Ơi kônh wa n’hanh băl mpôl! Du\t rhơn geh tâm mâp tay [on lan n’hanh băl mpôl tâm nkô| trăch “Hăn ndrel đah [on lan kan lo\ mir”. Bôk ntuh nar aơ mbra nkoch mpeh  nau kan tăm quýt nju\nh bâh wa Nguyễn Văn Đại ta xã Hoà Xuân, nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột, Dak Lăk n’hanh mbơh ăp nău mbơh mpeh khoa học kĩ thuật tâm rnôk tăm n’hanh mât tơm quýt nju\nh. Năp lor nkoch nău mbơh mpeh tuch tăm tâm nkual. Jă kônh wa n’hanh băl mpôl djăt ndrel.

           

Công ty TNHH MTV xuất nhập khẩu 2-9, n’gor Dak Lak mhe [ư tập huấn n’hao nău dơi mât uănh an ăp nu^h lah kruanh rmôt [ư tăm cà phê nâp dăng, le\ rngôch 180 nu^h [on lan kan lo\ mir bah 4 n’gor Dak Lak, Dak Nông, Lâm Đồng n’hanh Gia Lai. Ta rơh tập huấn, ăp kruanh rmôt [ư tăm cà phê nâp dăng dơi mbơh nău u\ch tât kan, nău khlay kan bah rmôt [on lan kan lo\ mir; trong rdâk njêng, mât rmôt, rdâk njêng trong nchrăp kan bah rmôt tâm rnôk [ư njêng. Aơ lah bôk nău kan gu\ tâm trôm bôk nău kan bah trong nchrăp “Cà phê rhơn răm” (Coffee Made Happy) tă bah Công ty TNHH MTV xuất nhập khẩu 2-9 kan nsum đah Tập đoàn Mondelez (Mỹ) t^ng [ư gay ma n’hao nău dơi kan [ư tăm cà phê nâp dăng ta nkual Tây Nguyên./.

 

            T^ng nău mbơh bâh ntu\k kan tuch tăm mât rong-hun hao [on lan nkuăl Krông Nô, Dak Nông r^ yan khay mih năm aơ, ta ntu\k geh ntrong kan tăm 2.200 ha bum, yơn nău ngăn tât a[aơ rnoh neh bum hao tât 3.800ha. rnoh neh bum hao ngăch tâm ban đah nău pit in, mu^h kăl bri geh âk. A[aơ, nău nu^h [on lan tât pit in, do\ng neh bri ăp nar lơ ma âk, na nê| lah ta ăp xã geh pă mât bri, nkual mât ndrăy…bah nău ua\nh nđôi, ua\nh năl, ăp n’gâng kan têh ta nkuăl le\ geh saơ tât rlău 4.500 ha bri n’hanh neh bri geh nu^h [on lan p^t in mô tâm di. Ta năp nău rnoh neh bum ta nkuăl geh hao hvi, t^ng nău mbơh bâh UBND nkuăl Krông Nô r^ ta ntu\k le\ geh âk ntrong kan mbơh tơih, mbơh nt^m [on aln mô tăm bum âk ir, yơn kơt lah nău geh bâh nău kan ne\ mô dơi geh kơt nơm u\ch.

 

            Wa Trần Huy Đường, Kruanh Hiệp hội Kao Đà Lạt (Lâm Đồng) an g^t: a[aơ kao hướng dương geh du đêt doanh nghiệp, rnăk wâl rvăt n’glăp bah Nhật s^t tăm đah rnoh đêt, rgum lơn âk tăm dăch n’har Đà Lạt- Lạc Dương mpeh ăp xã Đạ Sar, xã Lát. Ntil kao hướng dương mhe, ntơm bah rnôk tăm tât koh kao tăch jo\ tâm 2 khay dơm, du\t ngăch rđ^l đah tăm kao cúc. Đah rnoh khlay đăp mpăn ta mir bah 6000- 7000đ/n’ging, du sào kao hướng dương mbra an geh nklăp 60 rkeh prăk, n’hâp le\ prăk do\ng kan, kônh wa [on lan kan lo\ mir ns^t geh rlău 30 rkeh prăk. Nău ns^t ntil kao si dja tăm ta n’gor le\ pơk luh du trong r[o\ng pah kan mhe, ns^t geh wa\ng sa âk an [on lan kan lo\ mir./.

 

            N’gor Kon Tum a[aơ geh rlău 34 ha cao su ta ăp nkuăl Sa Thầy, Ngọc Hồi, Đăk Hà geh nu^h [on lan rgâl jêng tăm ăp tơm êng kơt cà phê, tiêu, tâm ne\, 12 ha lah rnoh neh vao su ta rơh lêh play n’hanh 22,2 ha lah rnoh neh cao su ta rơh ntơm mhe tăm yor tơm tăm mô jêng, mô tâm ueh mô tâm ban, hun hao mô ueh mô jêng. Ta năp nău aơ, UBND n’gor Kon Tum le\ nt^m đă ăp ntu\k kan way kan đă cán bộ jur ta ăp ntu\k mbơh tơih, rgo\ jă nu^h [on lan lơi d^ng sreh tơm cao su. Nkre lah nt^m đă nu^h [on lan mpeh kĩ thuật mât chăm, mât ueh tơm ăp tơm cao su mô jêng n’hanh nt^m nău kor rtăk an tâm di.

            Ơi kônh wa n’hanh băl mpôl! Tơm quýt nju\nh geh tăm âk ta ăp n’gor Tây Nam bộ, yơn bar pe năm dăch aơ, ntil tơm sa play aơ ntơm geh tăm âk ta Dak Lăk, geh rnăk tăm tât rhiăng ha n’hanh le\ ntơm an nău geh play âk. Bôk ntuh nar aơ nkoch nău kan tăm quýt nju\nh bâh wa Nguyễn Văn Đại ta xã Hoà Xuân, nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột, n’gor Dak Lăk n’hanh ăp nău tă g^t bâh păng tâm nău kan tăm n’hanh mât tơm quýt nju\nh.

            G^t ăp nău mhe bâh ăp ntu\k kan bâh ăp ntu\k kan mbơh nău, wa Nguyễn Văn Đại ua\nh saơ tăm tơm sa play ns^t tay nău geh wa\ng sa âk. Kơt ne\ wa geh mông nar hăn tât ăp n’gor Đồng bằng sông cửu Long n’hanh Đông Nam bộ gay ma joi g^t ăp ntil tơm sa play, g^t nău kĩ thuật tăm n’hanh mat. Na nê|, rnôk tât ta nkuăl Tân Phú, n’gor Đồng Nai, wa saơ tơm quýt nju\nh ta aơ ns^t tay nău geh âk an [on lan. Saơ nău geh  ueh di mpeh trôk nar, neh ntu ta aơ tâm di kơt đah Buôn Ma Thuột jêng rnôk s^t ta jay wa tăm 1 rbăn tơm quýt nju\nh. Wa le\ m^n ua\nh âk ntil s[ kĩ thuật n’hanh do\ng ta nău mât ueh an tơm mhâm [ư an tâm di đah nău ueh êng ta Tây Nguyên.

            Neh gâp ta neh sât, choih lu\ âk,lah tăm tơm êng mbra mô dơi jêng, yơn ma gâp [ư rgâl bâh neh choih lu\ aơ, mbra dơi tăm tơm quýt nju\nh. Nău kĩ thuật mât tăm tơm quýt nju\nh r^ an geh ua\nh nđôi [a [ơ mpeh nău tu tuh gay ma njrăng an ngăch. Rnôk ma tơm geh luh kao, geh kơn play, nău mât chăm e an geh rgâl [a [ơ, nău bôk năl lah to\ng dak to\, yor tơm aơ r^ du\t âk dak, ma nkual neh Tây Nguyên 6 khay wai lah dak mô to\ng tơm mbra kro, ru\ng play. Lah âk play r^ an geh lêh lơi [a\, mbra dơi so\k dak si puh lah geh nu^h lêh r^ lêh lơi.

            Mpeh nau tâm [ah tăm n’hanh mông nar lêh play, wa Đại mbơh nău tă g^t kan.

            Tâm [ah tơm 3 m x 3 m lah tâm di, hun hao ueh. A[aơ, geh ăp nău kan bu tăm du\t srêt gay ma bah ir hoăch prăk mât chăm mô lah bah ir hoach tơm si nkơl an tơm bah chôt, yơn gâp m^n kơt ne\ r^ tơm rêh mô jo\. He mô dơi lêh play hôm nse ma an di 3 năm r^ mơ ntơm lêh play. Lah he ngăch lêh play lôch mhe tơm, ăp năm ba kơi tơm mbra mô hôm dăng, mô hao jêng. Jêng lah an di 3 năm r^ mơ lêh.

            Tâm rnôk tơm quýt luh kao n’hanh kơn play r^ he an geh pă ntop tay ndơ kah an tơm, ndrel đah phân hoá học r^ ăp ntil phân hũu cơ du\t ueh đo\ng. wa Đại an g^t.

            Reng ôm r^ du\t ủh đah tơm quýt aơ, he mbra dơi rgum reng kh^t s^t ntăm ta thung, ntrăm ma dak, te\ boh. Ntrăm du năm r^ păng ôm so\k dak ne\ mpli đah dak, đah dak si nkh^t ndrung to\ ta tơm. Ntop ndơ kah an n’ha, play, play ueh, hun hao nđir, jêng.

            Râng geh ăp năm, wa Đại geh 20 tấn play. Đah rnoh geh 20 rbăn prăk/kg, lôch n’hâp le\ ntuh kơl hôm klâp ma 160 rkeh prăk, wa geh klâp ma 240 rkeh prăk. Quýt nju\nh ơm geh rdeng rvăt bâh ntu\k êng, a[aơ le\ geh tăm ta Dak Lak ma kah nju\nh đo\ng jêng du\t âk nu^h u\ch.

            Nthoi tay nkô| trăch bah kơi aơ, mpôl hên nkoch du đêt nău lư mpeh kỹ thuật tăm, mât chăm n’hanh njrăng n’gang tu ndru\ng chuh sa an tơm quýt.

            Ơi kônh wa n’hanh băl mpôl! Ndơ geh lor bôk năp bah tơm quýt nju\ng lah neh tăm ân geh neh mblăy mbâl 0,5- 1m. neh tâm di lah neh rmu\ pru, brâp jêng, luh dak sơh ue\h, độ pH bah 5-7. Tơm quýt ân geh âk dak, jêng tăm ta ăp nkual geh rnoh âk dak mih bah 1 rbăn tât 2000mm/năm, n’hanh rnoh mih tâm ban âk tâm năm. Đah nkual Tây Nguyên, khay wai mô geh mih ân to\ dak.

            Lor rnôk tăm, kônh wa ân sơch u\nh buh lâk kranh, ăch su\r ndrôk rmu\ ôm tâm neh, n’hanh nkra ue\h neh ma Furadan gay ma nkh^t bah tu ndru\ng chuh sa.

            Đah ăp nkual geh sial têh, kônh wa ân tăm tơm nking sial gay bah ir chôt pă tơm mô lah n’ging, nkre ma bah ir nău ntưp rêng bah tu ndru\ng chuh sa, tơm luh ndơ bu sa.

            Njâm tơm mât nđik an quýt lah nău kan khlay đo\ng, yor lơn âk reh joi sa bah tơm quýt hon ntoh bah lơ. Njâm tơm ma rhe (ngai đah tơm 20cm), nkre ma an mât nđik, nkre ma nking nchăng pih rêp cho\l, nkre ma nkrum bah duh an reh tơm quýt tâm khay wai. Rnôk tơm quýt hôm jê|, kônh wa mbra tăm tuh, mbo, bum pru\m).

            Mpeh phân poh: Ân do\ng phân Urê, phân Super lân ân poh lôch klêh play, ăp ntil phân geh lân êng [a [a\ (DAP, NPK) ân poh tâm rnôk mât play.

            Phân ăch su\r ndrôk: 5- 20kg/tơm/năm.

            Uănh nsing tâm prêh tơm n’gă tơm ma koch wa\r tơm jru 10- 20cm, hvi 20- 30cm, tê| phân lăp, bôr tay neh n’hanh to\ dak.

            Rnôk tơm tâm nch^nh lha ân kuar rvach lhơ neh wa\r tơm t^ng n’glu n’hâm tơm, n’hanh ngai đah tơm 50cm. mô lah poh phân lơ, du\t ue\h lah to\ mbe\ lor, lôch nê mơ d^ng poh phân.

            He mbra poh phân tui ôm, ka ôm, ăch rêt gay to\ mô lah poh an tơm cam quýt, mô lah do\ng du đêt ntil phân poh lha puh 4-5 tơ\/tâm rơh luh play ntơm rnôk hao têh ngăch, ăp tơ\ puh tâm [ah 15 nar.

            Njrăng n’gang tu ndru\ng chuh sa:

            Ăp năm ân hư\ng vôi puh dak si nkh^t mbr^ng sêt an tơm quýt.

            Der to\ dak, poh phân ta tơm.

            Ân puh dak si njrăng n’gang tu ndru\ng chuh sa ăp tơ\ luh nku\r nse n’hanh rnôk mât play.

            Gay bah ir geh tơm bu tuh tâm neh sa reh ân do\ng Zineb sui tơm, r^ng 40kg/ha n’hanh tâm pă [ư 2 tơ\ tâm khay 5 ÂL n’hanh khay 9 ÂL.

            Klêh play n’hanh mât prăp

            Quýt bah ntơm luh kao an tât klêh play nklăp 8- 10 khay, uănh t^ng ntil, trong [ư yơng ntil, jo\ năm tơm, nău hao têh jêng…khay klêh play ân geh nar duh sơh ue\h, mô dơi klêh lôch mih mô lah tu\k lêm âk yor play dơh mbe\ ôm. Play klêh ns^t an ntu\k sơh aih, mô dơi an ndum jo\ 15 nar mbra hu\ch rnoh kah ue\h khlay play.

            Nkô| trăch “Ndrel hăn [on lan kan lo\ mir” tă bah nhih pah kan Đài TNVN ta Tây Nguyên [ư đah nău ntop kơl bah ntu\k ntru\t nsôr tuch tăm mât rong gưl nghih dak, Bộ NN- PTNT. Dăn tâm mâp tay đah kônh wa n’hanh băl mpôl tâm ăp bôk ntuh nău ngơi bah kơi tay, dơi pơk tâm nar puăn n’hanh nar pơh ăp pơh.