Ơi kônh wa n’hanh băl mpôl!

            Nkô| trăch ndrel hăn [on lan kan lo\ mir nkoch mbơh đah kônh wa trong leo tăm tơm sa play lơn âk lah tơm cam, quýt, play bu\ng ns^t tay geh wa\ng sa âk bah rnăk wâl wa Nguyễn Ngọc Vân n’hanh wa Trịnh Thị Huệ, ta tổ dân phố 7, phường Nghĩa Phú, thị xã Gia Nghĩa, n’gor Dak Nông. Tâm nkô| trăch nar aơ, kỹ sư nông nghiệp Lê Thị Thơm, Trạm trưởng Trạm khuyến nông thị xã Gia Nghĩa, n’gor Dak Nông mbra tâm ôp ăp nkô| nău geh tât kỹ thuật tăm, mât chăm, njrăng n’gang bu tuh an ăp ntil tơm sa play. Lor bôk năp jă kônh wa n’hanh băl mpôl djăt nkoch nău mhe lư tuch tăm [on lan ta nkual Tây Nguyên.

 

Khay mih le\ tât, [on lan kan lo\ mir ta ăp n’gor Tây Nguyên dôl ntrôl dăng nău kan tăm mhe, tăm tay mir cà phê le\ ranh. Gay ma kơl an [on lan kan lo\ mir Tây Nguyên tăm tay cà phê, bâh khay 5-2013, Ngân hàng nông nghiệp n’hanh phát triển nông thôn Việt Nam le\ pă an 10 rbăn rmen prăk lah rnoh prăk an manh, prăk kon đê|. Êng ta n’gor geh rnoh neh cà phê du\t têh ta Dak Lăk, rnoh prăk aơ geh pă an klâp ma 3 rbăn rmen prăk. Yơn lah, t^ng nău mbơh bâh ngân hàng nông nghiệp n’hanh hun hao [on lan ta Dak Lăk, lôch rlău 1 năm mbơh [ư rnoh prăk aơ, tât a[aơ, lam n’gor mhe geh 269 nu^h tât manh klâp ma 110 rmen prăk gay ma tăm tay cà phê.

 

N’gor Dak Nông dôl ma nsrôih an [ư trong nchrăp hun hao wa\ng sa nâp dăng an [on lan rnoi mpôl đê| tă bah Prăk nkrem hun hao tuch tăm lam ntu\r neh- IFAD kơl. Nău u\ch bah trong kơl lah gay ma rgâl ue\h nău rêh bah ăp rnăk ach o n’hanh [on lan rnoi mpôl đê| ach o n’hanh dăch kêng ach o, lơn lah ntro\ng uănh khlay tâm bu ur./.

 

Ntu\k kan mât tơm tăm n’gor Lâm Đồng an g^t ntu\k kan aơ dôl mbơh tơih du đê| ntrong kan mât prăp hành tây kơt lah ê lor rôk bâh 3-4 pơh, do\ng chất boh natri bâh MH (hydratzut bâh axit maleic) đah rnoh 0,25% puh ta tơm 1 rbăn lit dak si/ha gay ma an bah luh hon neng bâh bum. Ta năp ê lor rôk bum 2 pơh rnôk hành nchrăp ru\ng n’ha puh ăp ntil dak si đah rnoh t^ng nău đă gay ma an bah kaman [ư ôm bum hành. Aơ lah ntrong kan kơl an [on lan tăm hành tâm rnôk ndơ aơ a[aơ jêr tăch yơn lah nău kan mât prăp lôch rôk bum ueh. Lah mô mât ueh, hành tây dơh geh luh neng, hon chăt nkir, ôm.

 

N’gor Dak Nông a[aơ ntoh bar ntu\k ji lhut mbung plôk nchop ta ndrôk. Nău ji bôk năp saơ ta ndrôk mpôl bah rnăk wa Nguyễn Quang Lâm, thôn Tân Bình, xã Dak Rmoăn, thị xã Gia Nghĩa. Chi cục Thú y n’gor saơ tâm rnoh ndrôk bah rnăk dja geh 2 mblâm ji lhut mbung plôk nchop. Rnoh ndrôk dja mhe rvăt ns^t mô g^t kloh tu tơm n’hanh mô ho\ dơi chuh n’gang văxin. Ntu\k ji tâl 2 ta tổ 4, phường Nghĩa Phú, thị xã Gia Nghĩa: rnăk wa Phạm Hồng Quang, lôch rnôk rvăt 2 mblâm ndrôk bah xã Quảng Khê, nkuâl Dak Glong saơ ndrôk geh lhut mbung plôk nchop đo\ng. N’gâng kan dơi kan ta n’gor dôl t^ng [ư ăp trong rdêl bah nuh srê, njêng Hội đồng t^ng [ư nkh^t roch nchâp đă đah ndrôk geh ji n’hanh rmal nău tăch rgâl, nkh^t roch mô di quy định./.

 

{on lan kan tăm mbrăch ta nkual mpeh luh nar n’gor Gia Lai geh ăp nkuăl Đăk Pơ, Kbang, Kông Chro n’hanh nkuăl têh An Khê dôl mâp âk nău jêr jo\t yor lah mbrăch tăch mô khlay. Lah kơt bôk năm 2013, nu^h rvăt mbrăch đah rnoh khlay 50 rbăn /kg r^ a[aơ kanu\ng hôm 7-9 rbăn prăk/kg. đah rnoh aơ mô to\ng gay ma nu^h tăm mbrăch pah kan, trok an nu^h kan lêh mbrăch. T^ng rnoh kơp bâh n’gâng kan tuch tăm, a[aơ ta nkual aơ hôm klâp ma 3 rbăn ha mbrăch dôl lêh play tăch mô khlăy, mpôl rvăt bâh Trung Quốc mô hôm rvăt, tâm rnôk nu^h tăm mbrăch âk.. dơi ua\nh lah nkô| nău [ư an mbrăch mô hôm khlay.

Ơi kônh wa n’hanh băl mpôl! rnăk wâl wa Nguyễn Ngọc Vân n’hanh wa Trịnh Thị Huệ, ta tổ dân phố 7, phường Nghĩa Phú, thị xã Gia Nghĩa, n’gor Dak Nông geh 4ha ntơm nơh tăm cà phê. Năm 2009, neh cà phê dja le\ kro ranh, săk geh đêt, jêng rnăk păng le\ rgâl tăm tơm sa play, lơn âk lah quyết, cam n’hanh play bu\ng ntô ư\r. Ntuh kơl mât chăm di rêng kỹ thuật, tât a[aơ, mir quyết le\ lăp tâm khay klêh tâl bar đah ns^t geh wa\ng sa âk rlău 3 tơ\ cà phê. PV Đài TNVN ta Tây Nguyên nkoch:

 

            Mir rnăk wâl wa Nguyễn Ngọc Vân n’hanh wa Trịnh Thị Huệ ngai đah thị xã Gia Nghĩa mô ho\ tât 10km. Tâm mir âk kao [ô kah play nju\ng, ăp nar dja, công nhân dôl ma klêh play quýt tâl 2. đah rnoh khlay 25 rbăn prăk/kg tăch ta mir, nchrăp năm aơ mir păng mbra geh tât 1 rmen prăk bah rlău 2 rbăn tơm quýt. Wa Trịnh Thị Huệ, nu^h tơm mir ta tổ dân phố 7, phường Nghĩa Phú, thị xã Gia Nghĩa, n’gor Dak Nông rhơn an g^t:

            “Neh dja ntơm nơh tăm cà phê, lôch saơ mô geh jêng rgâl tăm quýt. A[aơ tâm mir geh quýt, play bu\ng, cam, bơ. Uănh nsum tăm quýt ns^t geh wa\ng sa âk rlău tăm cà phê, rnăk gâp le\ rgâl si tăm ho\ 4 năm aơ hôm, mhe geh sa 2 năm aơ, geh âk rlău cà phê, ăp tơm quýt geh dah 3 tơm cà phê, lah mât chăm an ue\h na nê| dah 5 tơm cà phê, năm e nơh kleh tơm play buh 20 tấn quýt geh 500 rkeh prăk…”.

            Ntơm bah trong leo tăm tơm sa play dja, âk [on lan le\ tât hăn uănh, kơt nti gay do\ng tâm mir bah he gay ma ns^t tay nău geh wa\ng sa âk lơn.

            A[aơ le\ geh du đêt rnăk leo [ư mir tăm play tâm ban kơt bah lơ nê. Wa Huỳnh Thơ, cán bộ ntru\t nsôr tuch tăm phường Nghĩa Phú, thị xã Gia Nghĩa an g^t, n’gâng kan ta ntu\k n’hanh nhih pah kan ntru\t nsôr tuch tăm way ndrel hăn đah [on lan kan lo\ mir joi g^t, kơt nti gay mât chăm mir tơm an du\t ue\h. Nău du\t klach rvê lah rnôk tăm lăn âk ir, âk geh ntu\k tăch an [on lan:

            Mpeh nău khoa học kỹ thuật mpôl hên joi uănh tâm săm[u\t, báo chí, geh trong [ư I ue\h ri ndơ\ an kônh wa do\ng gay ma săk jêng ue\h. hôm ntu\k tăch ri ta Gia Nghĩa mô ho\ geh ntu\k tăch luh âk đo\ng, jêng u\ch ro\ng kônh wa lah ân rdâk njêng săk ntơ lư nt^t kơt cam, quýt, play bu\ng ntô ư\r Gia Nghĩa gay ntơm bah nê kônh wa geh ntu\k tăch luh đăp mpăn…”

            Rlău ma neh tăm quýt, mir wa Trịnh Thị Huệ hôm geh rlău 1 rbăn tơm cam, bơ n’hanh play bu\ng ntô ư\r đo\ng. ăp ntil tơm dơi tăm xo\ng mbor. Êng tơm quýt rsuel play yơn mô chôt pă yor le\ geh mâng ndăl rse kât. Mhe aơ nơh, Sở khoa học n’hanh Công nghệ Dak Nông le\ kơl rnăk ntru\p trong d^ng to\ ntruh. Nơm geh trong to\ dak dja, rnăk dôl ma mpêt nkrem geh prăk mât chăm. Wa Trịnh Thị Huệ an g^t:

            “Mpeh bah khoa học công nghệ mhe aơ nơh le\ kơl rnăk ntru\p trong d^ng to\ ntruh, nău dja ns^t ue\h an he ăp ntil, ue\h an bah ir roh prăk luh kan, prăk điện, mpêt nkrem le\ ma dak to\ đo\ng, lơn lah poh phân du\t dơh ntơ, mô huach. Hôm mpeh khuyến nông ri nt^m nti do\ng dak si, ăp ntil nău ji geh du ntil dak si êng êng, dơi mpôl ntru\t nsôr tuch tăm mbơh nti ri he joi gay ma kơt nti gay ma do\ng geh nău tam.”./.

Ơi kônh wa n’hanh băl mpôl! T^ng nău mbơh bâh kĩ sư nông nghiệp lê Thị Thơ, kruanh ntu\k kan trạm khuyến nông nkuăl têh Gia Nghĩa, n’gor Dak Nông. Tâm nău neh ntu n’hanh trôk nar Tây Nguyên tâm did dah âk ntil tơm sa play, nu^h [on lan kan lo\ mir an geh do\ng kĩ thuật gay ma [ư tơm âk ntil tơm tăm, tăm tâm breh ta ndrel du rnoh neh. Bâh ne\ săch ăp ntil tơm an tâm di, ns^t tay nău geh wa\ng sa âk lơn gay ma hun hao. Mpeh đah nău săch ntil tâm ban kơt nău mât chăm, njrăng nău bu tuh, [on lan kan lo\ mir dôl geh ăp ntu\k kan khuyến nông kơl an bâh âk ntrong kan, kỹ sư Lê Thị Thơm an g^t.

Mpôl hên mbơh [ư ăp naư kan mbơh tơih, tât ua\nh n’hanh tâm nchră bôk năp an [on lan kan lo\ mir. Bâh rơh nti nău kan r^ mpôl hên mbơh an [on lan nău kan n’hanh mbơh nău kan ne\ gay ma [on lan saơ na nê|. N’hanh bâh ne\ mpôl hên [ư ăp rơh tâm nchră gay ma [on lan g^t mpeh kĩ thuật ueh di lơn. Nkre lah [ư  leo an [on lan tât ua\nh ăp nău kan le\ geh [ư ueh, bâh ne\ [on lan an pơk hvi nău kan lơn. Lah kơt tâm nău kan bâh nô Vân aơ r^ hên nt^m mpeh nău mât tăm n’hanh mbơh an ăp nu^h geh nău kan lơn tâm nău kan mât tăm tât nău pah kan ăp nar an geh săk rnglăy lơn.

Dăn kĩ sư an g^t gay ma njrăng nău bu tuh đah ăp tơm sa play aơ r^ [on lan mhâm nău geh [ư?

ta Dak Nông way geh khay mih n’hanh khay wai, r^ mpôl he njrăng nău bu tuh dơm. Ta khay mih he puh dak si. Nău ngăn ta ăp tơm sa play  kônh wa le\ mh^ng vôi, le\ lah nău njrăng bu tuh du\t tam, lah njrăng kơt ne\ nău bu tuh mbra mô geh đah tơm sa play, lah mô njrăng bu tuh mbra hao âk.

Hôm gay ma njrăng bah ru\ng play r^ mhâm [ư eh?

Gay ma njrăng ru\ng play, r^ tơm sa play way geh âk ndơ kah  r^ he saơ tơm mơh ndơ mô to\ng r^ he ntop ndơ ne\. lah ntop ăp ndơ trung lượng, vi lượng ne\ to\ng ăp r^ tơm hun hao dăng jêng lơn, mô geh ru\ng play.

Trạm khuyến nông le\ kơl an [on lan kan lo\ mir tâm nău rvăt ntil gay ma ueh jêng?

Gay ma rvăt ăp ntil tơm ueh di, đăp mpăn r^ hên mbơh đah [on lan rvăt ntil di ntu\k, ne\ lah ăp ntu\k geh tâm knơm r^, g^t na nê| ntu\k tơm ntil. Yor ne\ [on lan rnôk săch ntil an geh mbơh ôp mpeh nău  mât tăm, ôp dah hên ta Trạm khuyến nông nkuăl têh Gia Nghĩa, n’gor Dak Nông, ta mbrô 10, trong Lê Thánh Tông, phường Nghĩa Trung, nkuăl têh Gia Nghĩa, sđt 0501.3.513.037

Dăn lah ueh kĩ sư!