VOV4.M’nông: Ơi kônh wa n’hanh băl mpôl! Đah nău mât chăm ue\h tâm trong kan tuch tăm, nău do\ng phân poh gay poh an ăp ntil tơm nar lơn ma âk kônh wa do\ng. Yơn lah, mô di le\ d^ng nu^h sơch di ntil phân poh an tâm di t^ng rơh hao jêng n’hanh luh kao play bah tơm tăm đo\ng. Sơch ntil phân poh mô tâm di đah ntil tơm tăm mô lah rnôk hao jêng bah tơm mô mpu\ng lir mpeh prăk kaih ma hôm [ư khuch tât rnôk hao jêng bah tơm n’hanh [ư roh tâm ban săk kah neh đo\ng. Tâm nău nkoch nar aơ, Groi Giáo sư- Tiến sĩ Trình Công Tư, Groi Giám đốc ntu\k rgum gu\ m^n neh ntu, phân poh n’hanh bri dak Tây Nguyên mbra nkoch mbơh an kônh wa n’hanh ăp băl mpôl mpeh ăp ntil phân poh êng du ntil geh tăch âk tâm ban kơt nău tam t^ng ntil phân đah tơm tăm đo\ng. jă kônh wa n’hanh băl mpôl gu\ djăt:

            Tâm nău kan tuch tăm, phân poh dơi uănh lah ndơ sa bah tơm tăm, mô to\ng phân tơm mô dơi hao jêng n’hanh an săk geh âk play, săk kah âk. Phân poh geh nău kan du\t khlay tâm nău mât chăm ue\h tơm tăm săk geh, mât njrăng tơm tăm n’hanh n’hao rnoh rmu\ ôm ue\h neh. Rlău ma ăp ntil phân hữu cơ, phân rmu\ ôm ri a[aơ phân hoá học dơi do\ng âk đo\ng.

            Phân hoá học, hôm kuăl lah phân khoáng mô lah phân vô cơ, lah ăp dak kah ta ntil hoá học rgum ngoăy mô lah âk dak kah khlay an tơm tăm, dơi nkret njêng ma công nghệ. Ăp ntil phân hoá học way do\ng lah phân đạm, phân lân, phân kali, phân tâm rlu\, phân trung lượng, phân vi lượng n’hanh ăp ntil phân poh lha.

            Phân đạm lah nău ntơ kuăl nsum ăp ntil phân êng du ntil pă an chất đạm (Ni tơ) an tơm, geh nău tam đah rnôk hao jêng n’ging, lha bah tơm. Groi giáo sư- tiến sĩ Trình Công Tư an g^t:

            Phân đạm kônh wa geh do\ng âk a[aơ geh 2 ntil lah đạm Urê n’hanh đạm Sunphát Amôn. Le\ 2 ntil dja pă an dak đạm an tơm da dê, kơl an tơm hao jêng ue\h mpeh n’ging n’hanh lha. Đạm Urê lah đạm trung tính, mô srat n’hanh mô geh kiềm đo\ng jêng dơi do\ng an le\ rngôch ăp ntil neh. Đah đạm Sunphát hôm way kuăl lah S.A, lah du ntil phân sinh lí srat jêng rnôk do\ng kônh wa ân njrăng do\ng đah rnoh dah găp gay bah [ư srat neh. Yơn nkre poh phân đạm Sunphát dja ri geh nău ue\h lah bah meng đạm hôm pă an lưu huỳnh an tơm đo\ng.

            Ntil phân tâl 2 dơi geh do\ng âk lah phân lân. Phân lân hôm kơl an luh reh âk. Rnôk mô to\ng lân mbra [ư reh đêt luh, lha lhơ n’hanh mbra rgâl jêng blak êr, khuch tât nău luh kao, kơn play bah tơm. Đah ăp ntil tơm tâm rnôk luh play, rnôk mô to\ng lân way geh ntô mbâl, nsâp n’hanh dơh khuch. Phân lân geh bar ntil lah phân lân geh êng (kơt Apatit, Phốtphorit) n’hanh phân lân njêng (kơt Super lân, Lân nung chảy). Rnoh âk lân tâm phân dơi weh ma P2O5.

            Phân lân a[aơ way do\ng 3 ntil, ngoăy lah phân lân nung chảy, tă bah ăp nhih máy nkret njêng kơt Văn Điển mô lah Ninh Bình nkret njêng. Aơ lah ntil phân dơi nkret njêng ma u\nh lêk, rlău ma lân hôm geh ăp ndơ êng [a [a\ đo\ng kơt Canxi, Magiê, Silic…pă an tơm. Phân dja mô [ư jêng srat, tâm di an nkual neh yôk. Hôm phân lân Super, nkre njêng ma trong axit, tâm săk păng rlău ma lân hôm geh du đêt axit tự do, axit dư, mbra [ư jêng srat neh jêng đêt tâm di đah ăp ntil neh srat, ma tâm di đah ăp ntil neh êng [a [a\.

            Rlău ma nê hôm geh ntil phân đo\ng lah DAP, Di-a-môn Photphat, geh rnoh lân du\t âk, tât 46% lân rnglăy pă an tơm, rlău ma nê hôm geh 18% đạm đo\ng, kônh wa mbra dơi do\ng ntil phân dja.

            Ntil phân tâl 3 du\t khlay đah nău hao jêng bah tơm, lơn lah tâm rnôk mât play, njêng găr, nê lah phân kali. Rnoh âk kali tâm phân dơi weh ma ntil K2O

            Đah Kali geh 2 ntil way do\ng âk lah Kali Clorua n’hanh Kali Sulphat. Kali Clorua geh rnoh âk kali nklăp 60%, hôm kali Sulphat ri nklăp 50%. A[aơ ta ntu\k tăch rgâl ri Kali Sulphat geh đêt đo\ng lơn âk lah Kali Clorua. Kali kơl an mpeh săk ue\h găr, hao têh play. Yơn lah đah du đêt tơm tăm ri poh kali Clorua mô tâm di, kơt sầu riêng, poh mbra [ư jêng nsâp sầu riêng, jêng kônh wa ân njrăng.

            Bah meng ăp ndơ đa lượng mhe nkoch kơt bah lơ nê, ăp ndơ trung ượng n’hanh vi lượng nar lơn ma uănh khlay n’glăp do\ng đo\ng. Tâm nê, rmôt nguyên tố trung lượng lah ăp ndơ sa kah khlay dơi tơm rhôp sa đah rnoh âk ntơm bah bar pe jât tât bar pe rhiăng kg ăp ha. Rmôt nguyên tố vi lượng lah ăp ndơ sa kah khlay dơi tơm rhôp sa đêt.

            Rlău ma du đêt ndơ tơm u\ch geh âk, kơt đạm, lân, kali, hôm geh du đêt dak tơm u\ch geh sa dah găp đo\ng, nt^t kơt: Canxi, Magiê, lưu huỳnh, Silic. Geh du đêt nguyên tố tơm u\ch geh đah rnoh đêt n’hanh du\t đêt kơt: đồng, kẽm, Molidem, Bo…Yơn lah, bol ma u\ch geh âk mô lah đêt ri le\ rngôch du\t khlay da dê đah tơm tăm n’hanh mô dơi tâm rgâl nsum.

            I ngăn, tơm u\ch geh du\t âk ndơ sa kah êng êng gay ma hao jêng t^ng rơh êng êng. Jêng kônh wa ân do\ng phân êng du ntil tâm pot jêng tâm rlu\ nsum gay poh an tơm tăm. Trong [ư dja rgop [ư bah ir roh huach prăk do\ng, tâm ban rnoh geh ndơ sa kah tâm di đah nău u\ch geh ndơ sa bah t^ng ntil tơm, nkual neh. Yơn lah, lah kônh wa mô ho\ g^t trong [ư tâm pot nsum, phân păng mbra jêng rtuăl mô lah n’hui le\ tơm mô năn rhôp sa. Gay bah ir geh nău nê rnôk tâm pot nsum phân, groi giáo sư- tiến sĩ Trình Công Tư njrăng đă kônh wa kơt bah kơi aơ:

            Bôk năp lah kônh wa njrăng tâm pot t^ng trong nt^m nti, jêng lah moh chât I dơi tâm pot nsum mô dơi tâm pot dah ro\ng t^ng nău he u\ch. Geh ăp chât he tâm pot nsum păng tâm rdil n’hanh kah tam phân poh hu\ch. Nt^t kơt đạm tâm pot nsum đah lân, ri mbra jêng luh dak, [ô ôm, roh đạm…jêng kônh wa ân [ư t^ng trong nt^m nti.

            Tâl bar tâm pot t^ng rnoh rngoăy. Nt^t kơt poh dah âk kg NPK rnglăy ri ân do\ng dah âk Urê, dah âk DAP mô lah dah âk KCl,…gay luh dơi công thức t^ng nău u\ch ro\ng ri kônh wa ân kơp nđăp.

            Dăn an kônh wa t^ng kơt [ư geh nău dơi

            Kônh wa n’hanh băl mpôl mhe tă djăt nkô| trăch ndrel hăn [on lan kan lo\ mir tă bah Công ty phân poh Bình Điền kan nsum đah Nhih pah kan Radio nău ngơi Việt Nam way gu\ ta nkual Tây Nguyên [ư./.

Nu^h rblang: Điểu Thân