Tâm ăp năm dăch aơ, nău kan mât rong rpai hun hao âk yor nău u\ch rvăt do\ng poăch rpai ăp nar lơ ma âk. Nău kan mât rong rpai prăk ntuh [ư bôk năp mô âk, ndrung n’gar mbra dơi [ư đah ăp ntil ndơ ơm geh, tuk prăk, geh [ư kan tâm mông nar ru ta nkual [on lan, kơl an ăp rnăk geh tay nău geh. Âk rnăk [on lan ta xã Ea Tu, nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột, Dak Lăk le\ nănh rlong [ư n’hanh pơk hvi nău kan rong rpai, an tay nău geh âk, ntop geh njoat mhe tâm nău kan rgâl wa\ng sa ta ntu\k.

Ơm lah nu^h kanu\ng bên đah nău kan tăm,mât n’hanh lêh play cà phê, năm 2009, t^ng nău nt^m mbơh bâh nău kan kơl nt^m nti kĩ thuật mât n’hanh ntuh kơl an nu^h [on lan nkual njônh ngai, mât rong rpai gay ma n’hao tay nău geh, rnăk vâl wa Bhiu Niê ta buôn Kmrơng prong B, xã Ea Tu, n’gor Dak Lak le\ nănh dăn rong rpai. Bôk năp rong  poăn mblâm, lôch ne\ n’gil năm, rpai deh kon bôk năp, wa Bhiu Niê [ư yơng ntil tay. Rlău 1 năm ba kơi, mpôl rpai jay wa Bhiu Niê le\ hao bơi tât rhiăng mblâm n’hanh tăch geh bar pe jât kôp rpai ntil dah rnoh khlay bâh 140 tât 180 rbăn prăk/ăp mblâm. Mô geh ntuh kơl âk yơn nkre ma geh rpai ntil tăch an nu^h mât rong, nkre geh poăch rpai tăch, ăp năm nău geh bâh 20 tât 30 rkeh rpăk jêng wa Bhiu Niê du\t rhơn.

 An păng sa ôi du tơ\, nar du tơ\, măng du tơ\. Ôi r^ sa lâk, nar sa pih, măng sa lâk tay. Du năm lah ma tăch rpai ntil r^ păng geh âk prăk lơn, yor rpai ntil du mblâm geh bâh 5 lạng tât 9 lạng ăp mblâm geh klâp ma 70-80 rbăn. Kơt ne\ he geh du năm bâh 25-30 rkeh prăk.

Rpai dơh rong, prăk kan mô âk, ntu\k mât rong ndrung n’gar dơh [ư, mô hoach nar mât chăm. Rnoh ndơ sa an rpai du\t âk geh so\k bâh ơm geh jêng prăk mât rong mô hoach âk, nu^h [on lan mbra dơi geh do\ng rnoh neh gay ma rong tay rpai, ndrel đah tâm mir cà phê…âk rnăk vâl saơ geh rnph geh bâh nău rong rpai âk jêng le\ năh ntuh kơl pơk tay nău kan. Wa Ymai Niê, ta xã Ea Tu, nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột, ngơi.

Rnăk vâl nău kan tơm lah tăm cà phê, rong rpai lah gay ma n’hao tay nău geh an rnăk vâl, t^ng nău kan, lah ma rong âk r^ tăch âk, ma rong đê| r^ du năm geh 5 rkeh prăk đo\ng, ne\ lah n’hâp le\ prăk pah kan, rnăk vâl hên hôm nha geh nchrăp pơk hvi nău kan, ne\ lah [ư ndrung rong rpai an ueh hvi, di kĩ thuật , [ư prêh lơn, hôm ba dâng r^ lăk ximăng dâl, [ư kơt ne\ mơ geh tâm di đah nău mât ueh.

Wa Dương Thị Côi, cán bộ khuyến nông xã Ea Tu an g^t, nău kan rong rpai tâm di đah nău geh ueh bâh nu^h [on lan ta ntu\k, tâm nău neh pah kan mô âk, rong rpai prăk pah kan bôk năp mô âk, dơh rong, geh do\ng rnoh ndơ sa bâh ơm geh, kơl n’hao tay nău geh âk an rnăk vâl. Wa Côi le\ lah na nê|: ntu\k kan têh le\ dôl n’hao nău kan mbơh tơih, mbơh nt^m ăp nău kan săk rnglăy tâm ban kơt nt^m nti mpeh kĩ thuật n’hanh ntrong kan njrăng nău ji gay ma an [on lan kan lo\ mir kơt nti, pơk hvi nău kan, bâh ne\ ntop rgâl mhe nău kan wa\ng sa ta ntu\k. wa Dương Thị Côi ngơi.

Rpai r^ du\t dơh rong n’hanh dơh joi ndơ sa, prăk mât kan mô hoach jêng [on lan kan lo\ mir mbra dơi do\ng ro\ng. kơp nău geh đah tơm ăp ntil tơm mô lah ăp ntil ndơ rong êng r^ păng tâm di đah âk nău prăk pah kan ntuh kơl bôk năp bâh [on lan du\t đê|. [on lan he du\t u\ch rong ntil aơ, yor păng ns^t tay naư geh rlau ma tơm tăm ma [on lan he dôl n’hanh le\ mât chăm, yor ne\ geh du\t âk nu^h rỏng pai, mpôl hên le\ mbơh tơih an [on lan ê lor rong rpai lah an geh chuh ăp ntil dak si njrăng nau ji.

 

Kơt le\ nkoch, rpai du\t dơh mât, mô srăch sa, ndơ sa lơn âk lah lha si lha gle, pih rêp. Mông nar têh jêng rpai du\t ngăch, mât jo\ nklăp 3- tât 3 khay n’gul mbra dơi sa puăch hôm; nklăp 5 khay n’gul tât 6 khay rpai ntơm deh kon. Du năm rpai deh bah 6 tât 7 lông kon, ăp lông deh bah 6 tât 7 mblâm kon. Du mblâm rpai me 4-5kg mbra an luh geh 90- 140kg puăch rpai du năm, jêng mplơ\ tay prăk mât ngăch. Tâm di đah nău geh bah âk rnăk. Yơn lah, gay mât rpai ân rơ\ jêng ân g^t kloh ăp kỹ thuật tâm mât rong rpai, trong sơch ntil, [ư ndrung n’gar nchrăp ndơ sa, pah kan mât kloh ue\h njrăng n’gang nău ji….

            Mpeh kỹ thuật [ư ndrung n’gar: Mbra [ư ndrung n’gar mon ma gạch, [ư ma si, mpir nkar mô lah ma ăp ndơ ntưm ơm geh ta ntu\k yơn ân đăp mpăn n’hu\t răm:

-          Rpai njroh hăn dah ro\ng, mô khuch tât n’hâm suan.

-          Dơh mpôih kuaih, nkh^t kaman. Dơh tâm nău mât chăm rpai.

-          Mât njrăng rpai bah geh so, meo, đe bah dih rdôl kăp….

-          Ân nâp ue\h, thuk prăk n’hanh dơh rgâl rnôk geh khuch khat.

-          Ân đăp mpăn nđik aih, kloh ue\h, der bah mih mpruh, sial rphât. Êng, rpai lah ndơ mât dơh geh ntưp nău ji jêng ndrung mât rpai ân [ư ngai đah ntu\k mât ăp ntil ndơ êng [a [a\.

-          Bong sa: He mbra dơi [ư ma chậu sành, bong nhựa, bong [ư ma si.

-          Bong ngêt: He mbra dơi [ư ma chậu sành, ndoh đung, rcho\k nhựa,…

 

Đah ăp n’gar mât têh, ân [ư bong dak hoch êng gay đăp mpăn kloh ue\h, dơh lơn tâm nău mât chăm.

Ndơ sa an rpai le\ rngôch 2 rmôt: Rmôt ndơ sa rêh n’hanh ndơ sa rnih. Rmôt ndơ sa rêh do\ng âk (lah lha si rêh, lha kro n’hanh bum play), rmôt ndơ sa dja geh dak kah đêt, lơn âk pă an chất xơ an rpai. Ndơ sa rnih đêt dak, đêt xơ, geh rnoh dak kah âk n’hanh rpai dơn sa đê| đă lah găp to\ng hôm.

Kỹ thuật sơch ntil, mât chăm n’hanh mêr sa:

- Rpai dăn ntil: Rpai dăn ntil geh du\t khlay an rơ\ jêng rpai mpôl. Du mblâm rpai dăn ue\h mbra an jơng me yơng ntil 5-6 mblâm rpai me. Rlău ma nău sơch ntil dăm ue\h, nău mât chăm rpai dăm ntil geh tât rnoh bu\n ntreo, rnoh âk deh kon tâm du lông n’hanh têh lay rpai kon đo\ng. He mbra do\ng rpai dăm bah 6 khay tât 3 năm deh n’hanh an jơng me du\t n’hâm âk 1 tơ\/nar dơm.

- Rpai me deh kon: Rpai me ntơm joi dăm n’hanh mbra dơi ât dăm rnôk 4-5 khay deh. Nău way joi dăm bah rpai ntơm bah 10- 16 nar n’hanh ntoch jong bah 3-5 nar. Rpai joi dăm ơm mô lah nkai lah tă bah săk suan, rnoh kah ndơ sa n’hanh ntu\k gu\ mât. Rnôk say rpai jo\ nar mô joi dăm, mô jơng dăm ri ân m^n uănh tay nkô| nău gay geh trong [ư nkra ngăch.

-          Mât chăm rpai kon:

Rnôk rpai kon t^ng me: Lôch rnôk rpai deh ân kơp uănh rnoh âk deh kon n’hanh jăng d^l kon I kh^t, lôch nê [ư nkum an n’hu\t răm rpai kon ma ndơ săp. Ăp nar rpai me dơn an lăp tâm ndrung an kon pu toh 1 tơ\ dơm, yor kơt nê| lôch rnôk kon rpai pu toh me ân n’gluh bah ndrung rpai me nt^l tay mpông an na nê| gay an rpai me gu\ đăp mpăn.

Rpai mhe deh jâk 40- 60g, rpai deh kon lôch 14- 15h mơ ntơm an pu toh me. Rpai mhe deh mô geh rsău, uănh tâm ban kơt đe, 12 nar lin măt. Tâm 18 nar bôk năp, rpai kon rêh n’hanh hao têh ma dak toh me, aơ lah rnôk n’glêh an tât rnoh mât rêh bah rpai kon.

Bah kơi 18 nar rpai kon mbra luh bah mpô, rpai kon an gu\ tâm ndrung n’hanh I me n’hanh nti sa t^ng rpai me, ndơ sa kơi ntop tay lah ndơ sa rêh pih rêp, biăp play gay an rpai kon dơi nti sa. Rnôk rpai kon ho\ geh 23- 25 nar deh, săk rpai kon lăp 50% rnoh dak kah ndơ sa bah dih hôm. Lôch 30 nar mbra an rpai kon ât toh me, rnôk dja rnoh jâk geh 400- 500g/mblâm lah du\t ue\h.

Kon rpai lôch ât toh me: Rnôk dja kon rpai sa mô ho\ âk n’hanh nău dơi et lêk ndơ sa ăp ntil ndơ sa bah dih mô ho\ âk jêng ân geh ndơ sa dơh lêk, đăp mpăn kah lay. Lôch rnôk n’ât toh me an rpai sa t^ng t^ng rnoh hao âk mbrơi (kon rpai ntơm bah 3- 8 pơh hao têh du\t ngăch). Ntơm bah pơh tâl 9 (rnôk mât mêr an puăch lay) an păng sa dah ro\ng đah ăp ntil ndơ sa s^t suan âk, ndơ sa rêh dah găp. Tât 14 pơh hao têh mbrơi n’hanh roh huach ndơ sa âk.yor kơt nê|, mô dơi an rpai sa puăch rlău 14 pơh.

Njrăng n’gang săm du đêt nău ji ta rpai:

-          Nău ji duh rtoh trong rse mham:

Lah nău ji ntưp rêng du\t ngăch, nău ji lơn âk geh ta rpai têh bah 1,5 khay let lơ. Rnôk rpai geh nău ji, mô u\ch sa lôch nê kh^t ru\ng. a[aơ mô ho\ geh dak si ma săm, dơn njrăng n’gang nău ji ma Vaccine HVD bại huyết dơm.

- Nău ji cầu trùng: Ntoh tâm rnôk ndrung n’gar djơh mô kloh ue\h. rpai mô u\ch sa, kra rsău, ăch dak. Gay njrăng n’gang ji, kônh wa ân way puh nkh^t kaman ndrung n’gar. Rnôk rpai geh ji mbra dơi dak si Anticoc, HanE tâm pot đah ndơ sa rnih đah rnoh 0,1- 0,2g/kg rnoh jâk săk.

           

                                                                        Thị Đoắt n’hanh Điểu Thân răk rblang