Ơi kônh wa n’hanh băl mpôl! Nkô| trăch hăn dnrel đah [on lan kan lo\ mir”, mpôl hên nkoch nău kan tâm rgop pah kan n’hanh rvăt ăp ntil ndơ tuch tăm bâh [on lan ta Lâm Đồng, kơl an [on lan bah geh ăp nău tât mpeh rnoh khlăy jur thuk a[aơ. Aơ lah nguay tâm âk ntrong hăn tơm bâh n’gâng kan tuch tăm t^ng ntrong pah kan n’hao nău khlăy ndơ do\ng t^ng ntrong nâp nâl ma Lâm Đồng lah êng, ăp ntu\k êng ta lam dak lah nsum

            Năp lor lah nău nkoch nău pah kan tuch tăm ta Tây Nguyên.

Tât rnôk dja, n’gor Lâm Đồng le\ geh bơi 35.000ha neh tuch tăm le\ do\ng công nghệ cao. T^ng nê, hvi neh tăm ăp ntil biăp, atisoo, dâu tây n’hanh tuh lah rlău 12.000ha; ăp ntil tơm lah 2.400ha; tơm chè 5.600ha n’hanh 14.800ha cà phê. Êng neh tăm tơm glêh nar do\ng kơn dơn đăp mpăn kloh ue\h VietGap n’hanh GlobalGap lah rkău 750ha; neh tăm tơm jong nar do\ng t^ng trong kan đăp mpăn kloh ue\h, VietGap, GlobalGap n’hanh UTZ lah rlău 40,200ha. A[aơ hvi neh tuch tăm do\ng công nghệ cao le\ tât rnoh r^ng geh 250 rkeh ha/năm, êng neh tăm biăp, kao si công nghệ cao geh rlău 1 rmen prăk/ha/năm, n’hanh mât ka dak nđik geh 4 rmen prăk/ha/năm./.

            UBND nkuăl Đăk Pơ mhe tâm rgop đah ntu\k kan [ư ntil tui ka n’gor Gia Lai [ư rơh mbơk ka ntil ta ăp dak bât ta nkuăl năm 2014. ta rơh mbơk ka aơ, ntu\k kan [ư ntil ka n’gor le\ pă an n’gâng kan tuchtăm mât rong n’hanh hun hao [on lan nkuăl đăk Pơ rlău 14.900 kon ntil geh ka trắm, chep, mè vinh, mè hoa n’hanh rô phi..mbơk ta nkual dak bât Ktung 4 n’hanh du đê| dak bât êng ta nkuăl. Aơ lah nguay tâm âk nău kan ăp năm, geh ntu\k kan [ư ntil ka Gia Lai [ư đah nkô| u\ch lah njêng rnoh tui ka âk, kơl an [on lan geh naư nơih nhup joi ka, kơl an nău u\ch sa ka ăp nar…t^ng nău cnhrăp tâm rnôk let năp atay ntu\k kan [ư ntil ka Gia Lai mbra geh kơl tay ntil ka an nkuăl Đăk Đoa n’hanh nkuăl [on têh Pleiku mbơk ka an dak bât n’hanh dak nglău ơm geh năm 2014.

            T^ng UBND n’gor Dak Lak, a[aơ cà phê rnglăy bah n’gor le\ dơi tăch n’gluh tât 60 dak lam ntu\r neh, tâm nê geh 31 dak tăch n’gluh geh rlău 1 rkeh đôlar let lơ. T^ng uănh năl, ntu\k tăch n’gluh cà phê bah n’gor Dak Lak nha đăp mpăn đo\ng. ăp ntu\k tăch n’gluh way ơm kơt Đức, Nhật Bản, Italia, Hoa Kỳ, Tây Ban Nha, Hàn Quốc, Thuỵ Sĩ…nha geh rnoh âk mpeh tăch n’gluh bah n’gor đo\ng. 6 khay rlău aơ Dak Lak le\ tăch n’gluh geh rlău 138.000 tấn cà phê rnglăy./.

            T^ng nău kơp bâh ntu\k kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao [on lan nkuăl Sa Thầy, Kon Tum an saơ, rlău 23 ha cao su geh sreh kăl lơi lah bâh 20 rnăk [on lan, rgum ta xã Sa Nhơn đah 16 ha n’hanh bơi tât 5 ha ta xã Hơ Moong. Du\t âk rnoh neh cao su geh sreh le\ geh so\k rtăk bơi 20 năm. Ta meng ne\, nău nu^h   [on lan ta nkuăl Sa Thầy, Kon Tum sreh cao su an saơ, tâm nău rnoh rtăk cao su khlăy tâm ăp năm ba năp, mô djăt ăp nău mbơh njrăng, tơm cao su geh tăm ta ăp rnoh neh bah dih nău nchrăp, neh mô jêng. Kêng du\t rnôk rtăk cao su mô khlăy, nu^h [on lan sreh lơi gay ma so\k neh tăm tơm êng kơt cà phê, bời lời, bum.

            Ơi kônh wa n’hanh băl mpôl! Lâm Đồng lah n’gor leo bôk năp lam dak mpeh naư kan pah kan tcuh tăm t^ng ntrong công nghệ mhe. Ăp ntil ndơ biăp, bum, play bâh n’gor aơ le\ ntoh lư n’hanh geh ta apư ntu\k tăch rgâl ta lam dak n’hanh tăch an dak bah doh. Yơn lah, yor du\t âk [on lan pah kan đê|, mô rgum n’hanh mô geh tâm rgop jêng rlău 90% rnoh ndơ bum mbo geh tăch mô geh nău tâm ton, jêng tât ntu\k tăch ndơ mô geh đăp mpăn, mô geh way rvăt. Gay ma an bah nău aơ, n’gor Lâm Đồng dôl nt^m đă n’hanh nt^m an [on lan n’hao ăp nău tâm rgop ta nău pah kan n’hanh  so\k ndơ bum mbo. Nău kan tâm rgop ba kơi aơ lah du nău nt^t tâm nău tâm kơl pah kan, ns^t tay nău wa\ng sa âk t^ng ntrong pah kan nâp ueh an [on lan kan lo\ mir. Quang Sáng PV radiô nău ngơi VN ta Tây Nguyên geh nkoch nău kan aơ.

            Tâm rnôk âk [on lan kan lo\ mir tup ta nău jêr jo\t yor ndơ tăch ăp ntil ndơ bum mbo tât nar pe\ rôk yơn mô geh nu^h rvăt, tăch thuk kơt lah an dơm mô lah nkơi jăng dâl ta mir r^ ăp ntil ndơ bum mbo bâh rnăk vâl wa Cao Thị Diệu Thuý, ta phường 3, nkuăl [on têh Đà Lạt, Lâm Đồng hôm nha tăch khlăy, rnoh đăp mpăn. Geh kơt ne\ lah yor wa Thuý le\ tâm ton tăch rvăt pah kan n’hanh rvăt ndơ đah ntu\k tăm biăp kloh ueh Tiến Huy ta ntu\k. geh săk rnglăy pah kan lơn. Êng 1 sào rpu\ng đe, lôch jur ntil 1 khay n’gul lah le\ an geh lêh play  tâm 3 khay, n’hâp le\ prăk kan rnăk wa Thuý hôm nha geh rlău 150 rkeh prăk. Wa Cao Thị Thuý an g^t5, bâh ntơm [ư nău kan tâm rgop đah ntu\k kan aơ, rlău ma nău geh ndơ\ mbơh kĩ thuật pah kan t^ng ntrong ueh mhe, nău ntu\k tăch ndơ le\ mô hôm di lah nău m^n rvê tay đo\ng.

            Mpeh đah Tiến Huy le\ geh kĩ sư nt^m an hên bâh bôk tât lôch hôm, ntơm bâh rnôk tăm tât rnôk lêh play geh ăp nu^h ăp pơh jur nti an hên nău pih dak si, poh phân. Rnăk hên ê ho\ geh tăch ndơ an ntu\k êng bôl ma du kg dơm. Rnôk tâm rgop kan naư khlăy lah yor he nơm, lah he [ư di đah nău tâm ton kan đah bu r^ bu mbra kan ueh đah he.

            Lah du ntu\k kan ntơm hăn pah kan bâh năm 2005, tât a[aơ ntu\k kan mât tăm biăp kloh ueh Tiến Huy ta xã Hiệp An, nkuăl Đức Trọng, Lâm Đồng le\ tâm rgop pah kan tăm biăp kloh ueh đah bơi tât 30 rnăk [on lan ta ăp nkuăl Đức Trọng, Đơn Dương n’hanh nkuăl [on têh Đà Lạt. tât râng nău kan tâm rgop aơ, [on lan kan lo\ mir mbả geh ntu\k kan tâm rgop tăm biăp kloh ueh Tiến Huy kơl ntil, kĩ thuật, ndơ do\ng mpeh tuch tăm n’hanh rvăt le\ ma ndơ geh tăm. Na nê|. [on lan kan lo\ mir le\ mô hôm rvê mpeh ntu\k tăch bâh ăp ntil ndơ tuch tăm ma hôm nha geh rnoh khlăy pah kan âk đo\ng. ua\nh nsum nău aơ, [on lan kan lo\ mir Nguyễn Trung Thành, ta phường 5, nkuăl [on têh Đà Lạt, nu^h le\ tât râng nău kan tâm rgop kan aơ ngơi.

            Lôch geh [ư ngih bil aơ lôch gâp tâm ton kan đah Tiến Huy, saơ nău geh âk lơn đo\ng. râng geh ăp sào r^ geh tât 100 rkeh prăk/năm. T^ng nău way lah mbu ntuh kơl an he r^ he kơl tay an bu, tăch ndơ an bu lah đăp mpăn t^ng di nău way ton ma le\ geh tâm ton bâh bôk năp.

            T^ng nău mbơh bâh wa Lê Quang Lượng, ta xã Tân Hội, nkuăl Đức Trọng, Lâm Đồng rnôk ma ê ho\ geh [ư nău kan tâm rgop pah kan aơ r^ ăp ntil ndơ geh [ư lah du\t jêr do\ng, geh mpôl kan mpet rnoh khlăy, âk tơ\ mô geh nu^h rvăt, nău rêh wa\ng sa jêr jo\t. lôch 3 năm tât râng pah kan nău kan tâm rgop đah ntu\k kan mât tăm biăp đăp mpăn Tiến Huy, n’gâng kan wa\ng sa rnăk vâl le\ hun hao âk. Bôl ma ăp yan pah kan, ăp ntil ndơ tăm geh ueh da dê, rnoh khlăy đăp mpăn n’hanh nău geh âk đo\ng. nău du\t nkah lah, ăp ntil rnoh prăk pah kan le\ geh kơl bâh ntơm, tâm di đah ăp nu^h [on lan kan lo\ mir ach o, jêr jo\t. wa Lê Quang Lượng ngơi.

            Rnôk gâp tâm rgop kan r^ ua\nh nsum bôk năp lah ntu\k tăch rgâl an đăp mpăn n’hanh săk rnglăy pah kan wa\ng sa r^ geh âk. Hôm rnôk he [ư kan êng, tăch bah dih r^ ôi biăp măng jêng ndok lah du\t jêr. A[aơ mhâm [ư lah ôi biăp tata măng hôm tơm biăp đo\ng, u\ch kơt ne\ r^ he an geh tâm rgop gay ma pah kan, gay ma an geh ntu\k tăch đăp mpăn.

            A[aơ, râng geh ăp khay ntu\k pah kan tăm biăp đăp mpăn Tiến Huy geh rlău 100 tấn biăp, bum, plăy ăp ntil bâh nău kan tâm ton đah [on lan kan lo\ mir. Le\ rngôch ăp ntil ndơ tuch tăm aơ le\ geh tăch an ăp ntu\k siêu thị têh tâm lam dak. Yor ndơ biăp play geh tăch ta ăp siêu thị an geh đăp mpăn t^ng ueh đapư mpanư, kloh ueh lor bôk năp. Bâh nău ne\, nău pah kan bâh [on lan an geh [ư t^ng nău ntru\nh na nê| ma ntu\k kan le\ ngluh mbơh, wa Võ Tiến Huy, Giám đốc ntu\k kan mât tăm biăp kloh ueh Tiến Huy ngơi.

            {on lan kan lo\ mir an geh g^t du nău lah tăm biăp lah an geh ueh di đah nău mpo\ng. nău ueh âk r^ he mbra geh tăch ta âk ntu\k êng êng, tâm rnôk ntu\k rvăt tăch r^ gâp le\ đăp mpăn rvăt an [on lan hôm. Le\ du đê| nu^h tăm biăp play tât khay rôk lêh , du đê| nu^h tât hăn rvăt đah rnoh khlăy r^ bu tăch. Lah ăp nu^h mô geh naư knơm kơt ne\ r^ gâp mô tâm rgop kan đah khân păng tay.

            Ơi kônh wa n’hanh băl mpôl!

            A[aơ r^ng ăp năm, n’gor Lâm Đồng tăm geh nklăp 1 rkeh 800 rbăn tấn ăp ntil, hao rlău bar tơ\ rnoh âk geh rđ^l đah 5 năm bah năp nơh. Tâm rnoh dja nchơm ma geh nklăp 10% dơi tăch t^ng hợp đồng dơm, hôm [a [a\ lah dah ma ro\ng tăch êng. Gay hăn tât du jâng kan tuch tăm t^ng trong r[o\ng nâp dăng, n’gor Lâm Đồng dôl an [ư âk trong nkra gay ntrôl dăng kan nsum [ư, rvăt ndơ tuch tăm an [on lan kan lo\ mir. PV Đài TNVN ta Tây Nguyên le\ geh rơh tâm ôp đah wa Nguyễn Văn Sơn, groi Giám đốc Sở Nông nghiệp n’hanh Phát triển Nông thôn Lâm Đồng mpeh nkô| nău dja:

            Lor bôk năp, dăn may an g^t moh nkô| nău ntơm bah bôk năm tât a[aơ ăp ndơ tuch tăm, lơn lah biăp n’hanh blân srat ta n’gor Lâm Đồng ri ju\r thuk du\t hô n’hanh jo\ jong kơt nê| mêh?

            Bôk năp lah tă bah trôk nar. Trôk nar năm aơ du\t ue\h an tăm biăp jêng du đêt n’gor, du đêt ntu\k bu dơi tăm êng. Bar lah nkô| nău tâm rlong, a[aơ tâm rlong ăp ndơ geh [ư tuch tăm nt^t êng bah Đà Lạt đah ăp ntil biăp geh tăm tâm nkual du\t n’hâm hô, yor a[aơ ma âk công nghệ ăp ntu\k dja dơi tăm da dê. Tâm rnôk [on lan ngăn he ri dah ma nchroh êng [ư dơm, nt^t kơt nsing tâm moh ntu\k, moh rnôk bah năm e nơh ntil biăp play nê hao rnoh khlay ri năm aơ rgum tăm âk tât jêng geh rmeh bưm ir. Bar nkô| nău dja lah nkô| [ư jêng geh tât tu\p rnoh khlay ntoch jong kơt tâm bah ri aơ nơh.

            Gay đăp  mpăn an nu^h [on lan tuch tăm ta n’gor Lâm Đồng, mpeh n’gâng kan tuch tăm ta n’gor ri phâm geh trong r[o\ng mêh wa?

            He geh bar trong, ngoăy lah n’hao săk geh âk ndơ tuch tăm, tâl bar lah n’hao săk kah ndơ geh [ư. Mpeh rnoh âk geh ri le\ t^ng [ư geh nău dơi kloh hôm. A[aơ đah tơm biăp ri rnoh âk geh ăp năm nklăp 1 rkeh 700 rbăn tấn ăp năm, yor kơt nê| u\ch n’hao âk lơn rnoh khlay ri he ân rgum tâm săk kah. Mpeh kah ue\h ri ngoăy lah rgum [ư ăp ntil ndơ ma geh nău dơi tâm rlong bah n’gor, tơm biăp ân lah ndơ nt^t êng bah Đà Lạt ma ăp ntu\k êng [a [a\ jêr ma geh, mô lah geh tăm yơn săk kah mô ban rđ^l đah trôk nar, neh ntu bah Lâm Đồng. Bar lah n’hao săk kah ma trong n’hao đăp mpăn kloh ue\h ndơ sa. He mbra n’hao hvi neh tăm dơi kơp dơn t^ng rnoh kah ue\h Việt Nam lah VietGap, di t^ng rnoh kah ue\h dak bah dih kơt GLOGap…gay nar lơn mât ue\h tay nău ntơ biăp bah Đà Lạt đah nu^h rvăt do\ng tâm dak tâm ban kơt dak bah dih đo\ng. Geh kơt nê| he mơ dơi n’hao rnoh khlay ndrel du neh tăm.

            Ơi wa, ndr^ phâm [ư gay ma joi trong tăch luh, nkra nău jêr jo\t lor bôk năp an nu^h [on lan tăm biăp ăp ntil biăp n’hanh blân srat đo\ng mêh?

            Ta năp măt tâm ban kơt jo\ jong đo\ng ri he tâm pă tay ntu\k tăm đo\ng. n’gâng kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao [on lan mpôl hên le\ n’glăp tâm trong kan an [ư đo\ng hôm.

            Ngoăy lah rdâk njêng an dơi ăp trong tâm boh [ư ntơm bah tuch tăm tât ntu\k tăch ndơ geh [ư jêng du rêng nkre, bah ir geh nu^h [ư ndranh ta n’gul. Jêng lah kan nsum nkre [on lan kan lo\ mir đah doanh nghiệp gay pă an ndơ geh [ư, ndơ geh [ư luh nê to\ng rnoh khlay, to\ng rnoh âk ma pă an na nê| tât doanh nghiệp, tât na nê| an ăp ntu\k rvăt do\ng sa ma mô rlău ti ăp nu^h nđơn tăch êng [a [a\. Tâl bar lah [ư rdâk njêng liên minh, nkre kan nsum gay n’hu\ch bah ir âk huach prăk do\ng kan an kônh wa [on lan kan lo\ mir. Nt^t kơt sơch ndơ do\ng kan tuch tăm, [ư nkre kah ue\h nkre đăp mpăn nsing nơm ma n’hu\ch roh huach prăk kan an tuch tăm đo\ng.

            Mpôl hên nsrôih ôp kuăl ăp nu^h ntuh kơl geh nău dơi kan gay ma ntuh kơl rdâk njêng ăp nhih máy nkret njêng ndơ tuch tăm đo\ng, lơn lah nkret njêng blân srat ta n’gor Lâm Đồng.

            Ơ, dăn lah ue\h wa!

            Nkô| trăch “Ndrel hăn [on lan kan lo\ mir” tât ta aơ ho\ le\ jêh. Lah ue\h kônh wa n’hanh băl mpôl le\ pơk djăt. Ăp ntil u\ch ôp tât kỹ thuật tuch tăm, mât rong dăn njuăl tât Ban biên tập chuyên mục “Đồng hành cùng nhà nông”- Cơ quan thường trú Đài TNVN taị Tây Nguyên, số 19A Lê Duẩn, thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đăk Lăk. Mpôl hên mbra jă ăp nu^h rnâng kan tâm trong tuch tăm mât rong rblang ăp nău ôp bah kônh wa./.