VOV4.Mnông:Tơm sa nhân ônh  bâh ntil cha lah du ntil tơm dak si khlăy ta Việt <st1:country-region w:st="on">Nam</st1:country-region>, le\ geh g^t do\ng bâh jo\ lah ntil dak si way ơm tâm nău rêh mpôl rnoi n’hanh hôm nha geh do\ng [ư ndơ sa, ndơ [ô kah. Yor ne\, găr sa nhân geh rvăt đah rnoh khlăy. Bar pe năm dăch aơ, nu^h [on lan ta du đê| nkual bri miền Trung- Tây Nguyên le\ yơng ntil tơm aơ ns^t tăm ta nâm n’hâm bri, bôk năp le\ an nău geh wa\ng sa âk.

Geh nău kơl bah nău nchrăp kan tăm tơm sa nhân brâp ta nâm n’hâm bri, rnăk vâl nô Đinh Văn Khoa, rnoi Bahnar, ta [on Hà Nừng, xã Sơn Lang, nkuăl Kbang le\ rlong tăm 8 sào ta nâm n’hâm bri tơm xoan bah rnăk vâl bâh năm 2008. lôch 7 năm, mir tơm sa nhân bâh nô Khoai le\ geh tăm hvi rlău 1 ha n’hanh tơm sa nhân le\ an nău geh đăp mpăn, ns^t tay rnoh geh rnâng geh klap ma 50 rkeh prăk ăp năm. Nô Khoai an g^t, rđil đah ăp ntil tơm tăm êng, tơm sa nhân brâp mô ir hoach nar mât chăm n’hanh prăk mât ntuh [ư mô âk yơn nău geh wa\ng sa âk. Bâh ntơm tơm tât a[aơ, nô mhe geh poh phân du tơ\ ta rnôk mhe tăm, mô geh jik pih yor rnôk sa nhân le\ têh, ăp ntil pih mô hôm geh hon. Tơm sa nhân brâp du\t tâm di đah [on lan kon nu^h Bahnar.“Sa nhân ônh du năm geh so\k  3 tơ\, khay 7, khay 9 n’hanh khay 11 lah le\ yan. Ua\nh nsum mât mô geh hoach âk mông nar, kanu\ng geh hăn lêh play . tăm sa nhân lah geh săk rnglăy, mô geh tơm nku\m n’hâm lah mô dơi, jêng lah he tăm nkre đah bri n’hanh mât bri.

Đah [on lan nu^h Bahnar ta xã Sơn Lang r^ tơm sa nhân mô hôm geh êng, kônh wa le\ g^t tât ntil tơm aơ n’hanh hăn so\k play ta bri njôt tăch an bu bar pe jât năm aơ hôm. Yơn lah, klâp ma 5-7 năm dăch aơ, rnôk saơ nău kan tăm tơm sa nhân brâp bâh rnăk nô Đinh Văn Khoai an nău geh săk rnglăy âk, [on lan tâm xã mơ nănh  yơng ntil n’hanh tăm ta nâm n’hâm bri. Tơm sa nhân ntơm geh bâh bri ta ntu\k, jêng lah rnôk yơng ntil njôt tăm ta nâm n’ham bri, tơm mô geh bu tuh, rnoh tơm rêh du\t âk. Nkre lah, sa nhân dơh tăm đo\ng. yor ne\, du\t tâm di an ăp nu^h [on lan ta ntu\k hun hao ntil tơm tăm aơ. Tât a[aơ, le\ geh bar pe jât rnăk, du\t âk lah ta [on Hà Nừng, xã Sơn Lang tăm ntil tơm sa nhân ta nâm n’hâm bri đah rnoh neh bơi tât 20 ha. Wa Đinh Dương, rnoi Bahnar, ta [on Hà Nừng, xã Sơn Lang le\ tăm rlău 1 ha sa nhân brâp ta nâm n’hâm bri n’hanh tât a[aơ le\ an nău geh đăp mpăn. Wa Đinh Dương rhơn rnôk nkoch mpeh nău tăm sa nhân brâp: “ Tăm sa nhân r^ gâp kanu\ng tăm dơm mô geh poh phân. Kanung roh nar tăm n’hanh nar lêh dơm. Muih kuaih du 1 năm 2 tơ\. Tăm sa nhân kơt aơ lah geh săk rnglăy, [on lan tăm geh nău prăk do\ng, [on lan du\t rhơn”.

Tăm sa nhân ta nâm n’hâm bri nkre ns^t tay nău geh wa\ng sa an nu^h [on lan nkre ma kơl mât bri. Yor ne\, gay ma đă nu^h [on lan, cty trách nhiệm hưũ hạn một thành viên Lâm nghiệp Hà Nừng n’hanh Cty trách nhiệm hữu hạn một thành viên Lâm Nghiệp Trạm Lập, nkuăl Kbang le\ nta naư nơih an du đê| rnăk [on lan tât kuaih ta nâm n’hâm bri gay ma tăm sa nhân. Kơt rnăk wa Trương Thị Huệ, ta thôn 3, xã Sơn Lang lah ngoăy tâm đê| rnăk ach o nu^h yuan geh lăp ta bri tăm sa nhân. Wa Huệ an g^T, tăm sa nhân ma mô geh n’hâm bri r^ sa nhân mô âk play. Du đê| rnăk [on lan mô g^t kĩ thuật, njôt tăm sa nhân ta neh hil, tơm hun jêng yơn mô geh play. Yor ne\, u\ch sa nhân geh play âk r^ rnăk vâl wa Huệ an mât ueh rnoh bri geh pă an. Wa Huệ ngơi.“Gâp tăm sa nhân aơ lah nău geh bâh rnăk vâl le\ đăp mpăn rnôk ma yan ê ho\ tât. Ngih dak nta nău kơl an gâp tăm ta nâm n’hâm bri lah du\t ueh. Nta tay nău geh an nu^h [on lan bah ir o\ r’ah. Ma tăm tơm sa nhân aơ hôm nha geh mât bri. Yor lah he kanu\ng muih tơm rtău hung, mô geh kăl si têh, mô geh khuch tât si gle.

Play sa nhân lah du ntil tơm dak si khlay jêng lah geh ntuk tăch ueh. Ăp kg sa nhân rêh a[aơ geh rnoh tăch klâp ma 15 tât 20 rbăn rpăk/kg, hôm lah ih kro r^ geh rnoh klâp ma 180-200 rbăn prăk/kg. lah geh mât chăm ueh, ăp ha neh bri geh tăm sa nhân mbra egh tât rlău 1tạ play kro, ns^t tay nău geh bâh 15 tât 20 rkeh prăk ăp năm. Đah nău dơh nơih lah nkual geh rnoh neh bri âk, nkuăl Kbang lah êng n’hanh âk ntu\k êng ta nkual tây Nguyên, mbra dơi hun hao ntil tơm sa nhân nkre ma kơl hun hao nău wa\ng sa nu^h [on lan, nkre mât ueh bri.

Gay tăm sa nhân ônh geh âk play, kônh wa ân g^t sơch ntil, [ư tăm, klêh ns^t n’hanh mât prăp. Wa Chu Văn Mạnh, cán bộ ntru\t nsôr tuch tăm xã Sơn Lang, nu^h mât uănh na nê| nău kan tăm sa nhân ônh an g^t, bôk năp ân sơch ntil bri tâm di an tăm tơm sa nhân:“Rđ^l đah [on lan rnoi mpôl đê| [on tơm ta ntu\k, tăm tơm sa nhân lah păng geh âk rlău ăp ntil tơm công nghiệp êng [a [a\. Yor păng rnoh ntuh kơl, mât chăm, kỹ thuật mô lăng jêr yơn păng nha geh âk play gay geh wa\ng sa đo\ng. Bri ta Tây Nguyên du\t âk, n’glăp tăm tâm neh tâm di lah nar sol 60%. Ri uănh nsum, tăm rlu\ tâm bri, giao neh giao bri an kônh wa mât njrăng lah mât dơi bri dak khlay n’hanh kônh wa geh ndơ wa\ng sa, đăp mpăn nău rêh đo\ng”.

            T^ng wa Chu Văn Mạnh, nău yơng ntil tơm sa nhân du\t dơh jêng kônh wa yơng êng ntil mbra n’hu\ch bah du\t âk roh huach prăk. Kônh wa mbra sơch tơm gay so\k ntil ta ăp mir sa nhân ônh le\ rlong tăm ta n’gor, yor ntil sa nhân dja le\ dơi Viện khoa học nông lâm nghiệp duyên hải Nam Trung Bộ sơch na nê| mơ dơi ndjôt tăm ta xã. Rnôk so\k ntil ân sơch tơm têh dăng, lha nđ^r, mô geh tu ndru\ng chuh sa. Tâm rnôk play du\m nklăp khay 7- 9, sơch klêh ăp play têh, găr l^r, ntô play gu\r, găr nđôch, chăt, mô huănh gay ma so\k găr.

            Lôch rnôk klêh play [ư ntil ri ndjôt ndum bar pe nar an găr du\m tâm ban lôch nê plôk ntô, so\k găr rao kloh ntêng bah lơ n’hanh m[um n’glang wa\r găr. Ra luh găr nsiăp n’hanh ndo\k djơh, dơn so\k ăp găr hôm rêh nđôch chrêk, găr ngâm dơm. Găr lôch rnôk rao kloh ri tôk ih jo\ 1-2h). Tât găr sơh ri ntrăm tâm dak duh nklăp 50- 55⁰C ntơm bah 7 tât 8 mông bah kơi nê tôk luh, an sơh dak n’hanh ndjôt jeo tâm neh. Njrăng lah way mât l’^t mbe\ an găr. {ư ndrơng ntưm an mbor jeo đah rnoh nku\m n’hâm nklăp 50- 60%. Rnoh srêt mir ươm ntơm bah 15- 20 tơm/m². Rnôk tơm ho\ bar pe lha tăm tâm du\ng. Ndơ tâl tâm du\ng: 90% lah neh mpli choih ntop đah 10% ăch su\r ndrôk rmu\ ôm, phân lân vi sinh.

            Rnôk tơm ươm rlău 4 khay, rnôk dja tơm prêh 20 cm, tơm ho\ luh 5- 6 dăp lha ri mbra ndjôt tăm. Ntu\k tăm tâm di đah sa nhân lah ta nâm n’hâm bri geh rnoh nku\m n’hâm 0,5- 0,6. Lah n’hâm n’glu ir, tơm sa nhân đêt luh kao kơn play. Hôm tăm ta ntu\k duh lưn, mô nku\m n’hâm, tơm sa nhân mô hao jêng ue\h n’hanh lha geh êr n’hanh jêr luh play.

            Đah nău klêh sa nhân, tơm sa nhân way luh play khay 3 n’hanh an du\m 2-3 tơ\ tâm ăp khay 7 tât 9 n’hanh khay 11. T^ng wa Đoàn Thanh Hùng, kruanh Phòng Nông nghiệp nkuâl Kbang, klêh sa nhân ân di khay ri mơ săk ue\h play. Yơn lah, a[aơ, âk kônh wa mô ho\ njrăng tât nkô| nău dja jêng săk kah mô ue\h. wa Đoàn Thanh Hùng njrăng đă:“Nău way ri kônh wa klêh ơm lơn, mô di t^ng rêng kỹ thuật jêng săk kah sa nhân hu\ch, jêng tât hu\ch rnoh khlay. Mbơh njrăng lor [on lan lah an tât du\m mơ d^ng klêh, ih ri săk kah âk lơn, ns^t geh wa\ng sa âk lơn”.

Nu^h rblang: Thị Đoắt- Điểu Thân