VOV4.Mnông:Đah ăp [on lan trăm tiu ta rnoh neh hvi, nău ih kro tiu lah du nău du\t geh mât ua\nh yor lah mô ih di r^ găr tiu mbra mô ueh săk. A[aơ, ta ăp nkual tăm âk tiu ta Dak Lak, âk [on lan le\ rgâl ih tiu đah lò pâr. Nău ih aơ mô dơn kơl an [on lan kan lo\ mir geh mât ua\nh ueh ma hôm nha ntop bah ir ko\ bêng tach jâng gung ih n’hanh nar ih. Ba kơi aơ, mpôl hên dăn nkoch tât kônh wa n’hanh băl mpôl nău ih aơ ta rnăk vâl wa Nguyễn Thị Liên, ta [uôn Tơng Jú, xã Ea Kao, nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột, Dak Lak.

Rnăk vâl Nguyễn Thị Liên ta buôn Tơng Jú, xã Ea Kao, nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột, n’gor Dak Lak geh rlău 1 ha neh, ntơm nơh tăm cà phê. Lôch jo\ năm mât chăm, mir cà phê lơ ma ranh, nău geh mô hôm âk, wa Liên rgâl jêng tăm tiu. Bâh năm 2000, ăp năm wa sreh bar pe rhiăng tơm cà phê gay ma tăm tiu, nkre ma mât nău geh bâh cà phê, nkre ma rgâl rnon neh tơm tăm bâh rnăk vâl. Tât a[aơ, lam rnoh neh le\ gẻh gâl tăm tiu Vĩnh Linh n’hanh an nău geh âk, nău geh bâh 3-4 tấn tiu ăp năm. Đah rnoh tiu kơt ne\, nău ih pâr mâp âk nău jêr jo\t, yor tach jâng gung huêt mô to\ng ih tiu, rlău ma ne\, ih tiu âk nar n’hanh âk nu^h ăp nar. Âk tơ\ geh trôk mih, găr tiu kro mô tâm ban mbra tăch mô khlay. Yor ne\, wa Liên le\ joi g^t kĩ thuật ih pâr mà lò pâr. Wa Nguyễn Thị Liên an g^t:“Geh ăp rơh ntơm bôk năm, mâp mih lah găr tiu plôk ntô, tiu mô ueh n’hanh n’gơch. Lah he geh to\ng prăk r^ he [ư lò pâr ueh lơn, he geh dơi njrăng nău tât. Nkre lah he  an ta lò pâr tât rnôk găr tiu kro lôch ne\ jêng mau krăk n’hanh hôm e rlău bar jât độ lag he njôt ih duh, hôm klâp ma 11-12 độ r^ prăp tiu r^ găr du\t ueh.

Saơ geh săk rnglăy bâh nău pâr tiu đah lò, rnăk vâl wa Liên [ư êng lò pâr ta jay. Đah rnoh prăk 50 rkeh prăk, nkual lò pâr geh [ư ta rnoh neh 80 met vuông, tâm ne\ lò su lâk hvi 15 met vuông, công suất pâr bâh 8 tạ tât 1 tấn tiu ăp tơ\ pâr tâm 8 tât 9 mông.“Du tơ\ pâr luh kro kơt ne\ lah geh 6-7 tạ, rnôk pâr r^ an geh ntu\k pâr geh nău mbâl r^ mơ dơi geh n’hơp n’hôl duh, lah mô r^ mbra nsoach lâk ntô cà phê su dơm, hoach mông do\ng. jêng lah mô di geh lò pâr lah he u\ch pâr d^ng pâr , an geh kuăl bu lêh tiu âk du tơ\ mơ pâr du tơ\.

Lah kơt ntơm nơh, rnăk vâl w liên rph 3-4 nar ih duh mơ dơi ih kro du tơ\ tiu r^ a[aơ, đah nău do\ng lò pâr, nău ih pâr 1 nar dơm ma găr tiu ueh đăp mpăn đo\ng, nău lêh tiu mô geh knơm ta trôk nar jêng lah dph n’hanh ueh di đo\ng. wa Liên an g^t, lò pâr hôm nha geh do\ng pâr ba, cà phê, ca cao, wa mbra dơi do\ng pâr ih an ăp rnăk êng đo\ng. nău aơ ntop n’hao nău geh do\ng bâh lò pâr geh [ư mbro.

Lăp tâm khay wai, tơm tiêu geh nău rgâl mpeh u\ch geh ndơ sa kah, aơ lah rnôk kônh wa lăp khay klêh ngăn tiêu đo\ng. Gay kơl kônh wa n’hanh băl mpôl geh tay nău g^t mât chăm tơm tiêu tâm rnôk dja, PV nkô| way nkoch geh rơh tâm ôp đah Tiến sĩ Trương Hồng, groi viện trưởng Viện Khoa học kỹ thuật Nông Lâm Nghiệp Tây Nguyên mpeh du đêt nău njrăng đă rnôk mât chăm tiêu tâm khay wai. 

Hơi tiến sĩ Trương Hồng, lăp tâm khay wai ri phâm nău u\ch geh ndơ sa bah tơm tiêu mêh?

TS. Trương Hồng: Tơm tăm lah nsum n’hanh tơm tiêu lah êng ri lôch rnôk klêh, lăp tâm khay wai ri hao jêng mbrơi tay, rnôk nê ri nău u\ch geh ndơ sa kah mô âk. He mbra nkre to\, tâm rnôk dja he nkre poh phân an tơm tiêu đah rnoh mô âk, nklăp 10-15% rđ^l đah rnoh âk phân le\ ma năm. Lah geh ndơ ri rnôk do\ng to\ ntruh dak ri rnôk to\ nkre poh phân d^l ri du\t ue\h.

Ndr^ rnoh âk phân poh tâm rnôk dja an ăp tơm tiêu lah dah âk mêh?

TS. Trương Hồng: Rnoh âk tâm du tơ\ poh rnôk dja lah mô âk, he mbra poh nklăp 200- 250kg đạm Urê/ha lah găp hôm. Lah geh nău dơi he mbra do\ng ăp ntil phân poh khay wai geh rnoh đạm, lân âk, đêt kali gay poh tâm rnôk dja, n’hanh rnoh âk poh bah 2-3 tạ/ha, mô kâp poh âk yor tâm rnôk dja tơm tiêu mô u\ch geh âk ndơ sa kah.

Ơ, mhe nơh ri tiến sĩ geh nkah tât trong to\ mpêt nkrem dak. Ndr^ lah mô geh ndơ do\ng trong to\ dja ri kônh wa phâm [ư to\ mêh?

TS. Trương Hồng: Tâm rnôk dja kônh wa mbra do\ng ma âk trong to\, nt^t kơt to\ puh n’huk. Ta aơ n’huk ntil n’gâng béc prêh nklăp 1m dơm. Trong puh dja rnôk mpôl hên hăn uănh na nê| saơ [on lan do\ng du\t âk. Mô lah kônh wa mbra to\ m’âm ta tơm d^l. Rnôk to\ kơt nê| kônh wa mbra poh phân gay ma lêk phân d^l. N’hanh kônh wa njrăng jo\ tâm [ah to\ an tơm tiêu đah tâl 1 n’hanh tâl 2 ri uănh trôk nar ma to\ nklăp 15- 20 nar, uănh t^ng neh ntu, ta neh ma kro ntang âk, sial âk ri rvoăch to\ glêh tay.

Ndr^ hôm tu ndru\ng chuh sa ri phâm lơh mêh hơi tiến sĩ?

TS. Trương Hồng: Tâm khay wai ri kônh wa ân njrăng lah way hăn chop uănh mir tiêu bah he đo\ng gay ma saơ ăp nău tât ndal bah tơm tiêu. Yor đah tơm tiêu ri bu tuh lah nkô| nău du\t hô lah he mô uănh khlay, ban saơ nkai ri tơm tiêu mbả kh^t du\t ngăch, lơn lah đah bu tuh kh^t ngăch kh^t mbrơi, kh^t nhop huănh tă bah mbr^ng sêt phytoxthora, yơn nău way ri khay wai đêt bu tuh lơn, yơn he ân njrăng gay mât uănh ntil bu tuh dja đo\ng.

Du ntiol bu tuh tâl 2 lah bu tuh êr lha ôm reh, hôm kuăl lah bu tuh kh^t mbrơi, bu tuh tă bah bu ro\ sa reh. Bu tuh dja tâm khay wai mpơl du\t kloh. Tơm i geh êr ri kônh wa njrăng uănh reh, uănh păng geh ôm lah geh kô| lah mô ri he do\ng ăp ntil dak si bu ro\ sa reh gay he puh tơm tiêu. Rnoh âk ri uănh t^ng nău njrăng đă bah nu^h tơm [ư njêng.

Kônh wa njrăng tâm khay wai dja đo\ng lah tơm tiêu geh êr lha yơn mô di tă bah bu ro\ sa reh ma lah tă bah rđiăt tuh khuch reh. Aơ lah du ntil ndơ bol păng mô ntưp rêng ngăch yơn păng mbra [ư an tơm mbrơi hao jêng, êr lha, ru\ng n’hanh mbra geh kh^t.

Ơ, ndr^ ri tâm khay wai dja, đah nău mât chăm tơm tiêu ri kônh wa ân njrăng moh ntil ndơ mêh hơi wa?

TS. Trương Hồng: Tâm khay wai kônh wa ân njrăng 2 ntil dơm: ngoăy lah lôch rnôk klêh ri [ư kuaih kloh ue\h mir, 2 lah ntro\ng năl rnôk khay to\ dak, jêng lah mô to\ ơm ir. To\ ơm ri păng luh kao mbra tât khuch, jêng lah rnôk to\ dak ơm ri tơm tiêu păng hao jêng tay n’hanh mbra mô luh kruanh mu\n chông kao, ndr^ mbra khuch tât rnoh luh kao kơn play jêng mbra khuch tât săk geh năm bah kơi tay, jêng he ân uănh năl mông nar to\ tâm di, du\t ue\h lah an tơm tiêu ât sơh dak jo\ nklăp 20 nar tât 1 khay ri he to\ lah du\t ue\h. Tâl 2 lah he mô kâp to\ âk dak ma to\ dah găp ho\, yor to\ âk ri mbra [ư mpu\ng lir dak, n’hanh [ư roh huach âk prăk do\ng kan, he ân to\ bah 100- 150 lít an ăp tơm lah găp hôm. Njrăng lah rvoăch to\ bah 15- 20 nar to\ du tơ\, mô kâp 7-10 nar to\ du tơ\, to\ kơt nê| mbra mpu\ng lir dak. N’hanh du nău khlay đo\ng lah tâm rnôk dja tơm tiêu u\ch geh ndơ sa kah mô âk jêng he ân poh dah găp kơl tơm dăng soan ât rdâng đah duh phang ue\h lơn.

Ơ, dăn lah ue\h tiến sĩ mpeh nău tâm ôp bah lơ nê.

Nu^h răk rblang: Điểu Thân n’hanh Thị Đoắt