VOV4.M’nông: Gay ma n’hao nău geh săk rnglăy pah kan wa\ng sa tâm rnôk rnoh khlăy hu\ch hao, tâm ba năp nơh, âk [on lan ta xã Nhân Cơ, nkuăl Dak Rlâp, n’gor Dak Nông le\ tăm tâm breh ăp ntil tơm tăm ta mir. Tâm ne\, du\t nkah lah ăp mir tăm play bek mhe ns^t tay nău geh wa\ng sa âk. 

Năm 2011, rnăk vâl wa Tô Thị Thu Thuỷ ta thôn 8 xã Nhân Cơ, nkuăl Dak Rlâp geh 4 ha cà phê, ăp năm an nău geh klâp ma 7 tấn.  ua\nh bâh săm [u\t, báo saơ nău tăm play bek mhe ns^t tay nău geh âk, rnăk vâl wa Thuỷ le\ ntuh kơl mât tăm bơi tât 600 tơm play bek tâm breh ta mir cà phê. Tât a[aơ, nău kan tăm pley bek tâm breh ta mir cà phê le\ ns^t tay nău geh âk, ăp năm wa Thuỷ lêh play 2 tơ\, tăch bâh 10 tât 15 rbăn prăk/ kg. n’hâp le\ prăk kan, wa Thuý hôm nha geh bơi tât 200 rkeh prăk. Wa Tô Thị Thu Thuỷ an ua\nh tât ta mir dôl lêh.

“Mir aơ geh tăm 300 tơm, ăp năm geh play 3 tât 4 tấn, rnoh tăch khlay le\ ns^t tay nău geh wa\ng sa âk n’hanh n’hao nău geh âk.

             Ta meng ne\, rnăk vâl wa Nguyễn Thị Loan ta thôn 12, xã Nhân Cơ, nkuăl Dak Rlâp le\ tăm tâm breh rlău 200 tơm play bek tâm mir cà phê. A[aơ ăp năm rnăk vâl wa geh rlău 7 tấn play bek, n’hâp le\ prăk kan hôm nha geh 70 rkeh prăk. A[aơ wa Loan dôl tăm tâm breh tay 100 tơm play bek n’hanh do\ng kĩ thuật to\ dak ntruh n’hanh công nghệ sinh học an le\ mir tơm. Wa Nguyễn Thị Loan ta thôn 12, xã Nhân Cơ, nkuăl Dak Rlâp nkoch.

 “Bar pe năm aơ cà phê mô nă geh, kanu\ng geh bâh play bek dơm geh prăk do\ng ăp nar tâm rnăk vâl. Cà phê ma do\ng ndơ kan têh, hôm play bek do\ng ăp nar. Rnôk geh nău geh, bâh khay 1 tât a[aơ ăp khay geh prăk da dê. Ua\nh nsum lah mbơm ngăn.

            A[aơ, ta nkual neh xã Nhân Cơ, nkuăl Dak Rlâp, rlău ma nău tăm tâm breh play bek tâm mir cà phê ăp rnăk hôm nha [ư tăm tâm breh ăp ntil tơm tăm êng kơt lah sầu riêng, bơ, tiêu…t^ng nău mbơh bâh ăp rnăk [on lan kan lo\ mir, play bek lah ntil tơm dơh tăm, nău mât chăm dơh mô hoach nar kan. Na nê| lah tăm tâm breh play bek mbra n’huch bah hoach prăk mât chăm to\ dak đah mir tơm, nkre lah n’hao tay naư geh jêng nău hun hao nău kan tăm tâm breh tơm play bek di kĩ thuật r^ nău tăm tâm breh âk ntil tơm êng ta du rnoh neh tăm nkre ma mpêt nkrem prăk mât kan, nu^h kan, nkre bah nău khuch roh rnôk tăm du ntil tơm cà phê. Wa Vũ Thành Đoan, kruanh Hội nông dân xã Nhân Cơ, nkuăl Dak Rlâp an g^t:

“Ua\nh nsum lah du\t geh săk rnglăy yor ăp rơh [on lan geh so\k geh âk, kơt rơh 1 geh 6 tấn 300 tơm, râng geh 10 rbăn prăk/kg r^ [on lan geh mbơm ngăn n’hanh mô khuch tât tơm cà phê đo\ng. hên đă [on lan an pơk hvi rnoh neh tăm tâm breh. Tâm let năp tay hên mbơh [ư ăp ntu\k akn kơt nti nău kan gay ma [on lan g^t tăm tâm breh.

Nău kan tăm tâm breh tơm play bek le\ pơk trong hăm mhe an âk rnăk [on lan kan lo\ mir ta nkuăl Dak Rlâp, kơl n’hao tay nău geh, đăp mpăn nău rêh tâm rnôk rnoh khlay ăp ntil tơm tuch tăm rnoh khlay dôl huch hao ndal.

 He mbra dơi saơ ns^t geh bah ăp trong leo [ư tăm rlu\ tơm sa play ns^t nău geh w\ang sa đăp mpăn. Lah nău uănh khlay ntuh kơl mât chăm tơm tăm t^ng di kĩ thuật ri nău tăm rlu\ âk ntil tơm sa play tâm du mir mbra kơl kônh wa mpêt nkrem prăk do\ng, nar luh kan, rgop n’hao săk geh an mir tơm. PV nkô| trăch le\ geh rơh tâm ôp đah kỹ sư Phạm Văn Chiến, nu^h ntơh măt “3 ndrel” bah Tập đoàn Lộc Trời, nu^h mât bôk kan rmôt kỹ sư mom ndrel [on lan luh mir ta Dak Nông mpeh nkô| nău dja:

            Ơi kỹ sư, dăn kỹ sư an g^t nău ns^t geh tay bah nău tăm rlu\ tơm sa play tâm mir cà phê ma kônh wa dôl [ư ta nkuâl Dak Rlấp?

            “Đah trong leo [ư tăm rlu\ tơm sa play tâm mir cà phê, tât a[aơ dơi kônh wa joi g^t n’hanh do\ng du\t âk ta ăp n’gor Tây Nguyên. Lơn lah tăm rlu\ du đêt tơm sa play đah mir cà phê mbra ns^t tay du đêt nău geh an kônh wa [on lan. Ntơm bah mir cà phê dôl geh he mbra tăm rlu\ du đêt tơm sa play tâm nê. Bôk năp mbra ns^t tay nău dơi geh ndơ tuch tăm bah tơm sa play. Tâl 2 đah tơm cà phê, he g^t tơm cà phê lah ntil tơm tăm mô u\ch geh nar sa hô, ma u\ch geh nar duh dah găp dơm jêng tăm rlu\ mbra tâm di an tơm cà phê hao jêng ue\h. Tâl 3 le\ rngôch ăp mir cà phê a[aơ ndơ nking sial mô hôm geh âk, aơ lah nkô| nău ân uănh khlay đah trong tăm cà phê a[aơ. Rnôk he le\ njêng dơi mpir nching sial mbra ns^t tay nău ue\h an tơm cà phê. Lơn lah ta Dak Nông khay wai sial du\t dăng, lah mô geh ndơ nking sial [ư an tơm cà phê ru\ng le\ lha [ư hu\ch rnoh âk geh play. Rnôk tăm tơm nching sial mô lah tăm rlu\ du đêt tơm sa play, lơn lah du đêt trong leo tăm tơm [ek le\ ns^t tay nău geh du\t âk n’hanh kơi ntop tay an tơm cà phê săk geh âk lơn, đăp mpăn săk geh an tơm cà phê.”

            Ndr^ rnôk tăm rlu\ tơm sa play đah tơm cà phê, ri ăp ntil tơm moh ndơ tâm kơl nsum n’hanh phâm ndơ gay ma hao jêng ăp ntil tơm mêh?

            “Đah nău tâm kơl nsum bah tơm cà phê n’hanh ăp ntil tơm sa play rnôk he tăm rlu\, đah tơm cà phê mbra ns^t tay du đêt nău ue\h đo\ng. Bôk năp mbra njêng dơi mpir nching sa an cà phê. Tâl 2 nta an tơm cà phê rnoh dak, he mbra bah ir roh huach mông nar to\ dak tâm khay wai. Tâl 3 tơm sa play nking nchăng an tơm cà phê ri aơ lah ndơ gay bah ir bu tuh bu sa, ăp ntil tu ndru\ng lăp sa tơm cà phê. Rnôk he tăm rlu\ tơm sa play he geh sa bah tơm sa play đo\ng. Lơn lah mât dơi rnoh âk geh tơm cà phê đăp mpăn n’hanh jo\ jong lơn.

            Đah tơm sa play rnôk he tăm rlu\ đah tơm cà phê ri [ư an tơm sa play dơh hao jêng đo\ng. Bôk năp he mbra nta trong dơh gay do\ng ăp ndo\k nja ôm bah ăp tơm tăm hôm [a [a\ dơi ue\h lơn. Tâl 2 mât chăm na nê| lơn rnôk mât chăm cà phê, nkre dơh an nău kan poh phân, to\ng dak to\ng ăp an tơm sa play n’hanh cà phê hao jêng đo\ng. Tâl 3 mbra ns^t tay nău geh tâm kơl nsum. Jêng lah rnôk tăm rlu\ cà phê đah tơm sa play ri tơm cà phê lah tơm ndơ ngêt, mât rnoh l’^t mbe\ an neh đêt n’hui dak đo\ng. Rnoh âk phân poh do\ng tâm mir tăm rlu\ mbra sa ntêr le\ phân poh bah le\ 2 ntil tơm tăm ue\h lơn đo\ng.”

            Ơ, t^ng kỹ sư, kônh wa ân do\ng kỹ thuật mât chăm phâm [ư an tâm di đah t^ng ntil tơm tăm mêh?

            He njrăng ân mât chăm kỹ thuật bah t^ng ntil tơm tăm t^ng di kỹ thuật n’hanh nău u\ch geh bah t^ng ntil tơm. Kơt cà phê he ân njrăng cà phê geh trong mât chăm êng đah tơm sa play jêng ân mât chăm di rêng cà phê, hôm tơm [ek mât chăm wa\r năm. Tơm cà phê ân geh kro phang jo\ oi mô kâp geh dak gay răch pu\r kao, rnôk nê khay wai tơm sa play u\ch geh dak, aơ lah nkô| nău mâp jêr jo\t an kônh wa. He ân njrăng do\ng êng an t^ng ntil tơm gay 2 ntil tơm dơi hao jêng ue\h. Tâm rnôk n’ât sơh dak an tơm cà phê, tơm cà phê u\ch geh mông nar rlu jo\ oi mô kâp geh dak, rnôk nê he dơn to\ wa\r tơm đah rnoh dak dah găp an tơm sa play dơm. Rnôk poh phân tâm rnôk he do\ng t^ng ntil phân an tâm di t^ng ntil tơm. Ân njrăng n’gang ăp ntil bu tuh ma 2 ntil tơm ndrel geh du ntil bu tuh kơt ăp ntil tu ndru\ng jêng dơh gay njrăng n’gang an 2 ntil tơm tăm dja ndrel du tơ\”.

            Ndr^ gay kônh wa g^t wât tay mpeh kỹ thuật mât chăm t^ng trong leo tăm tâm rlu\ tơm sa play tâm mir cà phê, ri kônh wa ntu\k ôp gay ma mbơh nti mêh?

            “Lah kônh wa u\ch ôp g^t tay mpeh trong leo tăm tâm rlu\ tơm sa play đah tơm cà phê, kônh wa ân ôp tât mpôl hên gay mbơh nti n’hanh geh trong mât chăm ue\h lơn ma mbrô điện thoại 05003857352 bah ntu\k mbơh nti kĩ thuật tơm tăm mô lah ôp na nê| an mpôl hên ma mbrô điện thoại 0983547478 kônh wa mbra dơi mbơh nti kĩ thuật na nê| lơn”.

            Ơ, dăn lah ue\h kỹ sư!

Nu^h răk rblang: Điểu Thân n’hanh Thị Đoắt