar an tơm cà phê n’hanh lah geh ndơ he nkre do\ng tay du đêt chế phẩm vi sinh vật geh nău tam tâm rdil đah ăp tu ndru\ng chuh sa tâm neh kơt: Trichoderma, Pseudomonas he tâm pot nsum tâm phân ndrung n’gar gay poh lor rnôk tăm mhe. N’hanh ăp năm bah kơi njrăng poh phân ndrung n’gar ăp to\ng đo\ng. Phân hoá học ri bôk năp he mô kâp poh âk ma he n’hao poh âk phân hữu cơ. Nău dja kơl neh jêng rmu\ ôm lơn n’hanh kơl rơ\ jêng brun brăn ue\h jêng tâm neh an tơm tăm.

        Dăn lah ue\h wa!

Kônh wa n’hanh băl mpôl mhe djăt Tiến sĩ Trương Hồng, Groi Viện trưởng Viện Khoa học, Kỹ thuật Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên njrăng đă kônh wa n’hanh băl mpôl du đêt kỹ thuật tâm rnôk sreh tăm tay cà phê. Mpo\ng đah ăp nău njrăng đă dja mbra kơl kônh wa n’hanh băl mpôl sreh tăm tay cà phê ue\h lơn, ns^t tay nău săk geh wa\ng sa âk lơn tâm let năp aơ tay.

Nkô| trăch Ndrel hăn [on lan kan lo\ mir tă bah Công ty phân poh Bình Điền kan nsum đah nhih pah kan Radio nău ngơi Việt Nam gu\ ta Tây Nguyên [ư.

Nu^h răk rblang: Điểu Thân n’hanh Thị Đoắt