VOV4.M’nông: Mât chăm cà phê jo\ jong t^ng kôp nău way 4C le\ ns^t tay nău geh âk an [on lan kan lo\ mir. Trong kan dja le\ t^ng kơn rgâl nău m^n mât chăm cà phê ơm, kơl [on lan tât đah rgâl mhe khoa học kỹ thuật, mpêt nkrem prăk mât chăm bôk năp, n’hao rnoh khlay ndơ geh [ư. Lôch nê, njêng geh tơm cà phê kah ue\h, nsing nơm cà phê Việt Nam ta ntu\k tăch rgâl lam ntu\r neh. Gay g^t wât kloh lơn mpeh rêng [ư, ns^t geh tay rnôk mât chăm cà phê jo\ jong t^ng kôp nău way 4C, phóng viên Đài TNVN ta Tây Nguyên le\ geh rơh tâm ôp đah wa Lưu Văn Hoàng, ntơh măt rmôt pah kan 4C ta Việt <st1:country-region w:st="on">Nam</st1:country-region>.

Ơi wa, mât chăm cà phê t^ng kôp nău way 4C phâm geh nău khlay tâm nău kan mât chăm cà phê jo\ jong a[aơ mêh?

Wa Lưu Văn Hoàng: Mât chăm cà phê jo\ jong gay n’hao săk geh tuch tăm, săk kah n’hanh n’hao nău geh tâm nău rêh [on lan, jêng kôp nău way 4C jêng ndơ do\ng khlay tâm nău t^ng [ư bôk nău kan jo\ jong. Yor kơt nê| tâm bah ri aơ nơh mpôl hên le\ nti n’hanh ntop kơl [on lan t^ng [ư ăp nău way bah kôp 4 C gay đăp mpăn tơm cà phê tuch tăm t^ng di rnoh kah ue\h 4C jo\ jong ta 3 ntil: Neh ntu bri dak, rêh jêng kon nu^h n’hanh w\ang sa.

Ndr^ nu^h i dơi râng mât chăm cà phê t^ng kôp nău way 4C n’hanh moh ndơ geh gay ma dơi râng mêh?

Wa Lưu Văn Hoàng: 4C lah du kôp nău way di rnoh kah ue\h u\ch râng lăp êng jêng le\ d^ng nu^h dơi râng da dê yơn geh du đêt nău nkol geh đo\ng kơt lah: Lah râng rmôt [on lan kan lo\ mir nha dơi đo\ng, hợp tác xã dơi đo\ng, râng ăp rmôt êng [a [a\ dơi đo\ng, công ty ri lơn ma dơh lơn đo\ng. N’hanh ndơ nkol geh lah du\t n’hâm đê| ân to\ng du contenno cà phê rnglăy tâm rmôt bah cà phê 4 C nê. Gay dơi kơp dơn 4C ri nău lor bôk năp khân păng ân t^ng ăp nău way mpeh 3 ntil: neh ntu bri dak, rêh jêng kon nu^h n’hanh wa\ng sa.

Gay r[o\ng tât du nău kan tuch tăm jo\ jong, t^ng may nu^h [on lan joi tât 4 C mô lah 4C joi tât [on lan?

Wa Lưu Văn Hoàng: Gâp m^n le\ bar ding tâm joi nsum yor nău u\ch bah 4C lah yor ma du n’gâng kan cà phê têh dăng mô dơn an rơh a[aơ n’hanh hôm an rơh bah kơi tay đo\ng. Hôm [on lan khân păng u\ch r[o\ng tât tuch tăm jo\ jong lơn jêng gâp m^n le\ bar ding geh nău tâm joi nsum mô di nu^h aơ joi nu^h ri.

May mbra an g^t mpeh ăp nău dơi ma bôk nău kan hun hao cà phê jo\ jong t^ng kôp nău way 4 C le\ ns^t tay đo\ng?

Wa Lưu Văn Hoàng: Ngăn ma lah nê lah nău dơi âk lơn rlău nău mpo\ng kâp. Yor mât chăm cà phê t^ng rnoh 4C le\ kơl kônh wa [on lan geh ăp trong gay t^ng [ư ăp trong mât chăm jo\ jong, rgâl bah hôm tuch tăm kơt t^ng nău way ơm ntơm nơh ma trong kơt do\ng ăp nău kan mât chăm jo\ jong dơi nti yor ăp đơn vị 4C. khân păng le\ kơt do\ng ăp nău rgâl mhe khoa học kỹ thuật tâm mir cà phê bah he n’hanh khân păng geh trong tât đah ntu\k tăch rgâl.

Ơ, dăn lah ue\h wa!

Ngăch g^t năl bu tuh mbr^ng ta rơm cà phê n’hanh nău njrăng săm.

Tâm rnôk aơ, âk mir cà phê ta Dak Lak dôl ntơm lăp yan geh play. Yơn lah, yor trôk nar geh nău tât rgâl ndal [ư an mir cà phê bâh [on lan dơh geh bu tuh khuch, du\t âk lah bu tuh mbr^ng. tâm nkô| trăch nar aơ, mpôl hên nkoch nău bu tuh mbr^ng ta tơm cà phê n’hanh ntrong njrăng săm.

Bu tuh mbr^ng lah ngoăy tâm âk ntil nău bu tuh d\t jêr njrăng săm bah ta tơm cà phê. Bu tuh mbr^ng mbra dơi [ư n’huch nău geh cà phê bâh 40% tât 60%, [ư khuch âk mpeh nău wa\ng sa an nu^h tuch tăm. T^ng nău mbơh ăp nu^h kan khoa học, bu tuh mbr^ng way geh âk ta mir cà phê mhe tăm lơn lah ta tơm cà phê le\ lêh play. Bu tuh mbr^ng way geh rgum âk ta ăp ntu\k: nkir nse, nkong kao, rku\m play, ta tơm…Bu tuh mbr^ng geh ta n’g^ng, ta play tuh khuch djrôp rtăk play cà phê [ư play nse mô dơi jêng. Lah ntưp hô, way geh ntoh sêt mbuh krăk le\ ma play n’hanh [ư an n’huch nău dơi djrôp măt nar bâh tơm. Thạc sĩ Trương Văn Cao, kruanh ntu\k kan mât tơm tăm nkuăl Krông Pach, n’gođ Dak Lak an g^t:"Đah tơm cà phê geh âk ntil bu tuh ta tơm. Yơn du\t âk tâm khay wai aơ lah bu tuh mbr^ng ta tơm cà phê du\t âk, ta n’g^ng, ta n’ha n’hanh ta neh mbra ge lăp ro\ ta reh cà phê đo\ng. bôk khay wai he saơ geh ntoh du đê| ta bar pe tơm lôch ne\ tre\ ta n’ha, play n’hanh ta n’g^ng. bu tuh mbr^ng [ư khuch bâh trong chuh ta n’ha n’hanh ta rku\m play. Lah chuh ta n’ha [ư an n’ha kro hoănh, kro n’hanh ru\ng. lah chuh ta play păng [ư an play kro. Ta khay wai, bu tuh mbr^ng hun hao âk ta neh du\t âk , păng mbra deh tăp du\t âk.

T^ng nău mbơh bâh ăp nu^h kan khoa học gay ma njrăng nău bu tuh mbr^ng an geh săk rnglăy, nău bôk năp ma nu^h tăm cà phê an geh mât ua\nh ne\ lah [ư t^ng ntrong kan mât tăm an ueh [a [ơ tât chop ua\nh mir tơm, [ư mât kloh ueh ntu\k ntô. Ngăn lah ta rnôk lôch lêh play. Nău koh n’g^ng ta mir cà phê mhâm [ư an ueh aih lah du\t khlăy. Nău aơ mbra [ư bah ir geh ntu\k gu\ rêh bâh nău bu tuh. T^ng nău mbơh lor bâh ăp nu^h kan khoa học, bôl ma ăp ntil tơm tăm, nău pă to\ng tâm ban mpeh ndơ kah  ueh mbra kơl an tơm tăm dăng, tâm rdâng đah nău bu tuh. Tơm cà phê mbra kơt ne\ đo\ng. lôch rnôk lêh play, tơm mô hôm dăng nkre lah luh dang kao ơm yor nău tât bâh mih sial trôk nar, yor ne\, nău ntop ndơ kah tâm di mbra kơl an tơm tăm tâm rdâng ueh đah nău bu tuh. Thạc sĩ Trương Văn Cao nkah đă:"Đah ta khay wai lah khay tơm cà phê luh kao gay ma kơn play yor ne\ mơeh rnoh phân poh n’hanh ndơ kah r^ [on lan an njrăng lah he kanu\ng geh do\ng du ntil phân an tâm di. Mpeh đah phân hoá học he mbra geh do\ng ntil phân ma geh rnoh đạm đê| kơt lah SA. He mbra poh đah rnoh âk lah 200 kg/ha. Phân SA rlău ma rnoh đạm geh  ntop an tơm tâm khay wai r^ păng hôm nha geh lưu huỳnh. Rlău ma phân hoá học [on lan mbra geh do\ng du đê| ntilphân hữu cơ vi sinh ta ntil dak ma geh rnoh đạm đê| tâm di. Rlău ma rnoh phân poh hữu cơ hôm nha geh ntil phân vi lượng mbra kơl an tơm cà phê ueh jêng tay, n’hao nău dơi geh âk kao n’hanh kơn play âk.

Rlău ma nău mât chăm ndơ kah ueh an tơm tăm an tâm di nău do\ng ndơ ơm geh ta tơm njrăng nău bu tuh mbr^ng lah ngoăy tâm âk ntrong ka geh nu^h way kan tuch tăm mât rong geh do\ng. ăp ntil ndơ ơm geh dơi njrăng đah bu tuh mbr^ng lah , ong, kung ku\t mô dơn kơl njrăng bah bu tuh mbr^ng ma hôm nha geh mât ueh ntu\k tơm tăm. Yơn lah, rnôk nău bu tuh mbr^ng âk mbâl r^ nău njrăng đah ntrong kan hoá học an geh [ư dâl, ngăn lah tâm rnôk mât chăm jo\ năm kơt a[aơ. Thạc sĩ Trương Văn Cao mbơh đă."Rnôk he geh saơ âk r^ he mbra do\ng du đê| ntil dak si n’hanh rnôk he do\ng dak si hoá học he do\ng du đê| ntil dak si gay ma pih he an geh [ư t^ng nău way 4 di n’hanh rnôk puh dak su he an geh mpli di đah rnoh n’hanh nău âk. Rnôk puh, lah nău bu tuh mbr^ng ta rku\m play he ndơ\ tong lăp ta rku\m play nkre đah to\ dak he rao an kloh rku\m play lôch ne\ he so\k tong dak si puh so\ng ta play mô lah ta n’g^ng, n’ha, ntu\k geh nău bu tuh mbr^ng.lah bu tuh mbr^ng geh ta tơm r^ he mbra mpli dak si so\ng ta ntu to\ ta tơm. Đah nău bu tuh mbr^ng rnôk păng geh hun hao âk jêng mbâl r^ jêr njrăng săm lơn r^ he mbra dơi njrăng săm 2-3 tơ\, ăp rơ\ tâm bah bâh 10-14 nar r^ mbra dơi njrăng nău bu tuh plơ\ ntưp tay.

Ta meng ntrong kan njrăng ma sinh học n’hanh hoá học r^ nău kan mât chăm mô te\ phân hoá học dôl geh [on lan kan lo\ mir do\ng gay ma mpo\ng tât n’gâng kan tuch tăm kloh. Ntrong kan mât tăm mô geh do\ng hoá học tâm nău kan njrăng bu tuh mbr^ng kơt aơ: n’hôl nsul gay ma bah nău ntưp trêng hao jêng bâh mbr^ng, [ư ndơ nking mô lah thăng rse gay ma njrăng nău ntưp trêng, mât kloh ueh ndơ mât mir tơm, bah mbring ntưp trêng, mô tăm ăp ntil tơm geh âk mbring tih ta mir cà phê, to\ dak rao kloh ueh đah tong dak hoch dăng an luh kloh mbring. Ăp ntrong kan aơ mbra [ư an mbr^ng bah ntưp trêng , an [on lan njrăng dơi đah bu tuh mbring.

Mbra dơi lah, a[aơ rnoh cà phê dôl jur thuk jêng âk nu^h [on lan mô nă u\ch đah nău mât chăm tay cà phê. Yơn lah, cà phê hôm nha lah tơm tăm tơm ns^t tay rnoh ndơ geh âk an n’gor Dak Lak. Gay ma mât chăm cà phê nâp nâl, der geh tăm tơm t^ng rnoh khlay ma [on lan an geh mât chop mir [a [ơ, [ư ueh ăp ntrong kan mât chăm an tâm di, njrăng nău bu tuh di rnôk, di dak si ntop kơl tay rnoh geh đăp mpăn, mpo\ng tât nău tuch tăm nâp nâl.

Nu^h rblang: Thị Đoắt- Điểu Thân