VOV4.M’nông: Ta năp nô nău duh phang nar lơn ma tât hô, mhe aơ, Bộ Nông nghiệp n’hanh Phát triển Nông thôn kan nsum đah Uỷ ban nhân dân n’gor Dak Lak [ư tâm nchră trong nkra khoa học công nghệ njrăng n’gang duh phang n’hanh hun hao nâp dăng cà phê, điều, tiêu nkual Đông Nam bộ n’hanh Tây Nguyên gay joi luh ăp trong nkra rdâng lơh đah nô nău duh phang. Bah meng ăp trong nkra mpeh tơm ntil, trong do\ng phân poh n’hanh kỹ thuật to\ mpêt nkrem, âk nu^h rnâng kan an lah trong nkra jo\ jong nha lah tăm tơm nku\m n’hâm, nking sial đo\ng.

Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên cà phê Thắng Lợi, n’gor Dak lak lah doanh nghiệp way tăm cà phê, le\ rngôch neh tăm cà phê lah ntil cà phê vối da dê. Tâm 39 năm rlău aơ, ntơm bah nău ơm g^t ngăn ngăn tuch tăm nkre đah do\ng rgâl mhe khoa học kỹ thuật, le\ rngôch hvi neh tăm rlău 1.780ha cà phê bah công ty hao jêng ue\h. Âk mir tơm jong rêh, săk geh âk. A[aơ r^ng geh 5000 tấn cà phê rnglăy/năm. Tuch tăm săk geh kơl kơl nu^h kan n’hao săk geh nău rêh. Gay geh mir cà phê hao jêng ue\h, wa Vũ Đình Nội, Groi Tổng giám đốc Công ty an g^t, bah meng pah kan mât chăm cà phê, rgâl tay mir cà phê kro ranh, ntuh kơl phân poh, do\ng kỹ thuật to\ mpêt nkrem ri nău pah kan quy hoạch, rdâk njêng trong nking nchăng sial dơi công ty uănh khlay [ư lor bôk năp đo\ng:

Tơm dak geh du\t mô di lah mô blău du\t jêng công ty le\ g^t mpeh nău dja bah jo\ hôm. Mpeh công ty lor bôk năp mpôl hên uănh khlay tât tăm mbor si nking sial dơi quy hoạch tâm di gay phâm [ư an to\ng rnoh tơm tâm mir, bah ir n’hui dak, n’hu\ch bah ir âk tơ\ to\).

Kan tâm trong tuch tăm, nkret njêng cà phê đo\ng, wa Nguyễn Đại Ngọc, Giám đốc công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên cà phê Ia Grai, n’gor Gia Lai an lah: Khay wai ta Tây Nguyên du\t hô, tăm tơm nku\m n’hâm tâm di, kơl nđik ue\h tâm ban mir tơm, tâm pă di luh kao, kơn play, n’hu\ch bah kro n’ging tâm ban kơt rgâl rnoh rmu\ ôm neh đo\ng, mât njrăng măt neh bah nar sa, n’hao nău dơi mât dak, mât phân an neh. Tơm nku\m n’hâm hôm kơl ntoch jong rnoh du\m play, n’hao rnoh axít n’hanh rnoh âk succrose tâm găr, ăp dak khlay gay ma jêng [ô kah, kơl săk kah ue\h bah cà phê. Yơn lah, a[aơ âk nu^h [on lan mô ho\ uănh khlay tât nkô| nău dja ma lơn âk rgum tâm ăp trong nkra to\ mpêt nkrem dak:

Rlău ma nău to\ mpêt nkrem dak lor bôk năp he ân rdâk tay bri tu dak n’hanh bri nking sial. Ăp tơm tăm bah he ân geh mbor si nking sial nku\m n’hâm ri mơ đăp mpăn bah ir geh nău n’hui dak n’hanh mât dak tâm neh an ăp ntil tơm tăm dja. Jêng lah rdâk njêng ăp rêng kan dja he ân uănh tay phâm [ư an bah ir n’hui dak mpeh khay way an ăp ntil tơm tăm tơm kơt cà phê n’hanh tiêu).

Tăm tơm nku\m n’hâm, nching sial an cà phê mô dơn lah trong nkra mhe dơi ăp nu^h rnâng kan tuch tăm njrăng đă ta rnôk tâm nchră ma hôm trong kan jo\ jong ta Việt <st1:country-region w:st="on">Nam</st1:country-region> lvang năm 2011- 2020 dơi Chính phủ uănh an do\ng le\ nkoch tât nkô| nău dja đo\ng. N’glôch jêh ta rnôk tâm nchră, nkah tay nău khlay bah nău rdâk njêng trong nku\m n’hâm đah tơm cà phê, wa Lê Quốc Danh, thứ trưởng Bộ Nông nghiệp n’hanh Phát triển Nông thôn lah rjăp:

Du trong nkra jo\ jong he ân do\ng trong nkra t^ng [ư tăm bri, mir cà phê ân geh mbor tơm si gay nking sial yor kro phang ta Tây Nguyên mô dơn duh kro nar sa ma hôm kro phang sail đo\ng. Du\t âk mbor si nking sial mpôl hên m^n lah ns^t geh wa\ng sa hôm âk rlău cà phê đo\ng. Tâl bar lah, he le\ geh n’glêh an khoa học hôm, cà phê ân geh tơm si nku\m n’hâm nkre der bah nar sa mât rnoh l’^t neh, lha si ru\ng âk jêng he ân do\ng trong dja du rêng ăp to\ng lơn).

He mbra dơi lah, tâm nô nău rgâl duh nđik trôk nar dôl [ư an nô nău duh phang ta nkual Tây Nguyên nar lơn ma hô, tơm dak kroh khar ri nău tăm ăp ntil tơm nking sial, nku\m n’hâm an mir cà phê dôl an saơ du trong [ư geh nău tam, ns^t tay nău ue\h âk ntil an nu^h [on lan kan lo\ mir./.

                                                                                                    Săk rnglăy nău tăm tâm breh ta mir cà phê. 

                  A[aơ nău mât tăm tâm breh âk ntil tơm tăm ta mir cà phê lah du ntrong kan tâm di nkre ma kơl an nu^h [on lan doh rklaih nău ko\ jêr mpeh nău wa\ng sa nkre lah geh do\ng âk ueh ăp rnoh neh, nar, dak, ndơ kah [ư n’hao nău geh , n’huch bah ir khuch khat yor ăp ntil nău bu tuh [ư an tơm tăm. Tâm bôk ntuh nar aơ, mpôl hên nkoch tât kônh wa n’hanh băl mpôl du đê| nău kan bâh nu^h tăm cà phê n’hanh ăp nău nkah nt^m bâh ăp nu^h way kan mpeh tuch tăm rnôk [ư nău kan tăm tâm breh. Jă kônh wa n’hanh băl mpôl djăt ndrel.

                 Tâm ban kơt âk rnăk êng gay ma geh tay rnoh geh rlău mà cà phê bar pe năm aơ, rnăk vâl wa Cao Văn Tháng ta xã Ea Kiết, nkuăl Cư M’gar, Dak Lak le\ ntơm tăm tâm breh bơ , tiêu, sầu riêng ta mir cà phê bơi tât 2 ha bâh nơm. Wa Thắng an g^t, wa săch bơ, sầu riêng, tiêu gay ma tăm tâm breh yor ne\ lah ăp ntil tơm tăm tâm di ns^t tay nău geh ueh kơt lah: nku\m n’hâm, an ueh l’^t rnôk tăm nsum đah cà phê. Bâh geh do\ng ăp nău kan tăm tâm breh ta mir cà phê , rnăk vâl wa hun hao đăpmpăn nău geh 4 tấn rnglăy/ha. Rlău ma ne\, rnoh geh rnăk vâl wa le\ geh n’hao âk bâh ăp ntil tơm tăm tâm breh. Wa Thắng an g^t:Tâm ndrel du rnoh neh ne\ đo\ng lah tăm tâm breh r^ dah 4 ha cà phê bu [ư, ntuh kơl đê| lơn, pah kan tâm mir ueh nđik, tâm ban ueh si gle. Khay to\ dak bu to\ 2,3 tơ\ r^ gâp to\ du tơ dơm yor lah le\ rngôch tơm nku\m n’hâm geh mât rnoh l’^t ueh.

              Yơn lah, tâm tâm breh mhâm [ư gay ma an ăp tơm hun hao jêng săk rnglăy kơt rnăk wa Cao Văn Thắng mô di lah ăp nu^h kan lo\ mir g^t da dê. T^ng nău mbơh bâh tiến sĩ Phan Việt Hà, kruanh phòng Khoa học n’hanh tâm kơl lam ntur neh, Viện khoa học kĩ thuật nông lâm nghiệp tây Nguyên âk rnăk tăm âk ir mbra mô dơi to\ng pă ndơ kah an tơm, tăm rsang ir mbra mô dơi geh nău wa\ng sa âk. Yor ne\ rnoh mât tăm an tâm di geh ua\nh năl lah knưom ta ntil neh, ntil tơm tăm, yan tăm n’hanh ngăn lah nău bu tuh ta ăp ntu\k, tiến sĩ Hà mbơh nt^m:Đah ăp mir tơm tăm he an geh hun hao cà phê r^ hên mbơh nt^m [on lan lah mô dơi tăm srêt ir ma an geh ua\nh kơp mhâm tâm di đah nău ueh neh, nău ueh trôk nar, kơp ua\nh mhâm tăm an tâm di. Tăm tiu tâm breh ta cà phê r^ he tăm bar mbor cà phê mơ tăm 1 mbor tiu. Đah ăp ntil tơm sa play, kơt lah bơ n’hanh măc ca r^ he tăm đah rnoh âk lah 3 mbor cà phê 1 mbor ăp tơm ne\. yor lah ăp tơm aơ geh n’g^ng mbra têh jêng lah he mô  dơi tăm srêt.

Ta meng nău săch ăp ntil tơm tăm tâm breh, rnoh tăm tâm breh r^ tâm rnôk ntu\k tăm tâm breh n’hanh nău mât chăm, poh phân an tơm tăm tâm breh lah du\t khlăy đo\ng. yor ne\ gay ma dơi [ư nău kan tăm tâm breh geh săk rnglăy kônh wa an geh ua\nh năl na nê| mir cà phê rnăk nơm, kĩ thuật tăm tâm breh ê lor [ư tăm tâm breh. Dăn mbah rhơn kônh wa du yan tuch tăm geh âk.

Nu^h răk rblang: Điểu Thân n’hanh Thị Đoắt