A[aơ rnoh khlay hồng rbăk ta Đà Lạt ju\r ta rnoh 2.500đ- 8000đ/kg uănh t^ng ntil. Rđ^l đah n’gul khay bah năp nơh rnoh khlay hồng rbăk Đà Lạt hu\ch tay 2000đ/kg. Rnoh khlay ju\t thuk mbro tâm âk năm rlău aơ le\ [ư mô đêt nu^h tơm mir ta aơ sreh tăm tơm hồng gay ma rgâl tăm tơm êng [a [a\. Ta xã Xuân Trường n’hanh xã Trạm Hành, nkual [on têh Đà Lạt, ntu\k tăm du\t âk tơm hồng, lah năm 2006 geh rlău 600ha tăm tơm hồng ri a[aơ dơn hôm 80ha n’hanh dôl ma sreh jăng tay./.

Ntơm nau geh tâm nau mât ndray ntil gen Sâm Ngọc Linh, tât a[aơ Công ty trách nhiệm hữu hạn du ntu\k kan tăm bri Đăk Tô, n’gor Kon Tum ho\ tăm geh rlau 8ha sâm Ngọc Linh, n’hanh mra pơk hvi nklăp 18 ha. Gay mât ntil tơm khlay aơ, êp neu kan mât nray, pơk hvi rnoh neh, Công ty ko\ nsôih [ư jêh nau kan, ntơm nau săk ntil, mât chăm tât nau ê nkra./.

Tâm 9 khay bah năm 2014, ta lam n’gor Gia Lai le\ ban saơ n’hanh nkra rmal bơi 750 tơ\ tih Luật Mât njrăng n’hanh hun hao bri, tâm nê geh mu^h kăl bri mô geh nău way 28 tơ\, lơh joi si 43 tơ\. Rđ^l đah ndrel khay dja năm e nơh, rnoh nău tih dơi ban saơ hu\ch 120 tơ\./.

Ntu\k kan [ư ti\ng Khoa học n’hanh Công nghệ Dak Lak mhe [ư nau kan nchră uănh nau têh jêng n’hnah hun hao bah ntil tơm Hồng hoa ta neh Dak Lak. Ti\ng nê, ntơm khay 5 năm 2015, tơm Hồng geh rlong tăm ta rnoh neh 3 ha ta ăp rnăk vâl tâm nkuăl Buôn Đôn n’hanh TP Buôn Ma Thuột. Jệh 4 khay tăm, tơm ntơm ân geh pe\ play, nau geh ntơm 13-14 tấn play/ha. Play Hồng hoa geh ntu\k kan rvăt đah rnoh 5000/kg. Ti\ng nau kơp năl, aơ lah ntil tơm geh play nơih tăm, tâm di đah neh yôk, nau ntuh kơl mât chăm mô roh âk prăk./.

Nău play cà phê ru\ng dôl ma geh âk ta nkual tăm cà phê bah Tây Nguyên. T^ng chi cục Bảo vệ thực vật n’gor Lâm Đồng, dơn kơp êng ta xã Tam Bố nkuâl Di Linh le\ geh rlău 1 rbăn ha cà phê ru\ng play. Ta Dak Nông, ta ăp ntu\k way tăm cà phê âk bah n’gor kơt Dak Mil, Dak Song, Chư Jut, rnoh âk cà phê ru\ng play hao tât 40%. T^ng Hiệp hội cà phê Ca cao Việt Nam, nkô| jêng geh tât cà phê ru\ng play lah tă bah rnôk dang kao mâp duh phang ntoch jong tât 6 khay. Aơ lah ndơ dơh an si bu tuh hao rơ\. Tâm rnôk luh kao mâp duh phang ntoch jong yơn tât rnôk khan play cà phê lơn ma mâp tay mih âk [ư play cà phê nse geh ntưp bu tuh nđôch ta nkong n’hanh ru\ng./.

Bol ma mhe [ư yơn tăm pih mât rong le\ ngăch saơ jêng geh nău dơi ta xã Tâm Thắng, nkuâl Chư Jut, n’gor Dak Nông. Wa Nguyễn Văn Phụng, ta thôn 4, xã Tâm Thắng, an g^t ntil pih tơm têh, nse, le\ ma ndrôk, rpu n’hanh âk ndơ mât êng [a [a\ kơt rpai, blo\, kik djăr, ka…du\t u\ch sa da dê:

Gâp saơ pih dja an ka sa du\t ue\h. Gâp m^n lah ntil pih dja năm tay mbra kơl rnăk gâp đăp mpăn trong nchrăp mât rong, bah ir o\ r’ah lơn, ma ns^t nău geh âk lơn nơm geh pih he tăm.

Wa Trần Văn Biển, ta thôn 4, xã Tâm Thắng, an g^t, bar pe năm bah năm nơh, păng le\ an 1 sào neh gay tăm pih lor nchrăp ndơ sa an ndơ mât rong. Tât a[aơ, nơm geh tăm pih, păng mât rong rơ\ jêng t^ng trong kan têh hvi, đah 5 sàơ n’glău mât ka, rlău 30 mblâm rke, n’hanh 200 mblâm kik djăr:

Ntơm bah nar geh pih mhe dja ri gâp mât tay rke đo\ng. He geh n’glău ri way to\ dak an pih. I chông pih ri  he mât ka, hôm I tơm pih ka jêr sa ri he ân mât rke.

Đah nău ue\h dơh tăm dơh mât, hao jêng ue\h, ăp ntil pih dôl rlong tăm ta xã Tâm Thắng dơi âk mpưm kônh wa u\ch tăm. Wa Đỗ Lần, Kruanh Hội nông dân xã Tâm Thắng, nkuâl Chư Jut, an g^t:

Pă an rnoh pih an mât ndrôk ta ntu\k, nkre ma [ư ndơ sa mât ka. Ăp rnăk mât rong geh ndơ ma nkret njêng ndơ sa gay ma mât rơ\ ndrôk, mô dơn mât ndrôk deh kon, ma tâm let năp aơ tay mbra rgâl mât mêr lay ndrôk, rgop hun hao wa\ng sa ue\h lơn.

Mpeh nau kan tăm pih gay ma hun hao tâm nau mât rong mpa, yuh Phạm Thị Sim, cán bộ Trạm khuyến nông nkuăl Chư Jút ân gi\t: Ăp ntil tơm pih geh tăm rlong ta nkuăl lah ntil pih VA06, pih rveh n’hanh pih kơt tơm mlăng. Ăp ntil pih aơ tơm têh, rbăn n’hanh âk sakư kah. Nklăp 45 nar jêh tăm, kônh wa mra dơi rek rơh bôk năp. Tâm rơh rek bah kơi tâm [ah ntơm 20-30 nar nsing tâm nau dơi mât chăm. Yuh Phạm Thị Sim ân gi\t:

‘Nau săk geh bah păng têh ngăn, yor lah nơm mô dơi geh tăm pih ri kônh wa gay hăn chiă ndrôk rpu: Tal bôk năp lah bu ho\ tăm le\ jêh ri nơm mô geh ntu\k ma m’ơk ling, tal 2 lah rpu ndrôk mra khih dak si bu krih tơm tăm rnôk sa pih êp mir bu ma nơm mô gi\t. Ueh lơn lah tăm pih yor tâm tơm pih geh ndơ kah âk, rpu ndrôk nơm rong păng ngăch têh lơn.

Ơi yuh, gay tăm pih ân păng jêng ueh ri kônh wa he moh nau nkah uănh?

Phạm Thị Sim: Kan tăm pih nau gay uănh bôk năp lah tăm ân tâm di, tal 2 lah yan vai ri gay to\ dak. Ee lor ê geh nau kan aơ ri kônh wa ro\ng ma tăm êng, ngăn lah bu vay tăm ti\ng nau ân nkêng tơm, jêh rek pih 3-4 tơ\ ri tơm păng mpơl ka lơ, nau geh mô âk, nklăp 1-2 năm ri păng khi\t hêng. Lah tăm tâm di nau đă ri păng geh nơm rek 4-5 năm, ri tơm ân mbi\ch ti\ng di nau [ah ri mra geh sakư geh văng sa âk lơn n’hanh jo\ lơn.

Nau tăm pih nchrăp lor ndơ sa ân nau mât rong ta Chư Jut ho\ [ư rjăp geh săk rnglay âk. Ndri kônh wa u\ch [ư âk lơn nau kan aơ ri geh đo\ng nau jêr jo\t n’hanh roh hoach hah yuh?

Phạm Thị Sim: Knu\ng lah nau tăm n’hanh mât chăm dơm, yor grăp ntil ri đah khuyếnd nông kơl an jêh, ma lah nsum ri prăk rvăt ntil ko\ mô âk, yor jêh tăm geh 3-4 khay lah kônh wa mra dơi so\k tơm le\ kranh bah pih nê gay ma njêng ntil dơi đo\ng, a[aơ ri ho\ geh du dê| rnăk [on lan êng êng tăm pih dơi hôm. Păng geh nau dơi ngăh, yor jêh rơh hăn choh uănh ri du đê| rnakư ho\ tât dăn ntil gay ma si\t tăm âk ntil pih aơ.

Ơ, lah ueh yuh.

                                    H’Thi n’hanh Điểu Thân răk rblang