Ơi kônh wa n’hanh băl mpôl! A[aơ nkual Tây Nguyên le\ ntơm lăp tâm khay mih. Gay rblang ăp nău ôp bah kônh wa mpeh mât chăm, poh phân an cà phê tâm rnôk a[aơ phâm [ư, bah kơi aơ mpôl hên mbra njuăl tât kônh wa n’hanh ăp mpôl nău nt^m nti bah tiến sĩ Tôn Nữ Tuấn Nam, kruanh phòng Khoa học- Viện KHKT Nông lâm nghiệp Tây Nguyên. Jă kônh wa n’hanh băl mpôl gu\ djăt:

            Bôk khay mih ho\ tât lah rnôk play cà phê le\ ntơm hao têh ngăch đo\ng, ndrel rnôk nê geh nău hao jêng ngăch bah n’ging lha đo\ng, jêng ân ngăch koh aih. Tiến sĩ Tôn Nữ Tuấn Nam njrăng đă:

            Nklăp lah mbra geh du đêt n’ging kro tâm rơh du\t duh phang mhe aơ nơh. He mbra sơch ăp n’ging kro nê lah nău kan an lor bôk năp. Lôch nê ri kônh wa ntơm rlong uănh lah ăp ntu\k I hon chông âk, lơn lah ta bôk chông pra, păng luh du\t âk n’ging ndrel du ntu\k ri he mbra mp^ch ăp n’ging I mô geh do\ng rnôk hon âk kơt nê|, yor kơt nê| ndơ sa kah mbra tâm pă luh âk n’ging n’hanh mô geh n’ging I dăng.

            Rnôk mp^ch chông hon prêh kônh wa njrăng mp^ch le\ ăp n’ging jê| hon mpu\m âk tâm du n’ging đo\ng. an tay mô rlău 3 n’ging an hao jêng. Mp^ch le\ n’ging hon mpu\m bah chông pra nta soih aih ue\h an măt nar lăp tâm n’hâm cà phê.

            Rnôk koh n’ging, mp^ch chông, ân kơi ntop tay ăp to\ng ndơ sa kah n’hanh tâm pă tâm ban măt nar lăp an tâm di đah nău hao jêng bah tơm cà phê mhe mât ue\h play nkre [ư an mpu\m n’ging dăng an năm bah kơi tay.

            Tơm cà phê a[aơ du\t u\ch geh ndơ sa kah, ma trong poh phân ri he pă an ndơ sa kah an cà phê gay păng hao têh play ngăch. A[aơ geh du đêt ntu\k play hao têh du\t ngăch hôm, geh bar pe tơ\ mih kơt nê| play păng hao têh du\t ngăch n’hanh he ân poh phân ngăch gay păng mât play dja. Nkre ma păng mbra luh ăp n’ging mhe, ăp n’ging an play năm bah kơi tay, păng hao jêng ăp n’ging nê du\t ngăch. N’hanh u\ch an cà phê to\ng ndơ sa kah gay nkre mât play dja, nkre mât n’ging, lah ăp n’ging ntêm an năm bah kơi tay ri he ân pă an ăp to\ng ndơ sa kah an tơm cà phê.

            A[aơ ta ntu\k tăch rgâl geh du\t âk ntil phân tâm pot nsum tâm di an t^ng rơh hao jêng êng êng bah tơm cà phê. Jêng kônh wa ân sơch ntil phân I tâm di poh tâm khay mih:

            Tâm khay mih dja kônh wa mbra sơch luh ăp ntil phân poh ma geh rnoh đạm âk, hàm lượng lân âk n’hanh âk lân lơn gay ma hao jêng tơm, n’ging n’hanh luh lha du\t ngăch, n’hanh kali ri ân geh nău hao têh play, bol ma kơt nê| ri păng mô ho\ u\ch geh âk tâm rnôk ma play cà phê ntơm dăng kranh, play cà phê dăng kranh ri păng u\ch geh âk lơn.

            Kônh wa ân njrăng tât trong poh phân tâm di gay tơm cà phê geh lăp kah phân poh âk lơn đo\ng. Uănh t^ng neh ma trong poh phân geh ăp nău njrăng na nê|. Tiến sĩ Tôn Nữ Tuấn Nam ndơ\ luh ăp nău njrăng đă kơt bah kơi aơ:

            Tâm ăp mir lâng ri kônh wa kuaih luh lha, sui phân rnôk neh to\ng l’^t mbe\. Lôch nê lah trôk mih ri rnoh phân nê mbra lêk lam n’hanh lăp tâm neh ri mbra geh tam lơn. Hôm lah mô ri kônh wa kuaih tay lha lôch nê gay bôr neh, mô lah ku^h sơr gay bôr rnoh phân nê tâm neh. A[aơ ăp ntu\k ma geh ndơ to\, mir I dăch ntu\k ơm geh d^ng to\ ri kônh wa poh phân tâm nê, to\ du rnoh dak man ma to\ng gay ma an rnoh phân nê lăp tâm neh lah du\t ue\h. Yor năm aơ trôk nar mô ue\h, ăp rơh mih bôk năm di lah ho\ tâm ban ăp nar lơn ri geh ăp ntu\k mô ho\ geh đêt, păng man ma mih du tơ\ lôch prăng 5,6,7 nar ri kơt nê| du\t jêr an nău poh phân. Jêng poh n’hanh to\ lah du trong [ư du\t nchrăp lor gay pă an ngăch phân poh tâm bôk khay mih.

            Đah ăp mir cà phê tăm ta neh sop. Nău poh phân ân đăp mpăn pă lam tâm ban, der bah rgum an du ntu\k, nkre ma, ân bôr neh gay der phân geh dak rdu, mpu\ng lir:

            Ta ăp ntu\k ma kônh wa tăm ta neh sop ri gay ma n’hao nău tam phân poh, trong [ư du\t ue\h lah kônh wa nha poh n’hanh to\ dak đo\ng, lah mô geh ndơ to\ ri kônh wa ân koch trong ta n’gul đah ăp mbor cà phê, poh phân tâm nê n’hanh bôr tay neh. Geh du\t âk nu^h yor tăm ta neh sop jêng lôch âk năm [ư ntu cà phê huêt thơl, jêng lah kônh wa ân kơi nkra tay du ntu cà phê jê| jê| kơt nê| gay poh phân an bah dak rdu, n’hanh kônh wa poh le\ phân khoáng tâm nê, n’hanh lah mâp trôk nar duh ri păng [ư n’hôl duh lha, ru\ng lha tă bah kro phân. Yor he poh phân rgum mbu\ch du ntu\k, lah geh reh lăp sa ri păng rhôp sa du\t âk đo\ng, păng [ư kro le\ ma reh n’hanh lah hao tât lha ri păng [ư kro le\ ma lha. Mô lah phân nê mâp trôk nar duh ri păng n’hôl ri păng [ư kro lha đo\ng, ri nău nê du\t lah klach rvê.

            Rđ^l đah nău pă an ndơ sa kah, ân uănh khlay tât măt nar lăp, tu ndru\ng n’hanh pih rêp đo\ng, tâm ăp măt nar lăp tâm ban đah nău hao jêng bah tơm gay tơm nkre mât ue\h play, nkre [ư luh mpu\m lha ntêm an năm bah kơi tay dăng, gay đăp mpăn an tơm săk jêng ue\h n’hanh rnoh geh âk n’hanh đăp mpăn./.

            Kônh wa n’hanh băl mpôl mhe tă djăt nkô| trăch Ndrel hăn [on lan kan lo\ mir, tă bah Nhih pah kan Radio nău ngơi Việt Nam nkual Tây Nguyên [ư đah nău ntop kơl bah Ntu\k rgum ntru\t nsôr tuch tăm mât rong gưl nghih dak, Bộ NN- PTNT. Ăp nău ntil u\ch ôp tât kỹ thuật tuch tăm mât rong, dăn njuăl tât Ban biên tập chuyên mục “Đồng hành cùng nhà nông”- Cơ quan thường trú Đài TNVN tại Tây Nguyên, số 19A Lê Duẩn, thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Dak Lak. Mpôl hên mbra jă ăp nu^h rnâng kan tâm trong tuch tăm mât rong rblang ơh ăp nău ôp bah kônh wa.

            Nkoch poh phân an tơm cà phê tâm bôk khay mih – Nar poăn, lơ 4-6-2015

            Nu^h răk rblang: Điểu Thân